T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

8.3. Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning buxgalteriya hisobi
Banklarda asosiy vositalarga eskirish hisoblash, foydalanishga berilgan hisobot
oyining 15-sanasigacha bo'lganda, oyning 1-sanasidan, agar 15-sanadan keyin bo'lsa,
keyingi
oyning
1-sanasidan
boshlab
hisoblanadi.
Asosiy
vositalarning
amortizatsiyalanadigan summasi ulaming foydali xizmat qilish muddati mobaynidagi
oylar bo'yicha mutanosib ravishda bank xarajatlariga o'tkazilib boriladi. Asosiy
vositalarning foydali xizmat qilish muddati quyidagicha ikki sababga ko'ra
chegaralanadi:
a) jismoniy eskirishi- asosiy vositalarning xizmat qilish muddati davomida bank
xizmatlarini amalga oshirish jarayoniga o'z qiymatini asta-sekinlik bilan o'tkazib
borish xususiyatidir;
b) ma’naviy eskirishi- asosiy vositalardan foydalanish jarayonida ulaming
eskirib borisi yoki zamonaviy takomillashgan turlarining ishlab chiqilishi natijasida
mehnat unumdorligi pasayib borishi tushuniladi.
Ob’ektning foydali xizmat qilish muddati bajarilgan ishlar yoki ko'rsatilgan
xizmatlar hajmida, yurish ko'rsatgichida (agar avtomobil nazarda tutilsa) o'lchanishi
mumkin. Aktivning foydali xizmat qilish muddatini aniqlanishi lozim.
Asosiy

---

vositaning
foydali
xizmat
qilish
muddati,
uning
dastlabki
ko'rsatkichlarini yaxshi laydigan keyingi xarajatlar natijasida uzaytirilishi mumkin va
aksincha, texnologik o'zgarishlar yoki xizmat ko'rsatish bozoridagi o'zgarishlar
aktivning foydali xizmat qilish muddatini qisqartirishi mumkin. Bunday hollarda
foydali xizmat qilish muddati va shundan kelib chiqib, amortizatsiya me’yori joriy va
kelgusi davrlar uchun taqsimlanadi.
Aktivning amortizatsiyalanadigan summasi uning boshlang'ich qiymatidan
tiklash qiymatini ayirish yo'li bilan aniqlanadi. Amaliyotda, aktivning tugatish
qiymati
ko'pincha
juda
kichik
miqdomi
tashkil
etganligi
sababli,
amortizatsiyalanadigan qiymatni aniqlashda unchalik ahamiyatga ega emas.
Banklarda foydalanishda bo'lgan asosiy vositalarga amortizatsiya quyidagi
usullardan birini qo'llash yo'li bilan hisoblanadi:
1.
T o'g 'ri chiziqli usul;
2.
Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda teng taqsimlash usuli;
3.
Tezlashtirilgan usul;
3.1. Yillar yig'indisi usuli (kumulyativ usul);
3.2. Kamayadigan qoldiq usuli.
Asosiy vositalarga eskirish hisoblash bo'yicha tanlangan usul hisob siyosatidan
kelib chiqib belgilanishi va ketma-ket tartibda bir hisobot davridan keyingi hisobot
davrigacha qo'llanilishi hamda tanlangan usul yil davomida o'zgarmasligi,
amortizatsiya
usulini
tanlashda
foydalanilayotgan
ob’ektning
nimaga
mo'ljallanganligidan va ushbu usulni mazkur ob’ektga nisbatan qo'llashning
maqsadga muvofiqligidan kelib chiqish lozim.

---

1. Bir tekisda (to'g'ri chiziqli) hisoblash usuli doimiy eskirish summasini asosiy
vositalarning qiymatidan kelib chiqqan holda ulaming foydali xizmat qilish muddati
davomida teng taqsimlashdan iborat. Bunda, quyidagi formuladan foydalanish
maqsadga muvofiqdir:
Yes 
=
—
xEm 
Axqm
= — -— jc 100
% 
Oes 
=
—
--------
xEm
100
E m
12
x
100
Bunda,
Yes- yillik eskirish summasi, AQ- aktivning amortizatsiya qiymati, Em- eskirish
me’yori, Axqm- aktivning xizmat qilish muddati, Oes- oylik eskirish summasidir.
2. Bajarilgan ishlar hajmiga mutonasib ravishda teng taqsimlash usuli - asosiy
vositalarning eskirish miqdorini hisoblash uchun ulaming butun foydali xizmat qilish
muddati aniq yillar davomidagi ish hajmini aniqlashdir. Ish hajmi sifatida ishlangan
soatlar miqdori va ish hajmi olinadi. Bunday amortizatsiya hisoblash jarayonida
quyidagi formuladan foydalaniladi: