T. Tolga GÜMÜŞ ∗
Yüklə 217,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
Feodalizm: Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar 49
itibaren yavaş yavaş geliştiğini düşünen tarihçiler mevcuttu. 26 Feodal hukuk ve feodal kanun terimleri de tanımlanmaları ilk bakışta kolay gibi görünseler de aslında açıklanmaları ve sınırlarının belirlenmesi o denli zor terimlerdir. Feodal hukuk ortaçağa dair olan her türlü hukuksal uygulamaların bütünü olarak mı tanımlanmalıdır? Kuşkusuz ortaçağda hukuk feodal mahkemelerden epeyce fazla şeyi betimlemekteydi. Kilise hukuku, töre hukuku ve hatta krallık hukuku gibi alternatif hukuklar mevcuttu. Feodal hukuku daha dar bir çerçevede tanımlamayı deneyelim. Eğer feodal hukuku merkezi otorite yani kral otoritesinden bağımsız yerel lordun denetimindeki hukuk olarak tanımlayacak olursak o zaman ortaçağ boyunca feodal hukuka ve mahkemelere paralel mevcudiyetini sürdürmüş ve feodal hukuktan tamamen farklı olan özel hukuk ve buna bağlı lordluk mahkemelerinin mevcudiyetini tanımlamakta güçlük çekeriz. 27 Diğer taraftan yirminci yüzyılın ikinci yarısının ortalarında bile feodal hukuku ‘feodal’ toprağın miras ve veraset ilişkilerini düzenleyen hukuk olarak tanımlayanlar da olmuştu. 28 Fakat bu tanımlamanın ne kadarı feodalizm ile ve ne kadarının miras hukuku ile ilgili olduğu belirsizdir. Toprağın özel mülkiyeti ve onun üzerinde oluşmuş tarihçilerin belki de yanlış olarak ‘feodal’ diye nitelendirdikleri bazı hakların mirasçılara zaman içerisinde devredilmesinden kaynaklanan teknik problemler feodal hukuk kapsamında değerlendirilmemeli, miras hukukunun ortaçağa özgü görünümü olarak betimlenmelidir. Feodal hukuk ve feodal çağ kavramının İngiltere’nin kıta Avrupa’sından ayrılan özel durumunu ve onun son dönemde yapılan eleştirilerini benzer şeklilde özetlemek mümkündür. 1166 yılında İngiltere’de II. Henry döneminde, dönemin güçlü aristokratlarıyla kral arasında yapılan ve Kralın savaş zamanında aristokratlardan belli sayıda asker karşılığında aristoratlara belli toprakları belli önkoşullarla vermesini düzenleyen Cartae Baronum’un önemi vardır. Terimin böyle adlandırılmasının nedeni o dönemde toprağı dolaysız olarak İngiltere kralından alan aristokratlara baron denmesidir. Bu baronlar da aldıkları toprakların bir bölümünü kendileri işletmekte ve bir bölümünü de onlara
26 Örneğin: Sidney Painter, ‘The Family and the Feudal System in Twelfth Century England’, Speculum, 35/1, (Ocak, 1960), s.1-16, (s. 3): ‘The feudal law applied by the royal courts developped steadily during the twelfth century…Unfortunately one cannot trace the growth of feudal law during this century’. 27 Bu feodal olmayan özel mahkeme biçimlerinin bazılarının isimleri için bknz: J. V. Capua, ‘Feudal and Royal Justice in Thirteenth-Century England: The Forms and the Impact of Royal Review’, American Journal of Legal History, 27/1, (Ocak, 1983), s. 54-84, (s. 55). 28 Sue Sheridan Walker, ‘Widow and Ward: The Feudal Law of Child Custody in Medieval England’, Feminist Studies, 3, No. 3/4, (Bahar - Yaz, 1976), s. 104-116. T. Tolga Gümüş 50 bağlı daha alt aristokrasiye yine aynı zorunluluklar karşılığında devretmekteydiler. İşte bu noktada feodalizm tarihçilerinin işini kolaylaştıracak feodal dönemi modern dönemden ayırmaya olanak verecek bir ayrım noktası olarak ‘feodal hukuk’ kavramı ve bu kavramının altını doldurabilecek belli bir de facto durum ortaya çıkmaktaydı. İngiltere örneğinde yukarıda sözünü ettiğimiz baronlar bu toprağın işletimi ve tekrar elde edilmesi gibi hususlarda nasıl Kralın mahkemesine bağlıysa, baronların diğer aşağı aristokrasiye verdikleri topraklardan kaynaklanan sorunların giderilmesinde de baronların kurdukları özel bu anlamda feodal mahkemeler etkinleşmişti. Fakat bu açıklamanın da çeşitli problemleri vardır. Her şeyden önce bu durum sadece bir yüzyıl kadar sürmüştür ve bu süre zarfında da özel hukuk çeşitli nedenlerle kral otoritesinden tam olarak bağımsız olamamıştır. 29
para-fief denen ve lordun toprak yerine sadece nakit karşılığı vasalin savaş ve politik destek ‘hizmetini’ satın alması esasına dayanan bir kurumun ortaçağ boyunca mevcut olmasıdır. 30 Bu bağlamda para karşılığı ‘hizmet’ satın alma esasına dayanan modern kapitalist tutum ortaçağ Avrupa’sında da mevcuttur. Bu da Ortaçağ ile modern Avrupa kurumları arasında keskin bir geçişin olmadığı ama daha çok bir devamlılığın yaşandığı tezini destekler niteliktedir. Ortaçağ ile moderniteyi birbirinden ayırmak ilk bakışta görüldüğünden çok daha zordur. ‘Marksist tarih’ anlayışı ve feodalite teriminin bu tarih anlayışı içerisinde kullanılması klasik feodalizm teorisine başlangıçta ciddi katkılarda bulunmuş görünmekle beraber bugün bu görüş de ciddi bir biçimde eleştiriye uğramıştır. 31 Teori bir şekilde feodal düzeni ortaçağın standard politik sistemi olarak kabul etmekte ve toplumun feodal düzenden evrimleşerek kapitalizme geçtiğini öngörmektedir. Bütün revizyonist yaklaşımlar, feodalizm kavramını eleştirirken Marksist teorinin ortaçağ toplumunu açıklamada klasik haliyle savunulamayacağı açıktır. Diğer taraftan Feodalizmden kapitalizme geçiş kavramının yeni birtakım analizler de
29 Bu nedenlerin tartışıldığı yakın tarihli bir çalışma: D. A. Carpenter, ‘The Second Century of English Feudalism’, Past and Present, 168, (Ağustos, 2000), s. 30-71 özllikle s. 33-36. 30 Para-fief kavramını tartışan ama bunu feodalizmin içinde gören ve İngiliz-kıta Avrupası farklarını ortaya koymaya çalışan eski bir çalışma için bknz: Bryce D. Lyon, ‘The Money Fief under the English Kings, 1066-1485’, English Historical Review, 66/259, (Nisan, 1951), s. 161-193. 31 Robert J. Holton, ‘Marxist Theories of Social Change and the Transition from Feudalism to Capitalism’, Theory and Society, 10/6, (Ekim, 1981), s. 833-867; Immanuel Wallerstein, ‘From Feudalism to Capitalism: Transition or Transitions?’, Social Forces, 55/2, (Aralık, 1976), s. 273-283.
Yüklə 217,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|