T. Tolga GÜMÜŞ ∗

Feodalizm: Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar 

51 

gündemdedir.

32

 Öte yandan Max Weber, feodalizmi ekonomik bir yapı 

olarak değil ama politik bir yapı olarak görmüş ve eserlerinde değişik 

durumlarda bu terimden yararlanmıştır.

33

 Fakat Weber terimi kullanmanın 

zorluk ve tehlikelerinin de farkındaydı. Terim ne zaman Batı Avrupa 

toplumunun politik yapısını açıklamakta yetersiz kalsa feodalizm terimini alt 

terimlere bölerek sorundan kurtulmaya çalışıyordu. Örneğin vassallık 

kurumununun Weber’in tanımladığı feodal sistemden daha önce de var 

olduğunu gören Weber kanbağı vassallık dışı vaailişkisini açıklamada 

karşılaştığı zorluğun üstesinden gelmek için feodalizmi ‘benefice’ ve ‘fief’ 

feodalizmleri olarak ikiye bölmüştür.

34

 

Farklı Feodalizmler 

Bütün bu zorluklara ek olarak feodalizmin çeşitli türevsel formlarına da 

bakalım. Klasik fedoalizm kavramını belli bir tarihsel dönemin, belli ilişki 

biçimlerini tanımlayan özel bir kurum olarak tanımlayan bakış açısını kabul 

etsek bile, toplumların belli tarihsel dönemlerde hem bir miktar feodal hem 

de klasik feodalizmle ilgisi kolaylıkla kurulamayan farklı ilişki biçimlerine 

yöneldikleri de görülmüştür. Bu, feodalite kavramının karşısındaki temel 

zorluklardan bir başkasıdır. Bu durumlardan belki de en önemlisi İngiliz 

tarihçilerinin 13. 14. ve 15.  yüzyıllar  İngiltere’sinin özel toplumsal ilişki 

biçimlerini tanımlamaya ve betimlemeye çalıştırken ortaya attıkları ve ne 

feodal ne de modern olarak nitelendirilebilecek özel bir dönem için 

geliştirdikleri ‘Bastard Feudalism’ kavramıdır. Kavram ilk ortaya atıldığı 

yıllarda belli sorunları giderir gibi görünmekle beraber, bugün revizyonist 

yaklaşıma göre tarihçilere yukarıda adı geçen tarihsel dönemi açıklamada 

pek bir çözüm sunamamaktadır.  Şimdi bu kavramı ve buna bağlı yeni 

yaklaşımları değerlendirelim.  

‘Bastard’ kavramının ortaya çıkışı  İngiltere’nin özel siyasi yapısından 

kaynaklanmaktadır. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İngiltere’nin 

kendine özgü ‘feodal’ yapılanma biçiminin 13. yüzyıldan başlayan özel geç 

dönem uygulamalarına  İngiliz tarihçileri özel bir ad vermişlerdir: ‘Bastard 

Feudalism’.  İlk olarak K. B. McFarlane’ın sıklıkla kullanarak yayılmasını 

sağladığı ve daha sonra Peter Coss tarafından geliştirilen bu terim yine 20. 

yüzyılın son on yılında revizyonist tarih yaklaşımının konuyu ‘revize’ 

                                                      

32

 S. Charusheela, ‘Transition, Telos, and Taxonomy’, Rethinking Marxism, A Journal of 

Economics, Culture and Society, 19/1, (Ocak 2007), s. 8-17. 

33

 Weber’in feodalizm kavramına bakışını inceleyen örnek bir çalışma: Gianfranco Poggi, 

‘Max Weber’s Conceptual Portrait of Feudalism’, British Journal of Sociology, 39/2. 

(Temmuz, 1988), s. 211-227. 

34

 Poggi, ‘Max Weber’s Conceptual Portrait of Feudalism’, s. 216-17. 

---

T. Tolga Gümüş 

52

etmesiyle birlikte yeni bir boyut kazanmıştır.

35

 Bir tanım vermenin zorluğu 

açık olmakla beraber, ‘Bastard Feudalism’ kavramını standard feodalizm 

kavramından ayıran temel fark, feodal düzende belli bir olgunluk seviyesini 

yakalamış ve belli feodal ilişki biçimlerinin oturmuş olduğu bir toplumda 

merkezi otoritenin normalde olduğundan daha çok güçlenerek merkezi 

otoritenin siyasi yetkesinin yine merkez tarafından belirlenmiş kişi ve 

kurumlar tarafından işletilmesi durumudur. Toprağın işletilmesi karşılığında 

bir büyük ölçekli Lorda karşı yerine getirilmesi gerekli olan yükümlülüklerle 

ve bu yükümlülüklerin miras yolu ile nakledilmesi esası çerçevesinde 

tanımlanmış biri sosyal tabaka ile merkezi otoritesini pekiştirmeye çalışan 

kral tarafından görevlendirilmiş özel yüksek düzey kamu görevlilerinin bir 

arada bulunması ve bu iki sosyal grup arasındaki gerilim bağlamında hayat 

bulan ‘Bastard Feudalism’ kavramı, klasik görüşe göre 13. yüzyılda 

İngiltere’de kıta Avrupa’sındaki gelişim sürecine koşut olarak ortaya çıkmış, 

15. yüzyıla kadar devam etmiş ve daha sonra merkezi otoritesi güçlü modern 

devlet yapısının ortaya çıkmasıyla toprak bazlı alternatif sistemin çökmesi 

sonucu yerini modern devlete bırakmıştır. Dolayısıyla kabaca bir süreç 

belirtmek gerekirse III. Henry den Henry Tudor’a kadar olan yaklaşık ikiyüz 

yıllık ne klasik feodal ne de tam anlamıyla modern devlet kurumlarının 

işlediği bir geçiş süreci olarak görülebilecek bu dönem, bir şekilde 

İngiltere’de modern devletin gelişimine katkıda bulunmuştur.  

K. B. McFarlane’ın bugünkü anlamını verdiği terim aslında 

aşağılanacak, küçümsenecek bir feodalizm yapısı olarak değil, daha çok, onu 

öncelediği varsayılan ‘klasik’ feodalizmin bazı kurumları değişmiş bir 

biçimde, ama öz itibari ile üst lordun vassalla arasında eskiden olduğu gibi 

fiefe karşılık askeri hizmet değil ama servis ve bunun karşılığında nakit 

ödeme esasına dayalı bir ‘feodal’ ilişki biçimi olarak tanımlanmıştır. Bu 

feodalizm biçiminin klasik dönem savunucuları ‘Bastard feudalism’in, klasik 

feodalizm kadar olmasa da topluma bir düzen verdiği ve kontratların bir tür 

bağlayıcılığı olduğuna inanmaktaydılar. Fakat açıklamakta zorlandıkları 

sorun lord ile onun bağlaşığı arasındaki ilişki biçiminin neden değiştiği idi. 

Ne olmuştu da daha önce asker bulmak için fief dağıtan lord bunun yerine 

astından para kabul etmeye başlamıştı.

36

 Günümüz tarihçilerinin bu duruma 

bakış açısı, bu ‘Bastard’ feodal düzenin ürettiği toplumsal dinamiklerin 

aslında ne klasik dönem feodalizminden hatta ne de Fransız Devrimi sonrası 

modern devlet sisteminden niteliksel olarak farklı olduğudur. Bu yalnız 

                                                      

35

 Dr. Paul Latimer’le sözlü iletişim. 

36

 Bu olası geçiş döneminin olası teorik problemlerini tartışan görece yeni tarihli bir çalışma: 

P. R. Coss, ‘Bastard Feudalism Revised’, Past and Present, 125, (Kasım, 1989), s. 27-64, (s. 

31-33). 

---