T ə r ə f d a ş L i q va s I t ə s I l ə t ə h L ü k ə s I z L i k
Yüklə 373,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 Alyansının məqsədlərinə siyasi vasitələrlə çatmaq üçün imkanları əvvəllər görünməmiş dərəcədə çox idi. Müdafi ənin təmin olunması vəzifələrinin özünün çox böyük əhəmiyyətini saxlamasına baxmayaraq, indi bütövlükdə Avro-Atlantika bölgəsində sabitlik və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə yardım etmək üçün iqtisadi, sosial və ekoloji məsələlərə daha çox diqqət yetirmək olardı. Dialoq və əməkdaşlıq Alyansın qarşılaşdığı təhdidlər müxtəlifl iyinin idarəolunması üçün tələb olunan yanaşmanın ayrılmaz hissələri olacaqdı. Soyuq müharibədən sonra əsas məqsədlər bundan ibarət idi: anlaşılmazlıq və ya məqsədli şəkildə münaqişələrin yaranması təhlükəsinin azaldılması; NATO üzrə müttəfi qlərin təhlükəsizliyinə təsir edən böhranların idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi; bütün Avropa dövlətləri arasında qarşılıqlı anlaşma və etimadın möhkəmləndirilməsi; təhlükəsizliyin ümumi problemlərinin həllində əsl tərəfdaşlıq üçün imkanların genişləndirilməsi. Bilavasitə soyuq müharibədən sonra gələn dövrdə ŞAƏŞ-də məsləhətləşmələr Rusiya qoşunlarının Baltikyanı dövlətlərdən çıxarılması kimi soyuq müharibə vaxtından qalmış təhlükəsizlik problemləri üzərində cəmlənmişdi. Həmçinin bir sıra təhlükəsizlik və müdafi ə məsələləri üzrə siyasi əməkdaşlıq başlandı. ŞAƏŞ müxtəlif istiqamətlər üzrə yeni yollar açırdı. Lakin onun işində əsas diqqət çoxtərəfl i siyasi dialoqa yetirilirdi, bu isə ayrı-ayrı tərəfdaş-dövlətləri NATO fərdi əməkdaşlıq münasibətlərini inkişaf etdirmək imkanından məhrum edirdi. Bu vəziyyət 1994-cü ildə Sülh Naminə Tərəfdaşlıq (SNT) Proqramının - NATO ilə ayrı-ayrı tərəfdaş- dövlətlər arasında əməli ikitərəfl i əməkdaşlığın əsas proqramının qəbul edilməsi ilə dəyişdi. Bu, əməkdaşlıq prosesində ən əhəmiyyətli addım oldu. Nəhayət, 1997-ci ildə ŞAƏŞ-in yerinə Şimali Atlantika Tərəfdaşlıq Şurası (ŞATŞ) yaradıldı. Onun məqsədi Tərəfdaşlığın genişləndirilməsi və artıq əldə edilmiş tərəqqi əsasında daha əməli Tərəfdaşlığın inkişaf etdirilməsi üçün yol açmaqdan ibarət oldu. «Bu Tərəfdaşlıq ümumi inamın ifadəsi kimi müəyyənləşdirilib ki, Avro-Atlantik məkanda stabillik və təhlükəsizlik yalnız əməkdaşlıq və birgə fəaliyyət nəticəsində əldə edilə bilər. Əsas azadlıqların və insan hüquqlarının müdafi əsi və inkişafı və azadlığın, ədalətin və demokratiya yolu ilə sülhün qorunub saxlanılması Tərəfdaşlığın ümumi dəyərlərini təşkil edir.» (Sülh naminə Tərəfdaşlıq: Çərçivə Sənədi – Brussel Sammiti, 10 Yanvar 1994-cü il) 6 Çoxtərəfl i səviyyədə Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlığın mahiyyəti bütün Avro-Atlantika məkanı miqyasında şəffafl ıq və etimadın artırılmasına yönəlmiş müntəzəm məsləhətləşmə və birgə fəaliyyət növlərinin aparılmasından ibarətdir. İkitərəfl i səviyyədə bu cür Tərəfdaşlıq ayrı-ayrı tərəfdaş- dövlətlər ilə NATO arasında onların konkret vəziyyət və tələblərinə uyğun olaraq əməli işçi əlaqələrin inkişafını nəzərdə tutur. Tərəfdaşlıq prosesi bir-birinə qarşı duran alyanslara mənsub olmuş keçmiş düşmənlər və ya aralarında uzun müddət ərzində regional, ərazi, siyasi, etnoslararası və ya dini mübahisələrin olduğu ölkələr arasında dialoqun və anlaşmanın bərqərar olmasını nəzərdə tutur. Ümumi təhlükəsizlik problemləri ilə qarşıdurmada ümumi həllərin axtarışına yönəlmiş birgə fəaliyyət keçmişin vurduğu ziyanın aradan qaldırılmasında və əməkdaşlıqdan əldə ediləcək qarşılıqlı faydanın aydın dərkinin yaranmasında əhəmiyyətli uğurlara nail olmağa imkan verdi. Tərəfdaşlıq prosesinin başlanmasından sonra bu yolda maneələr və çətinliklərə rast gəlməsinə baxmayaraq, keçən vaxt ərzində nəzərəçarpacaq tərəqqi əldə edilmişdir. Ola bilsin, bu, Mərkəzi və Şərqi Avropada, həmçinin keçmiş SSRİ-də siyasi, iqtisadi və sosial dəyişikliklər prosesinin mürəkkəbliyi nəzərə alınarsa, qaçılmaz idi. Yaradılmış Tərəfdaşlıq mexanizmlərinə əsaslanaraq NATO və onun Tərəfdaşları təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi üzrə ardıcıl tədbirlər gördükcə ŞATŞ və SNT Proqramı sabit inkişaf etmiş və öz dinamikasını tapmışdır. Dəyişən təhlükəsizlik şəraitində yeni təhdidlərin cavablandırılması üçün bu illər ərzində NATO-da yeni müxtəlif islahatların aparılması ilə yanaşı Tərəfdaşlıq da inkişaf etmişdir. Şimali Atlantika Alyansının dinamizminin və ona olan tələbatın qorunub saxlanması üçün Tərəfdaşlığın bütün fəaliyyət növləri və mexanizmlərini NATO-nun yeni ən mühüm vəzifələrinin həllinə uyğunlaşdırmaq lazım idi
Bununla bərabər, tərəfdaş-dövlətlərin məqsədlərinə uyğun olması və öz cəlbediciliyini saxlaması üçün Tərəfdaşlığı dərinləşdirmək və genişləndirmək lazım idi. NATO-nun genişləndirilməsinin iki turu Müttəfi qlər və Tərəfdaşlar arasında kəmiyyət tarazlığını dəyişdirdi (qoşmaya bax). 2004-cü ilin mart ayından etibarən Müttəfi qlərin sayı Tərəfdaşların sayını ötüb keçdi. Həmcinin, indi yerdə qalan tərəfdaş-dövlətləri çox müxtəlif tərkibli qruplar təşkil edir. Bu qrupa hələ də öz keçmişindən qalmış mirasın dəf edilməsi ilə məşğul olan Balkan ölkələri, strateji cəhətdən əhəmiyyətli, lakin az inkişaf etmiş Qafqaz və Orta Asiya ölkələri, həmçinin Qərbi Avropanın bitərəf dövlətləri daxildir. Onlardan bəziləri öz müdafi ə strukturları və hərbi potensialının yaradılması prosesində olduğu halda, digərləri artıq NATO-nun rəhbərliyi altında keçirilən müxtəlif əməliyyatlar üçün hərbi kontingent ayıra bilir və Tərəfdaşlıq üzrə həmkarlarına məsləhət, təlim və müxtəlif sahələrdə yardım təklif edə bilir. Bu gün 20 tərəfdaş-dövlət AATŞ–da Müttəfi qlərlə müntəzəm olaraq məsləhətləşmələrdə iştirak edir və təhlükəsizlik və müdafi ənin müxtəlif aspektlərinə toxunan məsələlər üzrə əməkdaşlığı inkişaf etdirir. Onların silahlı qüvvələrinin nümayəndələri tez-tez bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə saxlayır. Onlar birgə təlim keçirir, onların hərbi qulluqçuları NATO-nun rəhbərliyi altında sülhün qorunması əməliyyatlarında bir-biri ilə yanaşı xidmət edir, Müttəfi qlər və Tərəfdaşlar terrorizm təhlükəsinə qarşı ümumi mübarizədə birgə fəaliyyət göstərir. Heç kəs soyuq müharibə qurtaran zaman Avro-Atlantika məkanında strateji vəziyyətdə bu cür dramatik dönüşün olacağını deyə bilməzdi. NATO-nun Tərəfdaşlıq siyasətinin ilkin məqsədi mövcud maneələri aradan qaldırmaq və dialoq və əməkdaşlıq vasitəsilə təhlükəsizliyin yaradılmasına nail olmaq idi. Hal-hazırda bu məqsədlər daha genişmiqyaslı olub, çünki tərəfdaş-dövlətlər NATO ilə birlikdə XXI-ci əsrin terrorizm, kütləvi qırğın silahının yayılmasının və hüquqi xarakterli fəaliyət göstərməyə hüququ olmayan dövlətlər kimi təhlükəsizlik təhdidlərinin dəf edilməsində iştirak edirlər. Yüklə 373,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|