T. Tolga GÜMÜŞ ∗
Yüklə 217,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
Feodalizm: Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar 47
tanımlarsanız William’ın İngiltere’yi fethetmesiyle bittiğini değil başladığını iddia edebilirsiniz. Hatta daha uç bir görüşü benimseyip feodalizmin Avrupa’ da hiç var olmadığını da iddia etmek mümkündür. Bütün bu tezler tarihçiler tarafından zaman içerisinde savunulmuştur. 1980’lerde Avrupa’da artık feodalizm tarihçilikte oturmuş bir konu haline gelmiştir: feodalizm üzerine çalışan bir Batı Avrupa tarihçisi, o dönem için iki temel isim olan Bloch ve Ganshof’u okuyarak işe başlar ve daha sonra çalışacağı ülkenin üzerine yazılmış daha spesifik okumalara geçerdi. 21 Fakat problem de burada başlardı: Feodalizm teriminin bugün sosyal bilimcilerin içeriği pekte iyi tanımlanmamış ama bir şekilde modernizmden farklı toplum biçimlerini betimlemekte kullandıkları klsaik kullanım biçimine neden olan gelişmeler 1940lı yıllarda kıta Avrupası’ndan geldi. Lord ile vassal arasındaki belli başlı ilişki biçimleri çerçevesinde tanımlanan feodalizm bugün hala bu kavramı klasik anlamda kullananların referans aldığı temel tanımdır. Klasik içeriğiyle terimi önce kıta Avrupa’sında sonra da ondan etkilenen Ada’da dar ve teknik anlamıyla tanımlayarak tarih yazmak tarihçiler arasında oldukça populer bir hale büründü. Bu dönemde, on yıla damgasını vuran kişi Belçikalı tarihçi Ganshof’tur. 22 Ganshof feodalizmi sadece askeri ve hukuksal bir çerçevede tanımlamış ve feodalizm denen yapının aslında daha çok aristokratik sınıfa özgü olduğu, toplumun alt katmanlarını pek ilgilendirmediği ve üst aristokratın asker karşılığı alt aristokrata toprak vermesi temelinde açıklanması gerektiği üzerinde durarak klasik feodalizm kavramının içini dolduran temel çerçeveyi belirledi. Görüşleri 10-11. yüzyıl klasik dönem Karolenj imparatorluğu dönemi toplumsal yapısını tanımlamakta oldukça başarılı olmasına rağmen ortaya attığı teknik tanımlamalar ne tüm Batı Avrupa’ya genellenebilir ne de çalışmasına konu olan dönemin dışında herhangi bir geçerliliği vardır. Ganshof’un tanımladığı dar anlamıyla feodalizm Batı Avrupanın genelinde değil ama sadece Karolenj Impratorluğunda ve bütün ortaçağ boyunca değil, sadece 10-11. yüzyılları kapsayan klasik dönem boyunca mevcut olmuştur. Feodalizmi hukuksal, toprak mülkiyetinin biçimleri ve lordla bağlaşıklık ilişkisi içinde açıklamanın zorluklarının anlaşılmasının ardından 1980’lerle birlikte konunun ekonomik tarafı öne çıkarılmış, hatta konu para ekonomisinin kıtlığı ile açıklanmaya çalışılmıştır. Bu şekilde görece geri kalmış ülkelerin siyasi düzenlerinin içine feodal terimi bir şekilde
21 Dr. Paul Latimer ile sözlü iletişim. 22 François Louis Ganshof, Feudalism çev. Philip Grierson (New York: Harper Torchbooks, 1964).
T. Tolga Gümüş 48 sokulmaktadır. 23 Paranın son derece sınırlı bir kullanım alanı bulduğu erken ortaçağ için bu tez bir şekilde canlılığını korurken, rönesanstan para ekonomisi yönünden pek te farkı olmayan geç ortaçağ için piyasadaki para kıtlığından kaynaklanan toprak bazlı ekonomik ilişki temelinde açıklanan ‘feodalizm’ kavramı o dönem toplumunu açıklamada fazlaca aydınlatıcı olamamamaktadır. Ayrıca farklı nedenlerle erken ortaçağın feodal olamayacağını da Reynolds’un argümanı göstermiştir. Bu, paranın yokluğundaki özel ekonomik durumun feodalizmle özleştirilmesi, ortaçağ tarihçilerinden çok sosyal bilimlerin diğer alanlarının kavramın teknik detaylarına girmeden hatta kavramı şöyle ya da böyle tanımlamadan yaptıkları birşeydir. Feodalite kavramı ortaçağın kendine özgü aile, miras ve aristokratik oluşumlarının oluşmasnda ve birbirlerini ne yollarla etkilediklerinin açıklanmasında da kullanıldı. Yine Avrupa’nın değişik bölgeleri hem coğrafi hem de dönemsel olarak farklılıklar göstermekteydi. Aile bağları ile feodal bağların zaman zaman birbiri ile çakıştığı, birinin diğerini etkilediği iddia edildi.
24 Temel sorun yine, ‘feodal düzenin’ mi aile bağlarını şekillendirdiği yoksa durumun tersine mi işlediği idi. Ayrıca değişik cografi bölgelerde ve tarihsel periodlardaki farklar nasıl açıklanmalıydı? Ayrıca yine ada tarihinin kendine özgü gelişim süreci ve bu süreçte ‘feodal’ miras hukukunun özellikle Norman fethini izleyen bir veya birbuçuk yüzyıllık sürede nasıl geliştiği İngiltere ortaçağ tarihçilerinin zihinlerini özellikle 1970’li yıllarda kurcalamaktaydı. Bu noktada özellikle T. J. Holt’un ‘feodal miras’ kavramını ada tarihinin ‘doğal bir parçası’ olarak gören görüşüne karşılık
ne amaçla kullanıldıklarının belirlenmesinin pek mümkün olamayacağını ve Holt’un çalışmasında da bu ve buna benzer kavramların fetih sonrası ada tarihinde hangi amaçla kullanıldıklarının açık olmadığını düşünen Stephen D. White’ın görüşleri karşı karşıya gelmiştir. 25
Her ne kadar açık ve net deliller bulunamıyorduysa da, 1960’lı yıllarda ‘feodal hukuk’ denen özel bir hukuk sisteminin 12. yy. ın ortalarından
23 Örneğin Latin Amerika ülkelerinin durumlarına değinilen bir çalışma için bknz: Ruggiero Romano; Stanley J. Stein, ‘American Feudalism’, Hispanic American Historical Review, 64/1, (Şubat, 1984), s. 121-134, feodalizmin ‘tamamen parasal olmayan ekonomi’ olarak tanımı için bknz: s. 123. 24 Bu konuda Fransa için yapılmış bir yerel araştırma: Robert Hajdu, ‘Family and Feudal Ties in Poitou, 1100-1300’, Journal of Interdisciplinary History, 8/1, (1977), s. 117-139. 25 J. C. Holt, ‘Politics and Property in Early Medieval England’, Past and Present, 57, (Kasım 1972), s. 3-52; Stephen D. White, ‘Succession to Fiefs in Early Medieval England’, Past and Present, 65, (Kasım, 1974), s. 118-127. Yüklə 217,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|