T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
207
Müslümanların karşı tavrı ise sadece köy köy gezerek tebliğ olarak göze çarpar 
ve misyonerler tarafından bu metod öteden beri en etkili yol olarak görülmektedir. 
Birçok misyoner, bölgedeki din değiştirmenin temelini yerel din adamlarının etkisinde 
görmesi bu gerçeği yansıtmaktadır. 
 Diyanetin  1827–1849  yılları arasında yine toplu dönüşlere devletin aldığı 
kanunlar çerçevesinde gördüğü de müşahede edilmektedir. Yaptığı çalışmalarla kiliseye 
döndürmeyi başaramamış, islamın gelişmesini durduramamıştır. Ancak yeni statüyü de 
dönenler için kabul etmemiş, formalite olsa da dönen binlerce insanı  hıristiyan kabul 
etmiştir. 
19 Mayıs 1848 tarihli Kazan valisinin İç işlerine gönderdiği rapor İmparatora 
sunulmuş,  İmparator da 20 Kasım tarihli bir emirle Çistopol’da dönen Tatar ve 
Çuvaşlarla ilgili bir emir yayınlayarak; müslüman olan Çuvaş ve Kreşen ailelerin Eski 
Rus köylerine yerleştirilmesini çocuklarının vaftiz edilmesini istemiştir.
 718
 
Yine  İmparator 1855’te yayınladığı bir emirle Spaski kazası Mamadış 
bölgesinde yerleştirilen Tatarlara yerli rahipleri devre dışı  bırakarak Ortodoksluğu 
öğretmek için önlem almalarını, çocuklarını askerlerle ellerinden alarak aileleri 
hıristiyanlığı kabul edinceye kadar devletin gözetimine verilmesini, nikâhların kilisede 
yapılmasını, kabul etmeyenleri ayırmalarını, köy yöneticilerin bu emirlere harfiyen 
uymasını istemiştir.
719
 
1849 yılndan itibaren polisler, rahiplerle birlikte çocuk vaftizlerinde ve nikah 
törenlerinde bulunmaya başlamıştır. Zira bir çok Kreşen gönüllü olarak doğum, nikah, 
ölüm törenlerini kilisede yapmak istemiyor, konsistoriya da polis idaresinden eleman 
istemek durumunda kalıyordu. Polisin görevleri engellemesi durumunda idare 
                                                 
718
 Mojarovskiy, İzlojenie,  s. 243 
 
719
 KDK, f. 4., dosya no. 23. “Ukazı Preosvıyaşiy Grigoriyu No. 7321, 27 May 1849” 

---

 
208
soruşturma başlatarak kanun hükümlerini uyguluyordu.
720
 Hükûmetin bu sert tutumu 
Tatarlar ve Kreşenler arasında aşırı tepkiye sebep olmuştur.
721
  
Yukarıda anlatılan devlet tutumu, yeni Kreşen kantorasının görevde bulunduğu 
1700’lü yıllarda bile görülmemiş, bir sertlik ifade etmekteydi. Çocukların zorla vaftiz 
edilmesi, nezareti devlete havale etmek o dönemde de vardır, ancak bizzat polislerin 
nezaretiyle halkın yaşam şekline müdahale ilk defa bu kadar göz önünde yapılmıştır. Bu 
nedenle 1855 kararı yeni bir dönemin açıldığını gösterir, görüşünü 
kuvvetlendirmektedir. 
Kazan Piskoposu Grigori, 1856 yılında Metropolit olup St. Petersburg’a 
gidince yerine gelen Piskopos Afanasiy Sokolov atanmış ve Kazan yeparhiyasında bu 
tarihe kadar yapılması gereken ve yapılan faaliyetler hakkında Sinod’a bilgi 
vermiştir.
722 
  
Daha Grigori Kazan’dayken Sinod Kazan bölgesi raporunu istemiş, ancak 
Grigori’nin merkeze metropolit atanması, raporun yeni piskoposa kalmasına neden 
olmuştur. Yeni piskopos Afasaniy bölgeye İrkutsk’tan geldiği için raporu kendisi değil 
konsistoriya hazırlamıştır. 29 Aralık 1856 tarihli raporda; Mari, Çuvaş, Çeremiş ve 
Kreşen Tatarları arasında hıristiyanlığın yaygınlaştırılması ve ihtidânın önlenmesi için 
alınan önlemler anlatılmaktadır.
723
 
                                                 
720
 KDK, f. 4, dosya no. 27 s. 32, 36, 40; 1852 g. “Kreşenlerden ihtidâ edenler evliliklerinde nikâhlarını kilisede 
kıymıyorlar, müslümanların âdetlerini yapıyorlar. Bu davranışlar bir emirle kaldırılıp yasaklanmıştır. Rahipler bu 
durumu hemen haber alıp devlet idaresine bildirip önlem alacaktır. Ancak yasaklanan bu evlilik, bir ay sonra gizlice 
devam ediyordu. Polis ihtidâ edenlerin ölülerini de rahat bırakmamıştır, çünkü ölülerini de islam âdetleriyle 
gömüyorlardı. Mahkemeye müslüman olsa da ihtidâ edenler, hıristiyan olarak veriliyordu.” 
721
 Bakınız, Mojarovskiy, İzlojenie,  s. 244 
722
KDK, f. 4, dosya no 27, s. 32, 36, 40  “O tsereslyönnıkı kreşennıh Tatarıh”. 
723
 KDK, f. 4, dosya no 27, s. 32, 36, 40 ; “1. 23 Mayıs 1830 yılında misyonun kurulmasıyla ilgili koyduğu kurallar; 
Tatarlar, Çuvaşlar ve Çeremişlere yeni eğitimli rahipler atıyor, yerli dil bilen rahiplerin yetişmediği yerlerde 
misyonun durmaması için seminari kurslarını bitiren, fakat dil bilmeyen, keşişler hazırlanmıştır. Bu tip keşişlere de 
en azından konuşma dilini öğrenmeleri istenmiştir. Peşinden 8 Ekim 1855 tarihinde bu keşişlere yeniden dil 
öğrenmek için 2 yıl süre verilmiştir. Onlar rahatça hıristiyanlığı kendi dillerinde öğrenebilmelidir ve Şeşmi köyü 
rahibi Lyapidevski’ye bu keşişlere nezaret görevi verilmiştir. Lyapidevski her 6 ayda bir onları yanına çağırarak sınav 
yapacak ve sonuçlarını yeparhiya başrahibine bildirecektir. 2. Yeni Kreşenlere hıristiyanlığı  öğretmek için Tatar, 
Çuvaş ve Mari dillerine kısa katihizis çevrilmiş ve bütün kiliselere dagıtılmıştır; rahiplere de Pazar günleri Kreşenlere 
bu kitabın okunması tembih edilmiş, gerekirse evlerde de okunması emredilmiştir. Velilerin ikna edilip çocuklarını 
kendi dillerinde eğitim veren kilise okullarına göndermelerinin sağlanması da söylenmiştir. Ayrıca Yeni Kreşenlerin 
Pazar ve bayram günleri kiliseden uzak kalmamaları için çalışmaları yasaklanmıştır. 3. Merkez dinî idarecileri de 6 
ayda bir bölgelerini teftiş için gezmeleri emredilmiştir 4. Misyonerliğin kuruluş amacı rahipleri faaliyetlerinde teftiş 
etmek ve yeni Kreşenleri hıristiyanlıkta tutmaktır.” 

---

 
209
 Rapor, 3 Nisan 1848 tarihli karara binaen 14 Aralık 1849 tarihinde Sinod’un 
hazırladığı bir projeyle Çistopol ve Spassk kazalarındaki Kreşenlerin eğitilmesi için 
yapılacak seyyar kiliseyle ilgili bir gelişmenin kendilerine ulaşmadığını ve bölgede bu 
nedenle her hangi bir çalışmanın yapılamadığını belirtmektedir.
724
  
Ayrıca rapor; alınan önlemlerden sonra bölgede Çuvaşlar’dan sadece 3 kişinin 
ihtidâ ettiğini bildirmektedir. 1846 yılında Çistopolski kazası  Şeşmi köyü kilisesine 
kayıtlı nüfustan ihtidâ eden kişi sayısı 1 kadın 3 erkek; 1848’de 7 erkek ve 8 kadın, 
1850’de 6 erkek 5 kadın bilgisi de bu raporda yer almıştır.
725
 
Ayrıca bu raporda, hıristiyanlıktan dönüş nedenleri de Sinod’a bildirmiştir. 
Dönüş nedeni olarak Tatarların hıristiyanlığa askerlikten kurtulmak veya paralı asker 
olmak için kabul ettiğini, suç işyeyenlerin vaftiz olarak suçlardan kurtulmak için veya 
denetim dışı müslümanlarla birlikte yaşamaları ve mollalardan etkilenmeleri, kiliselerin 
yetersiz kalması gibi nedenlerden bahsetmektedir.
726
  
Yine bu raporda; yeniden hıristiyanlığa dönenler için yapılacak çalışma 
programı da belirlenmiştir.  Raporda görünen en önemli öneri ikna çalışmalarını 
ciddiyetle yapılması ve devamlı gözetim altında tutulmaları ve maaşların çalışanlar için 
yeterli olması ve rahiplerin dil öğrenmesi olarak görülmektedir.
727
 
Yeni Piskopos Afanasiy, 15 Aralık 1857 tarihinde bölgede misyon amaçlı 
çalışan görevlilerin tümünün Kazan İlâhiyat Akademisi Misyonerlik Bölümüne gelerek 
dil sınavına girmelerini istemiştir. Bu sınavda misyon bilgisi de ölçülmüştür, yeterli 
                                                 
724
 
KDK, f. 4, dosya no 27, s. 32, 36, 40. 
 
725
 
KDK, f. 4, dosya no 27, s. 32, 36, 40.  
 
726
  KDK,  f. 4, dosya no 27, s. 36-40  “O tsereslyonnıkı kreşennıh Tatarıh”; 1) Kreşenlerini ihtidâ etmelerinin en 
büyük nedeni gerçek hıristiyan olmamalarıdır, çoğu hıristiyanlığı askerlikten kurtulmak için veya paralı asker olmak 
için kabul etmiştir. Kreşen Tatarlarından ihtidâ edenlerin içinde emekli eskerler çoğunluktadır 2. Mahkemelik 
olanların vaftiz edilmesi acelece olmuştur. 3. Köyleri kontrol edilmemiş başıboş  bırakılmıştır. 4. İhtida eden 
Kreşenlerin çocuklarının yanlarında kalmasına izin verilmiş, devlet el koymamıştır. 5. Rus köylerine Kreşen 
yerleştirilmesi zamansız yapılmıştır. 6. Kiliselerin birbirine uzak olması ve az olması; karşılığında cami ve mollaların 
fazla olması. 7. Rahiblerin Tatar dilini iyi bilmemeleri veya hiç bilmemeleri.” 
727
  KDK,  f. 4, dosya no 27, s. 50; “1. Hıristiyanl olmayı kabul eden Tatar, Çuvaş ve Marileri vaftizden önce iyice 
soruşturulması, samimi olup olmadığına bakılması gerekir, vaftizden sonra en az 6 ay eğitimden geçirilmesi gerekir. 
2. Bundan sonra yeni Kreşenleri köylerinde nezaretsiz bırakmayın, yerli kilise rahiplerinden başka özel yardımcılar 
tayin edin, onlar sadece hıristyanlığı büyüklere değil, çocuklara da öğretsin ve iyi maaş verilsin. 3. Seyyar kiliselere 
ilave büyük köylerde yeni ve büyük kiliseler yapılsın; bu kiliselere yerli dil bilen özel eğitimli keşişler tayin edilsin. 
4. Tatar, Çuvaş ve Mari dillerine Akademi idaresinin nezaretiyle çeviriler yapılsın. 5. Kazan yeparhiyasındaki diyanet 
görevlileri çocukları da yerli dilleri öğrenmek için eğitilsin. Ayrıca Kreşen çocukları misyon görevlerinde 
kullanılmak üzere seminarilere alınıp eğitilsin. 6. Keşişlerin birçoğu yerli konuşma dilini öğrenme talimatını yerine 
getirmiştir.” 

---