T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
223
gerçekleştirememiştir. Kazan İlâhiyat Akademisinde de yerel dillerin okutulmasının 
amacı mahalle kiliselerinde halka hıristiyanlığı iyice anlatmak ve Ruslaşmasını temin 
etmektir. Ancak ilk yıllarda yeterli öğretmenin bulunamaması bu projeyi de âtıl 
bırakmıştır.  İlminskiy Akademi’deki Tatarca öğretimini başarısız bulmuş ve bunu da 
yetkililere ifade etmiştir.
790
 
XIX. yüzyılın başlarında Rusya Napolyon ordularıyla savaş halindedir ve 
Rusya bu savaştan zaferle çıkmıştır. Savaşların büyüklüğü Rus aydınında milli bilincin 
artmasına ve Büyük Ortodoks Rusya hayalinin doğmasına vesile olmuş, 1812 tarihi bu 
doğrultuda bir milat oluşturmuştur. Rus devleti ve cemiyetleri bu ideal etrafında 
bütünleşmiş, unutulan gayrı Rus meselesi yeniden gündemin birinci sırasına yükselmiş 
ve imparatorluğun hakim olduğu topraklar üzerinde şuurlu bir insan yetiştirme birinci 
öncelik olmuştur.
791
 Yine bu dönem gayrı Rusların islama topluca ihtidâ ettiği bir 
dönem olarak da tarihe geçmiştir. 
Yeniden  İlminskiy eğitim sistemini doğuran gayrı Rus eğitimine dönecek 
olursak, XIX. yüzyılın başları  eğitimin yavaş yavaş yerel özellikler kazanmaya 
başlarında görülmektedir. Nitekim 12 Eylül 1804 yılında Holiy Sinod Çarın isteği 
üzerine bir talimatname hazırlayarak Çeremiş, Mordvan, Votyak, Tatar ve Çuvaş 
çocuklarına ilk yıllarda ana dillerinde dersler okutulmasını karara bağlamıştır. Ayrıca 
yerel dillere tercüme edilen kutsal kitaplar da bu okullarda okutulacaktır. Ancak devlet 
bu işi finanse etmemiş, bu yüzden alınan karara rağmen gelişme kaydedilememiştir.
792
 
Ayrıca devlet vergi memurları yerel diyanet idarelerinin açtığı misyon amaçlı okullara 
ağır cezalar veriyor, başarısında engelleyici rol oynuyorlardı.
793
 
1822 yılında valiliklere ve bölge idarelerine okul açma izni verilmesine rağmen 
gayrı Rus halk bu izinlerden yeterince faydalanmamıştır, zira gayrı Rus halkın büyük 
bir kısmı eğitimin önemini bilmeyen topluluklar olarak göze çarpmaktadır. Yine bu yıl 
içinde Kazan Bölge eğitim müdürü Magniskiy, Kafkas, Mordva, Çuvaş, Çeremiş 
                                                 
790
 Znametskiy, Na pamyat o N. İ. İlminskom, Kazan 1892, s. 77: “Kazan seminarisi Tatarca öğreten bir kurumdur. 
Ancak Kazan bölgesine hizmet edecek bir kişiye bile Tatarca öğretememiştir. Bölgede Tatarca bilen 22 papazın tümü 
de halkın içinde bu dili öğrenmiştir. Tercüme faaliyetleri bu haklılığımı gösterir.” 
791
 Petrov, a.g.m., s. 18; A. N. Pıpin, “Posiskoye Bıbliskoye Obşestva”, Vestnik Yevropı, Sentyabr 1868, s. 234-35 
792
 Sbornik postanevlenie  po Minestrestvo narodnogo prosveşeniya,  C. I, No: 116, Moskva 1864, s. 355 
793
 Afanasyev, a.g.m., s. 243. 

---

 
224
bölgelerinde seyyar okullar açma fikrini ileri sürmüş, bu proje için bilgiler toplamış, 
ancak bu proje de yürürlüğe girememiştir.
794
 
1828 yılında Kreşenlerde ihtidâ hareketlerinin görülmesi üzerine kilise 
okullarını tekrar gündeme getirmiş, ancak yerel yönetimler bu projede başarısız 
olmuştur. Bunun üzerine İmparator Nikolay işi devletin üzerine almış ve Hanedan 
okulları kurulması için 25 Ekim 1828 tarihli bir kararname yayımlamıştır.
795
 Bu okullar 
devlete katip ve misyoner yetiştirmek üzere planlanacaktı. İki yıl sonra 24 Aralık 1830 
tarihinde de vilayet okulları projesi kararı alınarak aynı programın işlemesi için yeni bir 
model sunmuştur. Hanedan ve Vilayet okulları Rusya’nın geneline hizmet etmiş,ancak 
gayrı Ruslara ayrıcalık tanımadığı için Kazan bölgesinde başarısız olmuştur.
796
 
İmparator emriyle yürürlüğe konulan kanun mucibince Hanedan okulları vilayet 
okullarına göre daha yaygınlaşmış, ancak kâtiplerin köylüler üzerindeki kötü hatıraları 
öğrenci gönderme konusunda sıkıntıya düşürmüş ve uzak tutmuştur. Bu okullarda ana 
karakteri olan misyonerlik eğitiminden zamanla genel eğitime doğru kaymıştır.
797
    Bu 
dönemin eğitimin en önemli özelliği, devlete memur yetiştirmektir. Misyon amaçlı 
eğitim devletin önceliği değildir, bu nedenle gayrı Ruslardan durumu iyi olanlar 
çocuklarını bu okullara göndermemiş, ancak fakir olanlar mecburiyet karşısında 
göndermiştir.
798
 1853 yılında bu okulların durumlarının düzenlenmesi için bir 
kararname çıkarılsa da ilk yıllardaki düzen asla sağlanamamış ve öğretmen eksikliği 
tamamlanamamıştır. Bu okulların başarısız olmasındaki en önemli sebep derslerin 
devlet izin verse de Rusça verilmesidir.
799
 Bu dönemde okula öğrenci toplamak asker 
toplamak kadar zordur ve okula öğrenci gönderen veliler vergiden muaf tutulmuştur. 
                                                 
794
 İznoskov, a.g.e., s. 13-14; Petrov, a.g.m.,  s. 19; S. V. Çiçerina, Kak naçalıs dılo prasvışeniya vostoçnih inorodsev, 
St. Petersburg 1907, s. 3-4. 
795
 Afanasyev, a.g.m., s. 243. 
796
 PSZ, C. III, No: 2377; S. Nurminskiy, “İnorodçeskiya Şkolı”, Pravoslavniye Obozraniye, C. XIV, Moskva 1864, 
s. 216 
797
 Afanasyev, a.g.m., s. 245. 
798
 Nurminskiy, “İnorodçeskiya Şkolı”, Pravoslavnoe Obozranie, C. XIV, Moskva 1864, s. 220; Afanasyev, a.g.m.,   
s. 247. 
799
  Sbornik Postanavlenie po Ministrostva narodnogo prosveşenie, C. II, St. Petersburg 1864, s. 155-156; Bu 
okullardan velileri soğutan birinci neden, kıyafet parasıydı.  İkinci neden okulların askerî usullerle yönetilmesi ve 
cezaların ağır olmasıdır. Üçüncü neden yerel dil bilen öğretmen eksikliğidir. Dördüncü neden ise bilimsel bir 
metodun olmamasıdır. Asıl öğretmen gözetmenlik yaparken yardımcı  öğretmenler ders vermektedir. Nezaretçi 
denilen yardımcılar ayrıca rüşvet almakta öğrencileri okuldan soğutmaktadır. Geniş bilgi için bakınız; Dmitriy 
Semenov, “İz şkolnıh vospominaniy starogo pedegago”, Ruskaya Şkola, Noyabr, Kazan 1890, s. 47-48.   

---