T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
164
söylemektedir. Milanov’un çalışmalarıyla 600 kişi hıristiyanlığa geri dönmüş, ikonları 
evlerine asmış, haç takmış ve kilisede dua etmiştir, çocuklarını vaftiz edeceklerini, 
kilisede nikâh kıyacaklarını ancak yerli rahiplerin kendilerini incitmemelerini; kilisenin 
dinî ayinler için fazla para talep etmemesini rica etmişlerdir.
606
 
5 Ocak 1828 tarihinde Sinod’a Kazan yeparhiyası müdürü bölgesindeki 
misyonerlerin çalışmaları ve Kreşen Tatarlarını son durumuyla ilgili bir rapor 
hazırlamıştır. Bu arada Sinod yapacağı faaliyetleri de planlamaktaydı, ancak 3 Şubat 
1828 tarihinde Kazan başrahibi Yona’nın ölmesi işlerin aciliyetini rahip seçimine 
çevirmiştir. Sinod Ryazan piskoposu olan Filaret Anfityatr’ın bu görevde olmasına 
karar vermiştir. 
Merkezin aldığı kararlara göre bölgede çalışan bütün memurlar vali emriyle 
dinî idareye yardımla görevlendirilmiştir. Bu doğrultuda ihtidâ hareketinin peşine düşen 
dinî idare ve devlet görevlileri bilgileri toplamaya başlamıştır. Bölgede ilk bilgi Baron 
Keller tarafından dinî idareye rapor edilmiştir. Keller’in bildirdiğine göre “Ağustos 
ayında,  Burtas, Karmasarah ve Verhni (yukarı) Atkozin köyü Kreşenleri toplanarak 
aralarında güvenilir sözcüler seçmişler ve Simbirsk vilayetine yollayarak yeniden eski 
dinleri olan islama geçiş için izin istemişlerdi.”
607
 Yine Keller tarafından 
görevlendirilen Sozonov, Sviyajski Kreşenlerinin de dönüş için istekli olduğunu 
öğrenmiş hatta bu köylerde öncülüğü Yukarı Atkozin köyünden Larion İvanov; İmeli-
Burtas köyünden ise Vasiliy İvanov’un yaptığını rapor etmiştir. Vasiliy ve Larion 
toplantılarda para toplarken dönmek isteyenlerin isimlerini asker Pyotr Yakovlev 
Kreşen Mihail Timofeyev’in evinde yazıyordu. Larion İvanov’un evindeki döneceklerin 
                                                 
606
 KDK, f. 4, dosya no. 302, “Reportı protoyereya Milonova, 28 Fevral Şubat 18282,  s., 67-75; “Eskiden nikah için 
kiliselerde 8-20 ruble arası para alınyordu hatta ölüm için bu daha da fazlaydı; Yeni Maklauşa ve Gorodiş köylerinde 
rahib Kreşen Tatarı Vasiliy İvanov’dan nikah için 40 ruble almıştır. Yeni İşley köyünden Fedor Timofeyev’den 
Şemurşe köyü keşişi karısı Sergeyev Fedorovna’nın defni için 25 ruble, daha sona evlenirken aynı kişiden 20 ruble, 
yine aynı keşiş gelin tarafından 20 ruble, toplamda 40 ruble almıştır. Ve onlar da Muhammediliğe dönüş sebebi 
olarak keşişin her iş için para istemesini sebep göstermiştir. Bu sözleri duyan Başrahip bütün Kreşen Çuvaş köylerini 
sorguya çekti ve aynı şeyi söylediklerini gördü. Yaptığı Çuvaş köyü gezileri neticesinde Başrahip bölgesinde çalışan 
rahip ve keşişlerin güvenilir olmadıklarını, dönmek isteyen Çuvaşları eğitecek bilgi ve ahlaka sahip bulunmadıklarını 
görmüştür.” Konsistorya Başrahibin bu raporuna dayanarak görevden alınmalarına karar vermiştir. Ancak Başrahip 
Yona Rahiplerini görevden alınırsa yerlerine kimlerin geleceğini düşünmek gerekir.  Diye bir ek daha yapmıştır. Zira 
Başrahip Yona bölgede görev yapacak rahip ve keşiş eksikliğini giderememenin sıkıntısını yaşamıştır. Rahiplerin 
para talepleriyle ilgili şikâyetler için bakınız: S. Nurminskiy, “İnorodçeskiye prihodi”, Pravoslavnoye Obozrenie, 
Kasım 1863, s. 255–261; Şikâyetlerin artması üzerine Sinodluk emriyle yeteneksiz ve ahlaksız rahipler görevden 
alınmıştır ancak görevden alınma nedenleri topladıkları paralar ve müslüman olan Kreşenlerin  şikâyetleri değil, 
bölgede ihtidâ hareketlerine karşı başarısız olmalarıdır.  
607
 
Bakınız; Mojarovski, İzlojenie, s. 133.
 

---

 
165
listesi Sozonov, tarafından bir kutu içinde bulunarak raporlara geçmiştir. Yazılan 
dilekçelerin baş kısmında “kendi isteğimizle imzalıyoruz” ibaresi yer almaktaydı. Yine 
Yakovlev ve Mihail Timofeyev, İvanovların ikisi de Karmasar köylülerini islama 
geçirmek için tebliğe gittiğini söylemekteydi. İvanovlar Timofeyev’in evinde köylülere 
Simbirsk’de alınan yeni kararla islama geçişin serbest olduğunu söylemiş ve 
Yakovlev’in de döneceklerin listesinin tutmalarını istemişlerdir. Oradan Simbirsk’e 
gelerek hazırladıkları dilekçeleri idareye sunmuşlar, bu iş karşılığında köylülerden 
dörder ruble para almışlardır. Müfettiş Sozonov, Vasiliy İvanov’un evinde Sviyajski ve 
Çivilski kazalarında yaşayan ve dönmek isteyen Kreşenlerin dilekçelerini de 
bulmuştur.
608
  
Daha sonra İvanov’ların itirafına göre 7 Eylül kararlarını Simbirsk’de 
duymuşlar ve İmelli-Burtas, Yukarı Atkozino, Çukrıalanov, Karmasar ve Çirkayev 
köylerine yaymışlardır, yazdıkları dilekçeler karşılığında da para toplamışlardır.
609
 
 7  Eylül  İmparator kararının kopyasını yazan memur da bu teftiş sonunuda 
bulunmuştur. Rus devletinin ikinci derece rütbeli memuru Semenov, bu kararın 
kopyasını temin etmiş ve yazıya çekerek dağıtmıştır, kendisine bu kararı getiren ise 
Kazan esnafından Haybulla Rahmankulov’dur ve o kopyayı Kazan valiliğinden 
edinmiştir. Ancak Rahmankulov, suçlamaları kabul etmemiştir. Penza ve diğer adı 
geçen vilayetlerde kararın kopyasına rastlanılmamıştır. 
 Yapılan soruşturma neticesinde, Kreşen Tatarlarının hıristiyanlıktan islama 
dönüşlerinde en önemli nedenin Yukarı Atkozinli Larion ve İmelli-Burtaslı Vasiliy 
                                                 
608
 Bu dilekçelere göre; Eskiden bazı Muhammedî Tatarlar sebepsiz yere hıristiyanlaştırılmış ve ağır vergilere tabi 
tutulmuştur. Vasiliy İvanov da Şuşermi, Çirkayeva, Malih Kuşman, Asbaba, Burtas, Karmasar, köylerinin bu 
özellikte olduğunu İmparatora yazarak bu köylerin islama geri dönmek istediğini dilekçelerde yer almaktadır. Ancak 
7 Eylül kararlarının köylülerin ellerine nasıl geçtiği kaynaklarda açıkça ifade edilmemiştir. Mojarovski, İzlojenie, s. 
123 
609
 KDK, f. 4, dosya no. 117, s. 123–124; “Simbirsk’de 7 Eylül’de çıkan yeni maddenin verdiği fırsatı değerlendirmek 
için Kreşen Tatarlarının Deyşevoy köyünde toplantı yapacakları misyonerler tarafından öğrenilmiştir. Bu toplantıya 
birçok Kreşen Tatar köyü sakini katılmıştır. Sviyajsk eyaleti köylerinden de: İmelli-Burtas, Verhniy Atkozinoy, 
Karmasar, Yangildinoy, Çukrıalanovski, Asbaba, Şigayev, Çeçkab, Azeley, Naratley, Karaşam, Nurlat, her köyden 
seçilmiş 2 veya 3 kişi. Buraya katılanların tümü kendi adlarına Simbirsk’e gidip müracaat için İvanovlara vekâlet 
vermişlerdir. Ayrıca kişi başı 4- 6 ruble de ücret belirleyip ödemişler. Dilekçeyi ise 58 ruble karşılığında postanede 
çalışan tanımadıkları bir memura yazdırmışlar. Sonra İvanovlar bu toplu dilekçeyi Simbirsk’e götürmüş.  İvanovlar 
daha sonra aynı dilekçeyle köyleri dolaşmışlar dönmek isteyen Kreşenlerden para toplayarak dilekçelerini almışlardır. 
Yine dilekçe tanımadıkları bir kimse etarfından 46 ruble karşılığında yazdırılmış ve Vasiliy İvanov tarafından 
Simbirsk’e götürülmüştür. Vasiliy İvanov adı geçen köyler dışında Küçük Açasırı, Kugeyevo, Tavlina, İslamova, 
Uraspugi, Büyük Açasırı, Büyük Kuşman, Şuşerma, Küçük Kuşmanı, Burunduki ve Büyük Kaybiçi köylerinden de 
para toplamıştır.” 

---