T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
180
Başrahiplerin yetersiz elemanlarla misyon faaliyetini yerine getinmek zorunda 
kalmaları her ne kadar raporlarla idareye bildirilse de, dinî idare elindeki imkanını bu 
olduğunu, görevden alınacak rahiplerin yerlerinin boş kalacağını, bu nedenle bu 
imkanlarla devam edilmesi gerektiği, cevabını vermiştir.
655
  
Yine Kazan Başrahibi Filaret, arkadaşı Kiril’e bir mektubunda, kendisine 
verilen keşişlerin eğitim durumundan endişeli olduğunu, bayramlarda ayin yapabilecek 
bir keşişinin dahi bulunmadığını  şikâyet etmiş, misyonun geleceğinden duyduğu 
korkuyu dile getirmiştir.
656
 
Bazı kiliselerde yetenekli rahipler bulunsa da özel yetenek ve özel alan bilgisi 
isteyen misyonerlik işinde yeterli olamamışlardır, çünkü Kazan ve çevresindeki 
topraklarda Tatar, Çeremiş, Udmurd birlikte yaşıyor her birisinin de kendine özgü 
gelenekleri bulunuyordu. Kazan ve çevresindeki bölgenin hıristiyanlaştırılabilmesi için 
özel bir misyonerlik birimi kurulmalı ve bu birimde bölgede yaşayan halkların dillerini 
örflerini bilen uzmanlar yetiştirilmeliydi. Nihayet bu gerçeği gören bölge dinî idaresi 
yeni bir arayışa girişmiştir. 
4.2.4.2 Filaret Döneminde Kazan Yeparhiyasında Misyon Teşkilatının Kurulması 
Sinod, Kazan yeparhiyasından ve diğer bölgelerden gelen Kreşenlerin dönüş 
raporları karşısında, 10 Aralık 1828 tarihinde bir toplantı yaparak; bu bölgelerde 
çalışacak misyonerlerin eğitilmesi ve çoğaltılması için bir karar almıştır. Bu yeni karar, 
20  Şubat 1764 tarihli yine bu bölgeye özel alınmış kanuna benzerlik taşımaktaydı. 
Kazan ve çevresindeki bölgelere hazırlanacak misyoner programını hazırlama görevi, 
Kazan piskoposu Filaret’e Tobol ve Sibirya yeparhiyaları için de Yevgeniy Kazançov’a 
verilmiştir.
657
 
Sinod 24 Aralık 1828 tarihli 10, 297 numaralı fermanıyla da misyon faaliyeti 
için aldığı kararları, Kazan piskoposu Filaret’e gönderilmiştir. Bu emirle “piskoposlar 
                                                 
655
 Mojarovskiy, İzlojenie, s. 159. 
656
 “Pisma Fillareta k Kirilu”, Pravoslavnıy Sobesednik, Ağustos 1868, s. 13; “1830 yılında Kazan yeparhiyasında 
boş gezen rahib sayısı 176’dır.” Bakınız KDK, “Misyonerliğin teşkili bölümü”, f. 4, nosya no. 177, s. 23. 
657
 Mojarovskiy, İzlojenie…, s. 161 

---

 
181
gayrı inaçlı halka Tanrı’nın kelamını  öğretmek üzere, Gürcistan, Arhangelsk, İrkutsk, 
Sibir, Kazan bölgelerine misyonerler göndermeyi emretmiştir.”
658
 
1764 yılının 20 Şubatında Sinod tarafından yeparhiyalara misyonerler 
gönderildiğini biliyoruz. Bu tarihte Kazan’a 3, Tobol, İrkutsk, Tombov’a iki, Astrahan, 
Ryazan, Ninniygorod ve Udmurd’a birer misyoner gönderilmişti ve her birine 150 ruble 
yıllık maaş ve gerekli harcamaları için bütçe tayin edilmişti. Fakat 1789 yılında bu 
halklar arasında devletin kendilerini zorla hıristiyanlaştıracağına dair bir söylenti 
çıkınca bu faaliyet durdurulmuştu. 1799 yılında Sinod Senato’ya tekrar bir talepte 
bulunmuş, ancak devlet idaresi bölgedeki misyon faaliyetinin bölgesel yönetimlere 
bırakıldığını açıklayarak, bu talebi yanıtsız bırakmıştır. Böylece yetersiz bölge dinî 
idarelerine bırakılan bu faaliyet kesintiye uğramış, daha önce merkezi idarenin 
görevlendirdiği misyonerlerin maaşı kesilip geri çekilmiştir.  
Yerli rahiplerin yetersiz kalması bölgede hıristiyanlığı yeni benimseyen 
halkların boşlukta kalmasına neden olmuş ve toplu yeniden dönüş (islama) harekete 
neden olmuştur. Bu sosyal gerçeği gören Sinod, Tobol ve Kazan piskoposlarına 1828 
yılında şu talimatları vermiştir;  
“Bölgenizdeki yetenekli ve bilgili rahiplerin listesini tutunuz, maddi durumlarını bize 
bildiriniz, sizlere yetenekli rahipleri hangi bölgede olursa olsun seçme imkânı veriyoruz, Kazan ve 
çevresindeki bölgelerin yapısına uygun hıristiyanlığın yayılması ve öğretilmesi için bir program 
hazırlayıp bize sunun.”
659
 
3 Ocak 1829 tarihinde bu karar Kazan Başrahibi Filaret’e ulaşmış o da acilen 
bütün yeparhiyalardan bilgiler toplamaya başlamıştır. Başrahip Filaret’in ilk icraatı 
Sinod’un emri gereği diğer yeparhiya başrahipleriyle mektuplaşarak problemleri ortak 
bir noktada tespit etmek olmuştur. Özellikle yakın olan Udmurd piskoposu Kiril, 
Çeremişler için özel Moskova’dan gelen Aleksandr Pakrovskiy bu mesaide ona en 
yakın misyonerler olmuştur.
660
 
                                                 
658
 
KDK, f. 4, dosya no. 177, s. 1, 2; “Svay. Sinoda vı Ukaz kı Filaretu, 24 Dekabır 1828” ,” Delo ob Uçrejdeniy 
missii”
 
659
  KDK, f. 4, dosya no. 177, s. 1, 2; “Svay. Sinoda vı Ukaz kı Filaretu, 24 Dekabır 1828” ,” Delo ob Uçrejdeniy 
missii” KDK, dosya f. 4, dosya no. 177,  s. 1, 2. 
660
 Pamyatnikı Trudov pravoslavnih blagovisnikovı Ruskih, Moskova 1857, s. 81–86. 

---

 
182
Önce mektuplarla haberleşen başrahipler, 9 Haziran 1829 yılında buluşarak yüz 
yüze bölgelerindeki misyon faaliyetini görüşmüşlerdir. Bu görüşmenin özünü 10 
Temmuz’da Filaret’in, Udmurd Başpapazı Kiril’e yazdığı mektupta görülmektedir. 
Mektubunda kısaca Başpiskopos’un emirlerini beraberce yorumlamayı, eski 
misyonerlerin başarılı çalışmaları incelemeyi, karşılıklı danışarak daha da başarılı 
olmayı ve misyoner papazların eğitilmesinin önemini anlatmaktadır. Yine 13 Ağustos 
tarihli mektubunda ayın 22’sinde yeparhiyaya bir gezi yaparak kendisini ziyaret 
edeceğini bildirmektedir.
661 
Piskopos Filaret tarafından Kazan ve çevresindeki yeparhiyalar için 
hazırlanmış misyon planı 2 bölümden meydana gelmiştir Birinci bölüm; hıristiyanlığı 
kabul edenlerin eğitimi ve hıristiyanlığa yönlendirme meselesi, iknicisi ise, kiliseler için 
yerel dilleri ve âdetleri bilen papazların eğitimi ve hazırlanması ana konularını 
kapsamaktadır. Kazan piskoposu Filaret bu planı oluşturunca resmî bir yazıyla Sinod’a 
göndermiştir.
662
 Projenin birinci bölümüne ait alt başlıkları şunlardı:  
“1. Yeni Kreşen bölgesindeki kiliselere Sinod’un emri doğrultusunda rahipler tayin edilecek, 
rahiplerde ahlak, yerel dil bilme özellikleri aranacak, konuşma yeteneğine bakılacaktır. 2. Tatar, Çuvaş, 
Mordva ve Çeremiş dillerine hıristiyanlığın mukaddes eserlerinin tercüme edilmesi faaliyetine 
başlanacak, ilk olarak Katihizis “Kısa Hıristiyanlık Öğretimi” tercüme edilip kiliselere yollanacak. 3. 
Keşişlere, bu kitabı ev ve kilise toplantılarında okumaları tavsiye edilecek. 4. Rahiplerin yanında 
yardımcı rahipler de bilgilendirilip, bu eserleri okunmaları temin edilecek. 5. Bu eserler halka okunurken 
aynı zamanda gerekli açıklamalar da rahipler tarfından yapılıp bölge çocuklarının kilise okullarına 
verilmesi sağlanacak. 6. Okula kaydı yapılan çocuklara din eğitimi ücretsiz verilecek, rahipler halka 
şefkat ve sevgiyle yaklaşacak, eğitim kilisede yapılacak. 7. Okumak isteyen yeteri kadar çocuk toplanınca 
kilise bünyesinde okul kurulabilecek ve burada da dersler ücretsiz olacak. 8.  Katahizisler, Sinod’dan 
istenebilir, zira bölge halkı ve çalışan rahiplerin maddi gücü bu hizmeti vermeye yetmeyebilir. 9. Yeni 
Kreşen kiliselerinde Pazar ve bayram ayinlerinden sonra halkın ilgisini çekmek için çevrilmiş  İncil ve 
Apostal’ın hayatı eserleri halka okunacak, bu kitaplar Dinî idareden temin edilecek. 10. Ruslarla yeni 
Kreşenlerin beraber ayin yaptığı kiliselerde her iki dilde de kitaplar okunacak. 11. Yeni Kreşenlerin dilini 
                                                 
661
 “Pisma Filareta k Krilu”, Pravoslavnie Sobesednik, Ağustos 1868, s. 11-28. 
662
 Bu proje Kazan Konsistoriyasında Başpapaz Filaret’in Sinod’a sunduğu plan adıyla 7352 numaralı Filaret 
dosyasında kayıtlıdır. Mojarovski bu planla birlikte Misyoner  dergisinin 1877 yılında 2. sayısının 11. sayfasında 
itibaren çıkan Piskopos Makarıy Gluharini projesiyle birlikte bir değerlendirmesini yapmıştır. Raporlarda adı geçen 
Tobol piskoposu Yevgeniy, misyoner yetiştirme projesini  8 Temmuz 1829 tarihinde Sinod’a sunmuştur, Ancak bu 
projeyle ilgili içerik malum değildir.  Missioner 1877, sa. 2, sayfa 11; Sonuçta bu projelerin dorultusunda Sibirya 
Misyoneri Piskopos Makariy Gluhariy kendi projesini hazırlamıştır ve bu proje 1877 yılında  Missioner’de 
yayımlanmıştır. 

---