T. C. Uludağ ÜNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji anabiLİm dali
Yüklə 5,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
23 doğru uzatılırlar. Böylelikle iki taraftan denize doğru uzatılan mendireklerin arasından liman havzasına giriş sağlanır (Resim 11). Doğal limanlara göre inşası çok daha zor olmasına rağmen bilinen en eski örnekler yapay limanlardır. Bunu anlamak için yukarıda da bahsettiğimiz doğal limanların oluşumunu bilmek gerekmektedir. Doğal limanlar sualtında yapım tekniği öğrenilmeden önceki dönemde aynı zamanda doğal koylar idi. Ve bu doğal koylar dönemin gemileri yani salları düşünüldüğünde yeterli olmaktaydı. Ege denizindeki gelgitler nehirlerdeki kadar etkili olmadığından koylarda karaya çekilen salları tehdit etmemekteydi. Fakat gemilerin ebatları büyüdükçe ve bunun sonucunda gemiler sahillere çekilemez boyutlara ulaştığında doğal limanlar bunları koruyamaz olmuştur. Ayrıca nehirlerdeki gelgitler ve buna bağlı oluşan su seviyesi değişimi kıyıya çekilen sallar için büyük tehditti. Bu yüzden olsa gerek ilk limanlar nehirlerin kıyılarında bir havza kazılarak zorunluluktan yapılmışlardır. Limanların temelinde ayrımı yaptıktan sonra fonksiyonlarını belirlemek açısından da bir ayrıma gitme zorunluluğu bulunmaktadır. Doğal da olsa yapay da olsa her limanın bir fonksiyonu vardır ve bu fonksiyonlar göz önünde tutularak liman kompleksleri oluşturulmuştur. Askeri, ticari ve özel olmak üzere başlıca üç ayrı başlık altında limanları fonksiyonlarına göre ayırmak mümkündür. 4.2- İŞLEVLERİNE GÖRE LİMANLAR 4.2.1- ASKERİ LİMANLAR Askeri limanlar adından da anlaşılacağı üzere donanma için yapılmış limanlardır. Bu limanlar genelde ticari limanlardan ayrı olarak yapılmışlardır. Tabi bu durum etrafında çok fazla sivil yapılaşmanın olamamasını da doğurmuştur. Yapılaşma olarak bu limanların etrafında daha çok askeri gemilerin barındıkları gemi barınakları mevcuttur 113 . Günümüzde nasıl askeri limanlar sivil hayattan kopuk yapılar ise antik çağda da durumun böyle olduğunu düşünmemiz yanlış olmasa gerek. Strabon, Knidos hakkında bilgi verirken iki limandan bahseder ve birinin ticari diğerinin ise 20 gemilik bir donanmayı içine alabilen askeri bir liman olduğundan bahseder 114 . Burada çıkartılabilecek bir görüş olarak askeri limanlar ticari limanlar kadar yoğun kullanım 113 Shaw, a.g.e., s. 92. 114 Strabon, Geographika: Antik Anadolu Coğrafyası, çev. A. Pekman, İstanbul, 2000, s. 226. 24 görmedikleri için ani saldırılara karşı koruma amacı ile liman girişinde zincirlenmiş olarak tutulmuş olmalıdırlar. Plan olarak ele aldığımızda hem doğal hem de yapay limanlarda en korunaklı kısımlar askeri liman olarak ayrılmıştır. Yapay limanlardan Kartaca limanı buna en iyi örnekler arasındadır. İç ve dış limanlar olmak üzere iki limanı bulunan Kartaca şehrinin askeri limanı iç kısımda ve dairesel bir formda olan limandır 115 (Resim 10). Doğal limanlarda ise böyle bir durum gözlemlenmediği takdirde ve şehir iki limana sahip ise korunaklı, korunması en kolay olan koy askeri liman olarak seçilmiş olmalıdır. Özellikle ticaretin söz konusu olduğu kentlerde askeri liman olarak ebatları daha küçük olan koy seçilmiş durumdadır. Knidos (Resim 12) ve Phaselis (Çizim 2) limanları bu tip limanlara örnek olarak verilebilir. Phaselis’in askeri limanı da Strabon’un bahsettiği Knidos limanı gibi kapatılabilen bir limandır (Çizim 2). Askeri limanının girişindeki mendireklerin her ikisinin sonunda da küçük birer kule bulunmaktadır. Ve muhtemelen bu yapıların arası zincirler yardımı ile kapatılmaktadır 116 . 4.2.2- TİCARİ LİMANLAR Antik çağda bilindiği üzere deniz taşımacılığı kara taşımacılığına nazaran daha kolay ve daha ucuz olmasından dolayı daha fazla tercih edilmiştir. Bu sebeple ticaret denizler üzerinden daha yoğun yapılmaydı. Bu bilgiyi göz önünde bulundurarak ticari limanların kent dokusu içinde ne kadar önemli bir noktada yer aldığını anlamamız daha kolay olacaktır. Ticari limanlar, adından da anlaşılacağı gibi kentin dış ticaret işlemlerinin büyük çoğunluğunun yapıldığı, antik dönemde sosyal hayat ile birebir bağlantılı yapılardır. Bu sebep ile limandaki trafiğin daha rahat olmasından dolayı iki limana ait kentlerde en büyük liman, tek limana sahip kentlerde ise genellikle en dıştaki alan ticari liman olarak planlanmıştır (Resim 10 – Resim 12). 4.2.3- ÖZEL LİMANLAR Bu limanlar isimlerinden de anlaşılabileceği gibi çok zengin bir kişiye veya hükümdara ait özel limanlardır. Genellikle saraylarının yakınlarına kişisel kullanıma 115 Torr, Cecil, “The Harbours of Carthage”, The Classical Review 7.8, 1893, ss. 374-377, s. 374. 116 Blackmann, David J., “The Harbours of Phaselis”, IJNA 2.2, 1973, ss. 355-364, s.360. 25 açık liman görevini üstlenirler. Bilinen en erken örnekleri M.Ö. 5. yüzyıla kadar geri gitmektedir. Syracuse tiranı Dionysius I, Mausolos’un karısı Artemisia ve daha geç dönemlerde Diokletianus gibi Roma imparatorları da özel limanlara sahiptirler 117 . Belirleyici bir tipleri yoktur. Ait oldukları şahısın arazisine en uygun liman olabilecek yerde konumlandırılmışlardır. 117 Blackmann, David J., “Ancient Harbours in the Mediterranean. Part 2”, IJNA 11.3, 1982, ss. 185-211, s.188-189. Yüklə 5,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|