T. Tolga GÜMÜŞ ∗
Yüklə 217,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
Feodalizm: Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar 41
Feodalite Kavramının Kısa Tarihi Ortaçağdan başlayıp Fransız Devrimi öncesi Modern Avrupa’ya kadar uzanan ve aslında akademik tarihçiler için tek bir kavramla tanımlanmak için hayli uzun sayılabilecek bir dönemin kendine özgü sosyo-ekonomik yapısını betimleyen anlamıyla “feodalizm” veya Fransızca karşılığıyla “feodalite” terimleri, ortaçağdan günümüze çok çeşitli sosyal ve ekonomik durumu betimlemek amacıyla kullanılagelmiştir. Feodalite kavramına yüklenen anlam tarih içerisinde zamanla farklılık göstermiştir: Kavram, kendine özel ilişki biçimleri olan bir tarih dönemimni tanımlamak amacıyla ilk olarak 18. yy.’ın ikinci yarısından itibaren Boulainviliers tarafından kullanılmıstır. 2 Bu
kavramdan etkilenen ve İngilizce’de ‘feodal sistem’ olarak adlandırılan terim ise yaklaşık kırk yıl kadar sonra Adam Smith tarafından önce İngiltere’de daha sonra da kıta Avrupa’sında yaygınlaştırılmıştır. 3 Montesqui, onsekizinci yüzyılda ‘feodal kanun’u Fransız politik sisteminin temeli olarak görmüştür. 4 Tarih yazımı içinde zamanla gelişen bu kavram daha sonra Avrupalı tarihçiler ve düşünürler tarafından yavaş yavaş değiştirilerek ve kimi zaman da kasıtlı veya kasıtsız olarak çarpıtılarak bugünkü şeklini almaya başlamıştır. Diğer taraftan bugün feodalizmden ne kastedildiği de kimi tarihçiler açısından hiç de açık değildir ve hiçbir dönemde de açık olmamıştır. Ganshof ve Bloch’un yapıtlarıyla yirminci yüzyılın ortalarına damgasını vuran feodalite çalışmaları 1980’lerde kavramın yarattığı açmazların su yüzüne çıkmasıyla bir ölçüde hız kesmiştir. 1990’lardan itibaren ise, feodalizm üzerine yapılan temel tartışma bu kavramı tarihçilerin kullanmaya devam etmelerinin mi yoksa tamamen terk etmelerinin mi doğru olduğu sorusudur. Aşağıda daha ayrıntılı olarak tartışılacak olan Susan Reynolds’un görüşlerinden önce de bu kavramın ortaçağı açıklamada yetersizliği ve yarattığı problemler bilinmekteydi. 5
meşruluğu ve doğası üzerine her ikisi de spekülatif kaynaklı birbirine zıt iki görüş ortaya çıktı. L'abbé Dubos’nun savunduğu birinci görüşe göre beşinci yüzyılın başlamasıyla birlikte Frank krallarının Galya ya yerleşip Merovenj
2 Henri (Comte de) Boulainvillier, Histoire des Anciens Parlements de France (1737). 3 Adam Smith, The Wealth of Nations (1776). 4 Charles de Secondat, (Baron de) Montesquieu, De l'Esprit des Lois (Anonim baskı: 1748). 5 Susan Reynolds’dan önce Feodalizm feodalite veya feodal sistem kavramlarının yarattığı problemleri ve Postan, Bloch, Ganshof, Maitland ve le Patourel gibi modern tarihçilerin içine düştükleri tanımsal ve kavramsal sorunları ve iç çelişkilerini inceleyen bir çalışma için bknz: Elizabeth A. R. Brown, ‘The Tyranny of a Construct: Feudalism and Historians of Medieval Europe’, American Historical Review, 79/4, (Ekim, 1974), s. 1063-1088 özellikle s. 1065- 1070; Bloch, Ganshof ve Duby’in kavramların ötesinde, feodalizmi tariflerinde, resmetmelerinde ve tarihsel duruma uydurmalarındaki problemler için özellikle s.1070-1080. T. Tolga Gümüş 42 krallığını kurmaları aslında Roma İmparatorluğu’nun onları oraya resmi görevli olarak atamalarından kaynaklanmaktaydı: Krallar Universal Roma Otoritesi tarafından atanmışlardı, güçlerini Roma’dan almaktaydılar ve bu krallar da kendi otoritelerini krallığın merkezi otoriteye uzak taşra bölgelerinde devam ettirebilsinler diye aristokratlara bu lordluk haklarını kendileri vermişlerdi. 6 Diğer taraftan aristokrasi yanlısı bir tutum takınan Boulainvillier ve daha sonra özellikle Montesquieu, feodal hakkın Dubos’un iddia eddiği gibi bahşedilmiş değil tersine fetih yoluyla Frank aristokrasisi tarafından Frank krallarıyla birlikte kazanılmış bir durum olduğunu ve bu bağlamda aristokratların ilk elden hak sahibi olduklarını düşünmekteydiler. Boulainvillier’ye göre bütün Fransa, aristokratların öteden beri sahip oldukları ‘fief’ lerden oluşmaktaydı. Fakat gerçekte fieften sağlanan haklar ve yasama yetkisi normal toprak mülkiyetinden sağlananlardan pek az farklıydı. Bütün fiefler için normal toprak mülkiyetinden ayırıcı bir ortak özellik olarak gösterilebilecek tek durum bu mülklerin daha yüksek statüdeki insanlar tarafından sahiplenilmeleri ve onlara toplumda herhangi bir işlevselliği olmayan sembolik bir statü sağlamasıydı. 7
Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren hem Avrupa ulus kimliğindeki gelişime paralel olarak hem de bütün Avrupa tarihini açıklayabilecek tek bir feodalizmden söz etmenin imkansızlığının anlaşılması üzerine ‘Ulusal feodalizm’lerin gelişimi sorunu tarihçileri meşgul etmiştir. Bu noktada feodalizm, genel batı Avrupa tarihinin gelişim sürecini açıklamada kullanılmaktan çok Avrupa milletlerinin İngiliz feodalizmi, Fransız feodalizmi Alman feodalizmi gibi kendine özgü feodalizmleri, kendi ulusal kimliklerinin gelişimini açıklamada kullanılmaya başlamıştır. 8 Bu çerçevede üretilen argumanlar aynı zamanda ulusların birbirinden farklı sosyolojik gelişimlerini de açıklamakta kullanılagelmiştir. Örneğin yirminci yüzyılın henüz başında Anglo-Sakson feodalizminin kıta Avrupa’sından herhangi bir farkı olup olmadığı sorusuna cevap arayan bir çalışma, 15. yy.dan itibaren İngiltere’nin kıta Avrupa’sından farklı, kendine has hukuksal evrimini açıklamada feodal düzenin bütün bileşenlerinden
6 Jean-Baptiste (L'abbé) Dubos, Histoire Critique de L'établissement de la Monarchie Françoise dans les Gaules (1734), sivil ve askeri görevlilerin ‘Konstantin tarafından Fransa’ya gönderilişleri’ ve orada Doğu Roma bürokratik yapısını Fransa’ya birebir yerleştirdikleri fikrinin ayrıntıları için birinci kitap bölüm 7 ve 8; Merovenj Kralı Clovis’in otoritesinin meşrutiyetini göstermeyi amaçlayan kısım için altıncı kitap bölüm 16. 7 Paul Latimer’le sözlü görüşme. 8 Benim ulaşabildiğim bazı örnekler için bknz: James Westfall Thompson, ‘German Feudalism’, American Historical Review, 28/3, (Nisan, 1923), s. 440-474; George Vernadsky, ‘Feudalism in Russia’, Speculum, 14/3, (Temmuz, 1939), s. 300-323; George Vernadsky, ‘On Feudalism in Kievan Russia’, American Slavic and East European Review, 7/1, (Şubat, 1948), s. 3-14. Yüklə 217,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|