162
Simbirsk ve Kazan guberniyasında yaşayan Kreşenlerin
müslüman olma isteği
Sinod’un bölgedeki temsilcisi Knez P. S. Meşerski tarafından Sinod’a bildirilince Sinod
acele bir karar alarak hıristiyanlıktan dönüşü yasaklamıştır.
602
Bu karara ilave olarak rahip Yona’da bir karar alarak 13 Temmuz 1824 yılında
bütün kilise çalışanlarına tebliğ etmiş ve yeni kararla misyonun yerel halkın dilini bilen
ve iyi yetişmiş papazlarla devam edeceğini açıklamıştır. Bununla beraber mahalle
keşişleri de her fırsatta hıristiyanlığı tebliğle görevlendirilmiş yetersiz bulunanların
yerine daha iyileri görevlendirilmesi karara bağlanmış ve her üç yılda bir bölgedeki
dönüş istekleriyle ilgili Sinod’a rapor verme zorunluluğu getirilmiştir.
603
Bu kararla Sinod hukuken Kreşenlerin tekrar islama
geçişinin de önünü
kapamıştır. Ayrıca devlet idaresinde memur olarak çalışan görevlilere de bir yol
çizmiştir.
4.2.2. Misyonerlerin Geri Dönüş (ihtidâ) Hareketine Karşı Faaliyetleri
Kreşen Tatarlarının Hıristiyanlıktan dönüşlerinin dış görünüşü yukarıda kısaca
değinilen olaylardı, ancak bu tarihi süreç devam ederken dinî idarenin bölgedeki
temsilcileri olan misyoner ve kilise çalışanları fonksiyonel olarak neler yapmaktaydı?
Bu soruya cevap 1827 yılında resmî anlamda devlet idaresinin dönüş hareketini
602
Kazan Piskoposu Filaret’in Sinod’a Raporu
, KDK,, 31 Aralık 1828, f. 4, dosya numarası, 10,361,
Simbir ve Kazan
Kreşenlerinin müslüman olma isteği raporlarla Sinod’a ulaşınca derhal bir soruşturma komisyonu kurarak şu karaları
almıştır. “Kazan ve Simbirsk guberniyalarının Kreşen köylülerinin isteklerinden hıristiyanlıktan ayrılıp eski dinlerine
dedelerinin dinlerine dönmek istedikleri anlaşılıyor, dahası onların Tatarlarla beraber yaşayıp müslüman oldukları da
belli oluyor. İsa gerçek din olan hıristiyanlıktan dönüp kafir olmayı yasaklamış ve bunlarla bütün ilişkilerin
kesilmesini ve kilise mahkemelerine verilmesini emretmiştir. Bu nedenle Sinodluk böyle bir karara asla izin veremez
siz de sakın bu tür bir karara imza atmayın. Kazan Piskoposu iyi ahlaklı bilgili, Tatarca bilen iyi örnek olabilecek
rahip ve din adamları bularak dönmek
isteyen Kreşenlere yolla ki, onları Muhammedilikten uzak tutusunlar: Ayrıca
bu rahiplere Kazan İncil Cemiyetinden diledikleri kadar Tatarca İncil verilsin ki Kreşenleri kendi dillerinde
eğitsinler.”
603
KDK, f. 4, dosya no: 117, s. 813; Bu karardan sonra Rahip Yona’nın 6 Temmuz kararı gelmiştir: “Konsistoriya
bu karara uyarak yetenekli ve bilgili keşişler tayin etmek için karar aldı. Ayrıca bütçesini de belirlemek için yazı
yazdı. Ancak yapılan incelemede (1824) Kazan yeparhiyasında Tatarcayı iyi bilen yetenekli ahlaklı rahip
bulunamamıştır. Bunun üzerine ahlaklı yetenekli ancak Tatarcayı iyi bilmeyen rahipler seçilerek keşişlerle köylere
yollamaya karar alınmıştır. Rusça bilmeyenlere tercümanlar vasıtasıyla hıristiyanlık öğretmek ve Muhammedîlikten
soğutmak kararı alınmıştır. Bu projeyi yürütmek üzere Sviyajsk ve Tetyuşi eyaletleri Başkeşişi Yoanna Svetovidov,
Çivilski eyaleti Başkeşişi Andriyana Galbonski, Simbirsk, Buinsk ve Stavropol eyaletleri Başkeşişi
Andrey Milonov
görevlendirilsin. (Her birine Tatarca birer İncil verilsin). Görev esnasında sadece Kreşen Tatarlara dikkat etmesinler,
aynı zamanda diğerlerine mümkün olduğunca yakın olsunlar, her fırsatta dinden dönmenin getireceği sorumluluktan
bahsederek onları uyarsınlar ve hıristiyanlığın erdemlerini anlatsınlar.” Konsistoriyanın kararını tastik eden Baş Keşiş
Yona Kazan ve Simbirsk guberniyalarının müdürlerine müracaat etmiş ve yetenekli 3 rahip bulmalarına yardımcı
olmasını istemiştir. Ayrıca dinden dönenlerini 3 Temmuz 1738 tarihli 2a. Madde ve 22
bölümüne binaen
cezalandırılabileceğini söylemiştir.
163
araştırmak için bölge misyoner ve rahiplerini görevlendirmesiyle aydınlanmaktadır.
Nitekim bu tarihten sonda olayın gerçekleştiği mekânda saha çalışmasında bulunan
rahip ve misyonerlerin raporları da bir bir gelmeye başlamıştır.
Olayların ardından bölgede ilk saha çalışması yapan Sviyajski proteyereyi
Svetovidov’dur. Protoyerey Svetovidov’un 6 Kasım 1827 tarih 120 nolu konsistorya
raporuna göre; “ Eylül ve Ekim aylarında Sviyajski eyaletinin bütün kilise mahallelerini
ve Kreşen Tatarları gezerek onlara vaazlar vermiştir. Her yerde onu Kreşenler saygıyla
karşılayıp itaatle dinlemişler ve karşı gelmemişlerdir ve hıristiyanlıkta kalmak
istediklerini bildirmişlerdi. Kulanga köyü sakinleri de yaklaşık 40 kişi aynı saygıyla
karşılamış ancak Vasiliy İvanov İmelli Burtas’tan dönmek istediğini söylemiş ve St.
Petersburg’dan haber beklediğini bu işi devam ettirmeye
niyetli olduğunu ifade
etmiştir.” Adı geçen İvanov, Tatar başkaldırısında adı geçtiği için Sviyajski mahkemesi
tarafından incelemeye alınmıştır.
604
18 Aralık 1827 tarihinde Çivilski bölgesinde bir araştırma gezisi yapan
Protoyerey Galbanski raporunda: “Çivilski’nin polis müdürü Bilyukoviç’in yardımıyla
bağlı köylerini gezerek Kreşenlere vaaz ettiğini, Kreşenlerin hıristiyan kalmak istediğini
hıristiyanlıktan dönmek istemelerinin sebebinin müslümanlarla aynı yerde aşama
zorunluluğundan kaynaklandığını yazmaktadır. Ancak bundan sonra hıristiyanlığın
gereklerine dikkat edeceklerini müslümanların propagandalarına kanmayacaklarını;
bölgedeki olayların Kazan vilayeti idarecilerinden kaynaklandığını imparatorun
kararlarından kaynaklanmadığını ve yerli keşişlerin vaazlarının etki yapmadığını” rapor
etmiştir.
605
Üçüncü misyoner ise 29 Kasım 1827 tarihinde
Simbirsk köylerinde bir gezi
yapan Protoyerey Milonov’dur. Milanov “Simbirsk, Buinsk ve Stavrapol eyaletlerindeki
Kreşenlerin müslüman olduğunu hıristiyanlıkla ilgili hiçbir emare taşımadıklarını,
ikonaların evlerden çıkarıldığını, haçlara baş eğmediklerini müslüman Tatarların giydiği
tübetek giydiklerini bildirmektedir. Ayrıca Kreşenlerin hıristiyanlığın âdetlerini
aşağıladığını, çocuklarını vaftiz etmediklerini nikâhları kiliserde kıymadıklarını”
604
KDK, f. 4
, dosya no. 120; “Reportı Svıtovido Dela”, s. 47–48, 67–75.
605
KDK, f. 4, dosya no. 302, “Reportı Galbanskogo 28 Fevral 1828”, s. 51–52.