T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
159
yerel seminer öğretmenleri, misyonerler veya kilise memurları olarak yetişmelerini 
sağlamaktır.
595
  
Bu Akademinin en zeki öğrencisi papaz bir aileden olan Nikolay İvonoviç 
İlminskiy’dir (1822–1891). Penza’da dünyaya gelen İlminskiy, Kreşenler arasında yeni 
misyon kavramının başlatıcısı olarak bilinmektedir. Aynı zamanda İlminskiy Rus 
imparatorluğunun Rus olmayan çocuklarını Ruslaştırmak için okullar kurmuş ve bu 
okullarla ana dilde Ortodoks hıristiyanlığı geliştirmek için çalışmıştır.  İlminskiy’nin 
metodu iki ana karakter taşımaktadır: onlardan birincisi ana dilde eğitim yapmaktır. 
Eğitim dilinin yanında bölgedeki etnik grupların her birine Rus harfleriyle bir alfabe 
oluşturmuş, alfabeyi oluştururken matbu eserleri değil konuşulan dili tercin etmiştir. 
İkinci temel karakteri ise geliştirdiği yeni metodla bölgede yerel çalışma yapabilecek 
papazlar yetiştirmektir. 1863’te İlminskiy, Vasili Timafoyeviç Timofoyev’in (1836–
1893) yardımıyla Kazan merkez vaftiz Tatar okulunu kurmuştur. Kazan misyonerleri 
Aziz Guriy Cemaatiyle ortak çalışmış, bu cemaat ona 1867’de kiliseyle birlikte pedagog 
bulmasını sağlamıştır. Orenburg, Ufa ve Kazan eyaletindeki okullarda Kreşen, Çuvaş, 
Çeremiş ve Votyaklar bu cemaat tarafından özel bir organizasyonla parasal olarak 
desteklenmiştir. Bu destekle, Tatar (Kreşen), Çeremiş, Votyak ve Çuvaş lehçelerine dinî 
ve eğitim kitapları tercüme edilmiştir. Aziz Sinod Rus olmayan rahiplerin 
yetiştirilmesine izin vermiştir ve 1883’te de kilise ayinleri kitabı Rusçanın dışındaki 
dillere çevrilmiştir. Daha sonra eğitim bakanı  İlminskiy’nin çalışmasını desteklemiştir. 
1872’de İlminskiy, yeni Kazan Tatar öğretmen okuluna müdür olmuştur.
596
 Bir sonraki 
bölüm İlminskiy ve sistemiyle ilgili geniş bilgi veriliciktir. 
İmparatorluğun tüm kesiminde dinî özgürlüğü garanti eden 17 Nisan 1905’teki 
Din Özgürlüğü Fermanın ilanından sonra Çar, Yeni Kreşenlerin islamiyete geri 
dönüşüne izin vermiştir. Fakat Eski Kreşen Tatarlar, Çuvaşlar, Çeremiş ve Votyakların 
isteği vaftizli ve animist orijinli olmaları gerekçesiyle geri çevrilmiştir. Tarihsel olarak 
atalarının müslüman olduğunu kanıtlayamamışlardır. Daha da kötüsü İlminskiy ve onun 
disiplinindekiler çevrelerinde birçok okul açmışlar, köylerde yerel hıristiyan okulu ve 
                                                 
595
  İlminskiy,  Opiti perelojeniya, s. 3; N. A. Spaskiy, Prosvetitel’ inorodtsev kazankogo kraya Nikolay İvanoviç 
İlminskiy, (Samara: tip: Samarskoy Duhovnoy Konsistorii, 1900)   
596
 Werth, Subject for Empire, 136; Kefeli-Klay, Krashen Apostasy, s. 33–34  

---

 
160
kiliselerin açılması ricaları  hıristiyanlığı benimsemiş olarak algılanmalarına neden 
olmuştur. islamı kabul etmiş olan Eski Kreşen Türk-Fin-Ugor halk, 1917 ihtilalinden 
sonra ancak müslüman olabilmiştir. Bu sefer de Stalin 1930 yılında camileri 
mühürleyip,  köy kulüplerine ve halk okullarına çevirmiştir.
597
 Bugünkü Tataristan’ın 
Kreşen topluluğu  İlminskiy sayesinde hıristiyanlığa sadık kalan Eski Kreşenlerden 
oluşmaktadır. Kısaca ihtidânın özetinin yer aldığı bu kısımdan sonra kilise ve 
misyonerlerin ihtidâ karşısında yaptığı çalışmaları da görmek gerekmektedir. Bu amaçla 
yine bölgede başpiskoposları takip ederek kilise misyoner ve devlet üçlüsüyle yapılan 
faaliyetleri takip etmek gerekmektedir.  
4.2.1.Rahip Yona’nın Geri Dönüş Hareketine (İhtidâ) Karşı Faaliyetleri 
1826 yılının Kasım ayında rahib Ambvrosiy Kazan’dan Tver’e tayin edilmiş; 
Aralık ayında da Kazan yeparhiyasına Rahip Yona Pavinski atanmıştır. Rahib Yona 
dönemi yaklaşık bir yıl sürmüş ve bu süre içinde yeni rahip Kreşenlerin islama veya 
eski dinlerine geri döndüklerine şahit olmuştur. Bir yıl içinde binlerce insanın geri 
dönüşü sosyal ve psikolojik açıdan insanların kilise ve devletin tüm tedbirlerine rağmen 
hıristiyanlığı şekilsel kabul ettikleri aslında ya Muhammedî veya putperest kaldıklarını 
da göstermektedir. Yine hem dinî hem de devlet idaresinin yeterince misyon amaçlı 
faaliyetlerde ciddi olmadığını göstermektedir. Kilse çalışanları ve misyonerler açısından 
başarısızlığın nedeni bu görülmektedir. Bir ikinci önemli sebep ise XVIII. yüzyılda 
özellikle Pugaçev isyanından sonra II Katerina’yla birlikte farklı dinlere devletin 
gösterdiği  şefkat insanları eskiye dönüşte motive ettiği fikri kilise çevresinde rağbet 
bulmuştur ve suç tamamen devlete atılmıştır. Kreşen olsun olmasın gayrı Ruslar 
devletin  şefkatini görünce eski dinlerini yaşamakta rahat davranmışlar ve zaten islam 
etkisinde olan Kreşenlerin dönüşünü sağlamışlardır. XVIII. yüzyılın sonlarına kadar 
devletin resmî rahipleri görevdeyken halk bu kadar rahat edememiş içten benimsemese 
de görünüşte korkudan hıristiyan kalmayı tercih etmiştir. Müslüman olsun, putperest 
olsun örf, âdet ve ibadetlerini kilise çalışanlarının gözü önünde yapamamışlardır. Ancak 
merkezi rahiplerin yerini yerel rahipler alınca artık dileyen dilediği gibi kültürel 
                                                 
597
 Firdevs Garipova, Avıllar hem kalalar tarihınan, Kazan 1997, s. 205 

---

 
161
zenginliklerini göstermiş, bu durum da zaten geri dönüşe hazır olan Kreşenleri 
etkilemiştir.
 598
 
XVIII. yüzyılda isyanlar nedeniyle değişen devlet bakışı Kreşen ve Kreşen 
olmayan bölge ahalisinin istediği gibi yaşamasını sağlamıştır. XIX. yüzyılın başında ise 
zaten serbestçe yaşadıkları eski dinlerine dönüş için açıkça müracaatlar başlamıştır. 
1802 yılında bir grup Tatar temsilci zorla kabul ettirilen ve asla yaşamadıkları 
hıristiyanlıktan islama geçiş için Dinî İdare’den izin için müracaat etmiştir ve bu olay 
geri dönüşün ilk resmî müracaatı olmuştur.
599
 
1827 yılının Mart ayında Kazan yeparhiyasına bağlı Sviyajski, Sivilski, 
Tetyuşişki, Buinski, Simbirski ve Stavropolski kazalarının, farklı köylerinden, binlerce 
Kreşen, 1764 yılı 20 Şubat kararlarını esas alarak
600
 Rus Çarına müracaat etmiş ve 
hıristiyanlıktan islama dönmek istediklerini belirtmişlerdir.
601
  
Yine 1827 yılının Kasım ayında Udmurdlar ve Çeremişlerden, yaklaşık 4000 
kişi, Çarevokokşayski kazası Varanguş köyüne toplanarak büyük bir kurban töreni 
yapmışlardır. Kurban töreni Çeremiş ve Udmurdların eski dinlerine ait en önemli 
ritüeldi ve hristiyanlığa karşı duruşun fiziki göstergesiydi. Bu olayın araştırılması 
neticesinde olayı organize edenlerin okumuş Çeremiş ve Udmurdlar olduğu 
görülmektedir. Ancak bu köylerin çoğu kiliseden kilometrelerce uzaktaydı ve dinî 
öğrenecek herhangi bir kurum da yaşadıkları yer de yoktu. Papazları ve keşişleri sadece 
ihtiyaçlarını gidermek için arıyorlar asla dinî yaşantı hakkında bir şey sormuyorlardı. 
                                                 
598
 Mojarovski, İzlojenie, s. 116 
599
 PSZ, XXVII, No. 20, 535 
600
 Bu kararda; “Vaftiz olmak istemeyenleri bundan böyle zorlamayacaksınız” hükmü vardır. 
601
  Deli Kazankaya Duhovniya Konsistoriya, Bundan sonra (KDK)olarak geçecektir ve Tataristan Cumhuriyeti 
Merkezi Devlet Arşivi (Tsenralnaya Gosuderstvenniy Arhiv Respubluki Tatarstan; TsGART)’nde Arşivde 4 Nolu 
fondadır; f. 4, en 1, dosya no 5, s.. 386, 473,  6 Temmuz 1857–21 Eylül 1857, sayfa 815; “Kazan ve Sibir guberniyası 
Tatarlarının islama dönüş istekleri.” “Afedici Hükümdarımız! Senin Kudretli İmparator hazretlerinin ayaklarına 
kapanıyoruz, Bizi bağışlamanızı ve isteklerimizi dikkate almanızı yüce merhametinize sığınarak isteme cesaretinde 
bulunuyoruz. Bizim dedelerimiz, onların dedeleri müslümandı, ancak bizler nedenini bilmediğimiz vaftizlerden 
dolayı Kreşen olmuş ve Yunan dinîne geçmişiz, Tatar köylerinde yaşamak zorunda kalan bizler ne onların dinî ve örfî 
geleneklerine uyuyor ne de hıristiyanlığı biliyoruz. Bizler oğullarını gözetip seven baba misali size geliyoruz, 
hükümdarımız 20 Şubat 1764 karalarına atıf tutarak bizi yeniden müslüman yapınız.” 

---