166
İvanovlar olduğu, kararı verilmiştir. Karara gerekçe olarak İvanovların
Kreşenleri Rus
devletinin aldığı kararla dönüşlerine izin verdiği yapılan yanlışlıkların kanunla değiştiği
yalanını yaymak olarak gösterilmiştir. İvanovların gezdikleri 12 köyün isteğiyle sözcü
olması savunması köylülerin inkârıyla hatta para toplayarak bu işe girdiklerini
söyleyerek geçersiz sayılmış, cezalandırılmalarına karar verilmiştir.
610
Kazan yeparhiyası Arhiyepiskopu Filaret 24 Ekim 1828 yılında yazdığı rapora
göre; ”Kazan ve Simbirsk guberniyaları Kreşenlerinin dinden dönüşünde en etkili olay
Buinsk eyalet mahkemesinde Alfiye adlı bir Tatarın dinden dönüşü, 1808 yılında
Simbirski’de mahkeme kararıyla aldığı ve bu karın kopyasının dilekçelere işlendiği”
dedikodusudur. Tatarlara mahkeme kararının kopyaları Buinski
mahkemesinin
guberniya sekreteri Mukuyev ve işten atılmış sekreter Paçenkov vermiştir.
611
Dinden dönüşü görüşen Simbirsk bölgesi cinayet mahkemesi, Senato’nun
dinden dönüşlerin yasaklanması kararını yerine getirerek, Buinsk eyaleti mahkemesinin
cezalandırma kararına destek olmuş ve Tatar kadını Alifa’nin müslüman olarak
kalmamasına, derhal Kreşen olarak Anna Fedorova isminin verilmesine karar vermiştir.
Görüldüğü üzere bütün aksaklık 1808 yılında Simbirsk mahkemesinin Alife davasında
Senato’nun hükmünü yanlış yorumlayarak, müslümanlar lehine karar vermesinde
yatmaktadır. Bu olay da Tatarların akıllarına yatmış ve
toplu dilekçelerle örnek
gösterilerek dönüş talebinde bulunmuşladır.
612
610
KDK, f. 4, dosya 117, s. 196–198; “ukazannoye vışe”: Mahkemenin kararı şu şekilde olmuştur: 1. İvanovların,
Kreşen Tatarlarını Muhammediliğe döndürmek amacıyla para toplamak ve izinsiz toplantı yapmak ve islam
propagandalığı yapma suçlarından ilgili kanuna göre 30 kırbaçla cezalandırılmasına ve gözetim altına alınmasına
karar vermiştir. 2. Devlet Memuru Semenov’u İmparator’un verdiği kararı değiştirerek bütün bölgeye yayması,
Senato adına sahte karar düzenlemek ve İvanovlara vermek, suçundan bütün rütbelerinin sökülmesine askere
alınmasına askerî görev yapamaz ise Sibirya’ya sürgüne gönderilmesine karar verilmiştir. 3. Mihail Timofeyev,
Kreşenlere evinde toplanıp toplantı yapmalarına izin verdiği için, yaşlılığı göz önüne alınarak 4 hafta tutuklanmasına
ancak sonra da gözetimde tutulmasına kara verilmiştir. Kazan tüccarnlarından Haybulla Rahmankulov, delil
yetersizliği sebebiyle suçlanammaşıtır ancak daima şüpheliler listesine alınmasına kara verilmiştir. 4. Diğer
iştirakçilerin kırbaçla cezalandırılmalarına ve salınmalarına karar verilmiştir. 5. Bölgede imza
veren diğer Kreşen
ahaliden hıristiyan kalmaya söz verenlere ve pişman olduklarını belirtenlere bir daha böyle bir densizliğe
kapılmayacaklarına dair imza verenlerin affedilmelerine, bir daha yaparlarsa devletin cezalandıracağı ikazının
yapılmasına karar verilmiştir.”
611
PSZ., C. XVI, No:12, 126.
612
Aslında Senato Alife’nin cezalandırılmasını istemişti, ancak Simbirsk Cinayet Mahkemesi azaları ve sekreteri
yanlış yorumladıkları için yanlış karar vermişlerdir. 1814 yılı 30 Ağustosu ve 1826 yılı 22 Ağustos’unda bu kararı
verenler çıkarılan genel afla cezadan kurtuldular ancak; guberniya sekreteri Paçenkov Tatarların asıl inançlarına
dönebilecekleri şayiasını yazmak; Alifa davasının tutanaklarını vermek; Çar’a dönüş isteğini dilekçe ile yazmak
suçlarından cezalandırılmıştır. Sekreter Paçenkov bu işin sonunu düşünmeden yapmıştır ve etkisini
hesaplayamamıştır. Nihayet bir daha böyle yanlış anlaşılmalara vesile olunmaması için 30 Mart 1806 yılında izinle de
olsa bir başkası adına dilekçe yazma yasağı getirilmiştir. Ayrıca Alife hakkındaki verilen kararın doğru olmadığı
Tatarlar arasında yayılmasına karar verilmiştir. f. 4., dosya no. 17, s. 198-200; “
Ukaz k preosviyaşiye Filarety za No:
9045 vı delı ukazanniye vışe vı prımıç na stranu 117, 198–200.”
167
Müfettişler 7 Eylül’de Çarın fermanına göre
dinden dönüşün serbestliğini
Kreşenlere Penza’dan edindikleri kopyayla yaydıkları ifadesiyle araştırmalarını
sürdürmeleri neticesiz kalmıştır, zira kararın kopyasını Kazan’da bir Mirza, İvanovlara
vermiştir ve bu da İvanovlar tarafından itiraf edilmişti. Kazanlı Mirza Haybulla
Rahmankulov bu kopyayı Kazan idaresinden edinmişti ve gerçekten de idare dönüşe ait
bir karar almıştı ve bu kararı Kreşenler arasında yaymıştı.
613
Kreşen Tatarlarının toplu dönüş hareketleri Kazan ve Simbirsk vilayetlerinde
1827 yılında bir kısım Tatarların önderliğinde yapıldığı bilinmektedir. Dönüş hareketi
fert fert denemelerle başlamış ve giderek toplumsal bir görünüm kazanmıştır. Toplu
dönüş hareketine bir örnek Çistopol eyaletinin Azeyeva
ve Romaşkina köylerinde
yaşayan 44 Kreşenin Kazan vilayet idaresine verdiği dilekçede görülmektedir. Dilekçe
dedelerinin müslüman Tatar iken zorla hıristiyan nüfusuna geçirildiği, Rus isimleri
verilmesinin sebebinin bilinmediği, 7. baş vergisi döneminde bu isimlerin değiştiğinin
bilindiği, fakat daha derinlemesine bilinmediği yazılmıştır. Ayrıca
müslümanlar
arasında kalmalarının zor olduğu ve iki dinî de yaşayamadıklarını itiraf etmekte ve
araştırma yapılarak eski dinlerine dönmelerine yardımcı olunması ricasını dile
getirmektedirler.
614
Bu dilekçe 13 Mart 1826 tarihinde Gubernatör tarafından incelenip sonuca
ulaştırılmıştır. Sonuç raporunda müslümanların içinde yaşamaları ve Rus isimleri
almalarıyla ilgili bilgilerin, Diyanet arşivinde 1780–1824 kayıtlarda bulunamadığı 3
Eylülü 1815 tarihindeki yangında bu bilgilerin yandığı belirtilmiştir. Karara göre
Diyanet defterlerinde Tatar isimleriyle Devlet resmî arşivinde
ve vergi defterlerinde Rus
ismleriyle yazıldıklarına karar verilmiştir, denmektedir. Daha sonra bir bilgi yazısıyla
bu kararı diğer guberniya idarelerine yazmıştır.
615
613
Bu kararın varlığını mahkemenin de inkâr etmediği görülmektedir. f. 4, dosya no. 117, s. 198–200; “
Ukaz k
preosviyaşiye Filarety za No: 9045 vı delı ukazanniye vışe vı prımıç”
614
KDK, f. 4, d. no. 117, s. 199.
615
KDK, f. 4, d. No. 117; s. 67-75“1. Sinod’un kararına dayanarak, 15 Mart 1731 tarihli, Sinodluk kararına dayanarak
ihtidâ eden Kreşenleri Kreşen listelerinden çıkarın ve 1 Ocak 1826 yılı kararına göre 2000 rubleden fazla borcu
olanları Kazan devlet dairesine bildirin. 2. Çevredeki insanlar tarafından sıkıştırılmasınlar ve islam dinîne
uygun dua
etsinler. 13 Mart 1766 tarihli bu karar onlara Çistopol mahkemesi imzasıyla ilan edilsin. 3. Kazan diyanet
konsistoriyasına haber verilip istekleri üzerine konsistoryanıza bağlı Çistopol eyaleti Romaşkina ve Azeyeva köyü
Tatarları 44 (erkek) kişinin başvurusu üzerine Muhammedî olarak dedelerinin dininde kalabileceklerine dair kararın
onaylayıp tasdik etsinler.”