T ü r k o L o g I y a №3 2015

---

T Ü R K O L O G İ Y A  

 

№ 3 

2015 

 

 

 

 

 

S S R İ   D Ö V L Ə T   M Ü K A F A T I   L A U R E A T I  

 

 

 

İSMAYIL KAZIMOV 

 

SSRİ DÖVLƏT MÜKAFATI LAUREATI 

MİRBABAYEV MİRYUSİF MİRABBAS OĞLU  

 

 

Azərbaycanda filoloji fikrin inkişaf tarixi 

aydın  zəkalı  insanların  elmi  fəaliyyəti  ilə  də 

səciyyələnir. Miryusif Mirabbas oğlu Mirbaba-

yev də belə aydınlarımızdandır. O, 1889-cu il-

də  İrəvan  şəhərində  anadan  olmuşdur.  Adının 

əvvəlində mir  sözü də olmuş, amma  sovet hö-

kumətinin  təzyiqi  nəticəsində  seyidlik  kökünü 

ifadə  edən  həmin  söz  götürülmüşdür.  Sovet 

dönəmində  bəlli  səbəblərə görə  bir çoxları  ad, 

ata adı və soyadlarında olan xan, bəy, mir, se-

yid  sözlərini  ixtisar  edirdilər.  M.Mirbabayev 

də belə etmişdir. O, İrəvan şəhərində rus-Azər-

baycan  məktəbinə  getmiş,  1904-cü  ildə  gim-

naziyada  təhsilini  davam  etdirmişdir.  1912–

1916-cı  illərdə  Moskva  Universitetinin  Hüquq 

fakültəsini bitirən M.Mirbabayev İrəvana qayı-

dıb, uzun müddət təhsil sistemində çalışıb. İrə-

van  Pedaqoji  Texnikumunda  tədris  hissəsinin 

müdiri vəzifəsini icra edib. 

Böyük  ədəbiyyatşünas  Firudin  bəy  Kö-

çərli keçən əsrin əvvəllərində yazırdı ki, «şəh-

ri-İrəvan  keçmişdə  mərkəzi-üləma,  füzəla  və 

şüəra olubdur» (İrəvan şəhəri keçmişdə alimlə-

rin,  fazillərin  və  şairlərin  mərkəzi  olmuşdur). 

Miryusif  Mirbabayev  də  bu  üləma-mərkəzin-

dən  ucalıb, kamala çatıb. Həmin  ziyalılar  nəs-

linin  ən  məşhurlarından  və  görkəmlilərindən 

biri, bəlkə də birincisi olub.  

Çətin günlərdə o yalnız təhsil  işçisi kimi 

yox,  millətin,  torpağın  təəssübkeşi,  dərdlərin 

carçısı  kimi  çıxış  edib.  Erməni  zülmünə  qarşı 

sözünü  deyənlərdən  olub.  Arxiv  sənədləri  bu-

nu deməyə əsas verir. 

M.Mirbabayevin elmi fəaliyyəti ailəsi ilə 

birgə 1933-cü ildən Bakıya gəlmələri ilə başla-

nır.  Əvvəlcə  EA-nın  Zaqafqaziya  Filialının 

Azərbaycan Bölməsində, sonra isə AzFAN-nın 

Tarix,  Dil  və  Ədəbiyyat  Bölməsinin  Lüğət-

Terminologiya  Bölməsinin  müdiri  vəzifəsində 

çalışmışdır.  1938-ci  ildən  1944-cü  ilə  qədər 

M.M.Mirbabayev  SSRİ  Elmlər  Akademiyası 

Zaqafqaziya  Filialının  Azərbaycan  Bölməsin-

də  işə  başlayır.  Bölmədə  Lüğətçilik  İnstitutu-

nun  elmi  katibi,  son  illər  isə  (1944)  direktor 

müavini  vəzifəsində  çalışmış,  həm  də  şöbəyə 

başçılıq etmişdir.  

Bu  illərdə  (1944–1945)  M.Mirbabayev 

Moskvada Dil  və Təfəkkür İnstitutunda, Şərq-

şünaslıq İnstitutunda, MDU-nun Filologiya fa-

kültəsinin  Şərqşünaslıq  şöbəsində  Azərbaycan 

dilinin  müxtəlif  problemlərindən  bəhs  edən 

məruzələri ilə çıxış edib.  

1946-cı  ildə  Azərb.  SSR  Elmlər  Akade-

miyasının Dil İnstitutuna (indiki  Nəsimi  adına 

Dilçilik  İnstitutuna)  direktor  təyin  edilir.  Hə-

min dövrdə alimin elmi fəaliyyəti əsasən müx-

---

İSMAYIL KAZIMOV 

 

44 

təlif  lüğətlərin  tərtibinə  və  redaktəsinə  həsr 

olunur. 

M.M.Mirbabayev  lüğətçilik  sahəsində  ta-

nınmış dilçidir. Ömrünün 18 ilini elmə həsr edib. 

1933-cü  ildən  ömrünün  sonunadək  Azərb.  SSR 

Elmlər  Akademiyasında  lüğətlərin  tərtibi  ilə 

məşğul  olub.  Dördcildlik  «Rusca-azərbaycanca 

lüğət»  (1940–1946),  üçcildlik  «Rusca-farsca-

azərbaycanca  lüğət»  (1945),  «Farsca-rusca-

azərbaycanca  qısa  lüğət»  (1945)  və  digər  tər-

cümə lüğətlərinin əsas tərtibçilərindəndir. 

M.M.Mirbabayevin  «Azərbaycan  dilinin 

izahlı  lüğəti»nin  ilk  layihəsinin  hazırlanma-

sında (1945–1950) müstəsna xidmətləri olub. 

Alim müxtəlif lüğətlərin redaktəsi və tər-

tibi ilə məşğul olur, fəaliyyətinin ən çətin anla-

rını  bu  işə  sərf  edir.  Azərbaycanda  ilk  «Azər-

baycanca-rusca  frazeoloji  lüğət»  onun  tərəfin-

dən hazırlanıb çap edilir. 

1933-cü il bu elm adamının fəaliyyətinin 

çiçəkləndiyi bir dövr olur. 

O,  SSRİ  EA-nın  Zaqafqaziya  Filialının 

Azərbaycan  şöbəsində çalışır  və respublikanın 

ali məktəblərində dərs aparır. 

1938–1941-ci  illərdə  M.Mirbabayev  SSRİ 

EA  Azərbaycan  Filialının  Lüğətçilik  İnstitutunun 

elmi  katibi  vəzifəsini  icra  edir  və  1942–1944-cü 

illərdə  Dil  və  Ədəbiyyat  İnstitutunun  Lüğətçilik 

şöbəsinin müdiri olur. 

1944-cü  ildə  o,  «Azərbaycan  və  erməni 

dillərinin  qarşılıqlı  əlaqəsi»  mövzusunda  dis-

sertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri na-

mizədi alimlik dərəcəsini alır. 

M.Mirbabayev 1946–1949-cu illərdə Azərb. 

SSR  EA-nın  müstəqil  Dil  İnstitutuna  rəhbərlik 

edir.  

Dördcildlik «Rusca-azərbaycanca»  lüğətin 

hazırlanmasındakı  xidmətlərinə  görə  M.Mirba-

bayev  1948-ci  ildə  SSRİ  Dövlət  mükafatına  la-

yiq görülmüşdür. Bu, Stalin  mükafatı  idi.  Azər-

baycan dilinin lüğət tərkibinin zənginləşməsində 

həmin lüğətin dəyəri inkaredilməzdir. 

Hələ  1943-cü  ildə  akad.  İ.İ.Meşşaninov 

həmin  lüğət  haqqında  yazırdı:  «...dördüncü, 

sonuncu cildin nəşri gözlənilir, bu rus-milli lü-

ğətlər  arasında  rusca-azərbaycanca  ən  böyük 

lüğətdir. Lüğətin başa çatmasında Akademiya-

nın  bütün  Azərbaycan  Filialı  və  Lüğət  şöbəsi-

nin möhtəşəm xidməti olacaqdır. Bu lüğət tək-

cə Azərbaycan üçün deyil, daha geniş miqyas-

da böyük əhəmiyyət kəsb edəcəkdir». 

1948-ci  ildə  lüğətin  yaradıcıları  redaktor 

akad.  Heydər  Hüseynov,  Akademiyanın  Dil  İns-

titutunun direktoru Miryusif Mirbabayev və həmin 

institutun Lüğət və terminologiya şöbəsinin müdiri 

Əliheydər  Orucov  SSRİ  Dövlət  mükafatına  layiq 

görüldülər.  O  zaman  bu  mükafat  respublikanın 

sosial həyatında mühüm bir hadisəyə çevrilir. 

M.Mirbabayev  ömrünün  son  gününəcən 

dilimizə  keçmiş  xarici  sözlərdən  ibarət  lüğətin 

və izahlı lüğətin hazırlanması üçün səylə çalışıb. 

Onun  başa  çatdıra  bilmədiyi  işləri  M.Mirbaba-

yevin doktorantları, yetirmələri davam etdirib. 

Həmin dövrün tələblərindən biri fars dilini 

öyrənmək  idi.  Bu  tələbi  ödəmək  üçün  1944-cü 

ildə  M.Mirbabayevin  bir  sıra  müəlliflərlə  birgə 

tərtib  etdiyi  «Rusca-farsca-azərbaycanca  lü-

ğət»in  böyük  faydası  oldu.  Həmin  lüğət  sütun 

şəklində  çap  edilir.  Birinci  sütunda  rusca  baş 

söz, ikinci sütunda onun farsca mənası, üçüncü 

sütunda  isə  azərbaycanca  anlamı  verilir.  Lüğət 

9000-ə yaxın baş sözü ehtiva edir. Sovet dönə-

mində ilk dəfə belə bir lüğət nəşr edilir.  

«Azərbaycan  dilçiliyinin  tarixi»  (1996) 

əsərində  prof.  Adil  Babayev  M.Mirbabayevin 

yalnız  bir  əsərinə  («Müxtəsər  farsca-rusca-

azərbaycanca  lüğət»inin)  toxunur.  Bəlkə  də, 

dilçiliyimizin  tarixində  onun  yerini  daha  çox 

dəyərləndirmək olardı. 

Dördcildlik «Rusca-azərbaycanca lüğət»in 

nəşri  təkcə  Azərbaycanda,  hətta  sovetlərdə  iki-

dilli  lüğətçiliyin  inkişafı  tarixində  yeni  və  çox 

böyük  mərhələ  təşkil  edirdi.  Sözügedən  lüğət 

100  minə  qədər  sözü  əhatə  edirdi.  1941-ci  ildə 

M.Mirbabayev  bu  lüğətin  tərtib  qaydaları  və 

prinsipləri haqqında Moskvada məruzə etmişdir. 

Bu  lüğət  o  zamanın  leksikoqrafiyasında  ciddi 

maraq doğurdu. 

---

MİRBABAYEV MİRYUSİF MİRABBAS OĞLU 

 

45 

Məşhur  türkoloq  N.Dmitriyev  də  sözü-

gedən  lüğətə  yüksək  dəyər  vermişdir.  SSRİ 

tarixində ilk hadisə idi ki, lüğət yüksək müka-

fata  layiq  görülür.  Göstərilən  istiqamətdə  işdə 

Azərbaycan  birinci  yeri tutur. Lüğət  işinin  ge-

niş  və  əsaslı  qoyuluşunda  xronoloji  üstünlük 

Azərbaycana  mənsubdur.  Dördcildliyin  nəşri 

ikidilli  lüğətçiliyimizin  inkişafı  tarixində  yeni 

və  yüksək  bir  mərhələ  idi.  Bu  fikirlər  də 

İ.Meşşaninova məxsusdur [1]. 

Azərbaycan dilçiliyində  lüğətçi kimi  xü-

susi mövqeyi olan M.Mirbabayev bir sıra elmi 

məqalənin də müəllifidir. Onun ilk elmi məqa-

lələrindən  biri  Azərbaycan  və  rus  dillərinin 

bəzi  məsələlərinin  müqayisəli  tədqiqinə  həsr 

olunan şərikli yazılmış metodik məqalədir [2].  

Azərbaycan  və  erməni  dillərinin  genetik 

qohum  olmadığını  təsdiq  edən  məqalələrdən 

biri də «Azərbaycan və erməni dillərinin qarşı-

lıqlı  əlaqəsi  haqqında»  adlanır.  Burada  ərəb-

fars-Azərbaycan mənşəli sözlərin erməni mən-

bələrində olduğunu göstərir və yazır ki, Bakıda 

yaşayan  ermənilərin  danışığında  Azərbaycan 

dilinə  məxsus  sözlərlə  (məhlə,  qol,  qonaqlıq, 

dəstə,  bağ,  usta,  papaq,  toz,  boy,  kor,  kasıb, 

həyat,  sahman,  adət,  astar,  xal,  bazar,  bala, 

halal  və  s.)  yanaşı,  atalar  sözləri  və  məsəllər 

də  işlədilmişdir.  İrəvan  ermənilərinin  nitqində 

belə  söz  və  ifadələr  getdikcə  azalmışdır.  Bu-

nun  səbəbi  məktəb  şəbəkəsinin  inkişaf  etmə-

silə  bağlı  erməni  ədəbi  dilinin daha geniş  küt-

lələrin  dilinə  təsir  göstərməsi  və  dialektlərin 

işlək dairəsinin daha da lokallaşmasıdır. 

Tərtib  etdiyi  ermənicə-azərbaycanca  və 

azərbaycanca-ermənicə  lüğətlər,  erməni  və 

Azərbaycan  dillərinin  qarşılıqlı  əlaqəsinə  həsr 

edilmiş  elmi  məqalələr  onun  bu  dili  dərindən 

bildiyini  sübut  edir.  O,  Azərbaycan  dilinin 

qonşu dillərə, o cümlədən də erməni dilinə tə-

sirini  Azərbaycan  xalqının  yayılma  arealı  və 

tarixi ilə əlaqələndirir. Bəllidir ki, Dərbənddən 

başlayaraq  Təbrizə  və  daha  uzaqlara  qədər 

olan ərazidə azərbaycanlılar yaşayırdılar. 

M.Mirbabayev  onu  tanıyanların  yadda-

şında  həqiqi  ziyalı,  həlim  və  səliqəli  insan  ki-

mi iz buraxmışdır. 

1999-cu ildə M.Mirbabayevin – tanınmış 

filoloqun,  Dövlət  mükafatı  laureatının  anadan 

olmasının 110 illiyi qeyd olundu. 

Dilçilik elminin ən qədim və çətin sahəsi 

lüğətçilikdir. M.Mirbabayev Azərbaycan dilçi-

liyi  tarixinə  məşhur  lüğətçi  kimi  daxil  olmuş-

dur.  O,  təkcə  lüğətlərin  tərtibi  ilə  məşğul  ol-

mur,  həmçinin  də  Lüğətlər  İnstitutuna  təqdim 

olunan  əlyazmalara  öz  obyektiv  münasibətini 

də  bildirirdi:  «Bu  lüğətin  mətni  (söhbət  Saleh 

Axundovun “Azərtürkcə yeni dolu sözlük” (İs-

tanbul,  1942)  əsərindən  gedir  –  redaktordan) 

Azərbaycan  ədəbi  dili  normalarından  çox-çox 

uzaq  bir dildə  yazıldığından,  sözlərin  izahında 

çoxlu  miqdarda  dar  məhəlli  sözlər,  habelə 

arxaizmlər,  arqotizmlər,  hətta  müəllifin  özü 

tərəfindən  düzəldilmiş  sözlər  işləndiyindən 

çox  vaxt  onu  başa  düşmək  çətin  olur.  Lakin 

buna  baxmayaraq,  həmin  lüğətin  meydana 

gəlməsi,  dilimizin  leksikasının  müəyyən  bir 

hissəsini toplayıb sistemə salmaq, sözlərin mə-

nalarını, ibtidai şəkildə də olsa, açmağa, onları 

misal  və  frazeologiya  ilə  eyniləşdirməyə  bir 

təşəbbüs olmaq nöqteyi-nəzərindən maraqlı bir 

hadisə kimi qiymətləndirilməlidir» [3]. 

Təkcə lüğətşünas deyil, həm də bacarıqlı 

terminoloq olan M.Mirbabayev 1951-ci ildə 62 

yaşında vəfat etmişdir. Vaxtilə onunla birlikdə 

işləmiş  institutun  elmi  işçisi  mərhum  Əminə 

Həbibzadə həmkarını belə xatırlayırdı ki, insa-

na xas olan bütün gözəl sifətlər Ağada var idi. 

M.Mirbabayevə verilmişdi: sadəlik, səmimilik, 

təvazökarlıq. O,  əvəzsiz  insan  idi. O,  çox  mü-

layim,  sakit  təbiətli,  xeyirxah  bir  şəxs  idi. 

Əməkdaşlar  arasında  böyük  hörməti  var  idi. 

Heç  kəsin  qəlbinə  toxunmazdı.  Biz  hamımız 

ona «Ağa» deyə müraciət edirdik. 

Respublikanın müxtəlif mətbu orqanlarında 

(Nedelya.  1999.  27  avqust;  Elm.  1999.  1  aprel; 

Mədəniyyət. 1999. 30  iyun) onun elmi  fəaliyyəti 

---

İSMAYIL KAZIMOV 

 

46 

haqqında  dolğun  məlumatlara  rast  gəlmək 

olur. 

Dördcildlik lüğətlə yanaşı, institutda hələ 

akad.  H.Hüseynovun  təşəbbüsü  ilə  tərtibinə 

başlanılmış «Əcnəbi sözlər lüğəti»nin tərtib prin-

siplərinin  hazırlanmasında  və  müzakirəsində  də 

Y.Mirbabayevin mühüm xidmətləri olmuşdur. 

«Əcnəbi sözlər lüğəti»nin bir hissəsi hələ 

1947-də  Y.Mirbabayevin  rəhbərlik  etdiyi  «Dil 

İnstitutunun əsərlərin»də müzakirə təriqilə çap 

olunmuşdur. 

«Mədəniyyət»  qəzetində  bir  xatirə-məqa-

ləyə  rast  gəldik.  Məqalənin  sərlövhəsi  adamı  o 

dəqiqə  özünə  çəkir:  «Onu  Stalin  unutmamışdı, 

bəs  biz  necə?» söhbət dilçi-alim  Miryusif  Mir-

babayevdən  gedir.  62  yaşında  dünyasını  dəyi-

şən alim 38 ildən sonra yenidən xatırlandı. 100 

illik  yubileyində  biganəlik  buzu  əridi,  elmi-

mizin  cəfakeşlərindən  olan  Miryusif  Mirba-

bayevin  adını  ziyalılarımız  hörmətlə  çəkdilər, 

onun yaratdıqlarını yüksək qiymətləndirdilər. 

Onun 110 yaşını Dilçilik İnstitutunda yada 

saldılar.  Bu  məqsədlə  keçirilən  sessiyada  insti-

tutun  əməkdaşları  ürək  sözlərini  (1999-cu  ildə) 

söylədilər.  Alimi  tanıyan  Azərbaycan  dilçiləri 

onun  haqqında  –  sələfin  həyat  və  yaradıcılığın-

dan,  elmimizdəki  rolundan  ürək  dolusu  danışır-

lar. Akademiyanın müxbir üzvü Z.Budaqova de-

yirdi ki, Azərbaycan filoloji fikrinin ən görkəmli 

nümayəndəsi,  dilçilik  elminin  banilərindən  biri, 

ziyalı kökün layiqli övladı... «Şərqdə ilk filologi-

ya elmləri namizədi azərbaycanlı qadının», prof. 

Rəhilə Məhərrəmovanın sözlərincə, M.Mirbaba-

yev hələ təzə təsis olunmuş Azərbaycan EA Dil 

İnstitutunda ilk direktor olduğu üçün onu bu ins-

titutun  yaradıcısı  hesab  etmək  olar.  Çox  da  bö-

yük olmayan bu institutun bütün qayğıları (həm 

elmi istiqamət, həm də təşkilati məsələlər) onun 

üzərinə  düşmüşdü.  O,  Azərbaycan  dilçiliyinin 

gələcək inkişaf perspektivləri üçün öz qüvvəsini 

əsirgəmirdi.  Müəllimimi  hörmətlə  xatırlayıram. 

O,  alicənab,  yüksək  keyfiyyətləri  ilə  seçilən  in-

san  – alim idi. 

«Мир литературы» («Dünya ədəbiyyatı») 

qəzetində  M.Mirbabayevin  anadan  olmasının 

125 illiyi münasibətilə məqalə dərc olunmuşdur. 

Məqalə  «Он  был  прост и  доступен» («O, çox 

sadə və məsuliyyətli bir insan kimi səciyyələndi-

rilir»)  adlanır.  Məqalədə  M.Mirbabayev  haq-

qında  akad.  M.Ş.Şirəliyevin,  Z.İ.Budaqovanın, 

R.C.Məhərrəmovanın fikirləri də təhlil olunur. 

M.Ş.Şirəliyev:  «M.Mirbabayev  vaxtaşırı 

müxtəlif aktual mövzularda çıxış etmişdir: “Azər-

baycan  dili  tarixinin  formalaşması  prosesi”, 

“Azərbaycanda  yafəs  və  İran  dillərinin  öyrənil-

məsi işinin təşkili”, “Azərbaycan-İran dilləri mü-

nasibətləri”,  “Alban  mədəniyyəti  və dili”,  “Fran-

sız-Azərbaycan, alman-Azərbaycan, ingilis-Azər-

baycan” dillərində lüğətin tərtibi haqqında” və b. 

mövzularda dəyərli çıxışlar etmişdir» [4]. 

Akad.  Ağamusa  Axundovun  fikrincə, 

Azərbaycanın  leksikoqraf-alimi  Miryusif  Mir-

babayev çox işlər görmüş, bu gün onun  yazdı-

ğı  əsərlər  yetirmələri  tərəfindən  davam  və  in-

kişaf etdirilir. 

Ona  həsr  edilmiş  sessiya  Azərbaycan 

Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 28 ap-

rel  1999-cu  il  tarixli  qərarına  əsasən  keçiril-

mişdi.  Qərarda alimin  yaşamış olduğu  evə  xa-

tirə  lövhəsinin  vurulması  və  Bakının  küçələ-

rindən  birinə  onun  adının  verilməsi  ilə  əlaqə-

dar qaldırılmış təşəbbüs təəssüf ki, bu günədək 

nəticəsiz qalıb. 

Bundan əlavə, görkəmli alimin adı ASE-yə 

düşməmişdi.  Görəsən,  respublikanın  neçə  nəfər 

Stalin mükafatı almış belə dilçisi var imiş? 

Doğrudur,  Nəsimi  adına  Dilçilik  İnstitu-

tunun Elmi Şurasının  19  yanvar 1994-cü  il ta-

rixli  iclasının  2  nömrəli  protokoluna  əsasən 

Miryusif Abbas oğlu Mirbabayevin xatirəsinin 

ədəbiləşməsi  barədə  qərara  alınır  ki,  görkəmli 

dilçi-alim,  yorulmaz  tədqiqatçı,  Dövlət  müka-

fatı  laureatı  Miryusif  Abbas  oğlu  Mirbabaye-

vin  xatirəsinin  əbədiləşməsi  ilə  əlaqədar  onun 

yaşadığı  evə  xatirə  lövhəsi  vurulması  və  Bakı 

küçələrinin  birinə  onun  adının  verilməsi  barə-

---

MİRBABAYEV MİRYUSİF MİRABBAS OĞLU 

 

47 

də məsələ qaldırılması Ədəbiyyat, Dil və İncə-

sənət Bölməsindən xahiş olunsun. 

Yəqin ki, əlaqədar təşkilatlar Dilçilik İnstitu-

tunun  sabiq  direktoru  M.Mirbabayevin  xatirəsini 

nə vaxtsa əbədiləşdirmək qayğısına qalacaqlar.  

M.Mirbabayevin haqqında İ.Meşşaninov, 

M.Şirəliyev,  Ə.Orucov,  A.Axundov,  Z.Budaqo-

va,  R.Məhərrəmova,  Əminə  Həbibzadə,  A.Ba-

bayev,  Elsevər  Seymur,  Ə.Zeynalov,  E.Kasu-

mova,  R.Mustafayev,  T.Tahirzadə,  T.Hacıyev, 

N.Cəfərov,  A.Yaqubov,  B.Abdullayev,  İ.Məm-

mədli və başqaları yüksək fikirlər söyləmişlər. 

B.Abdullayev  36  səhifədən  ibarət  «Gör-

kəmli  lüğətçi  M.M.Mirbabayev»  (2000)  adlı 

kitabça yazmışdır: «Kitabçada M.Mirbabayevin 

vətəni,  dövrü,  şəcərəsi  haqqında  qısa  məlumat 

verilmiş, onun  həyatının İrəvan  və Bakı dövrü, 

həmçinin  də  elmi  fəaliyyəti  işıqlandırılmışdır» 

[1].  B.Abdullayev  bu  kitabçasında  alimə  qarşı 

bir sıra haqsızlıqların da edildiyini xatırladır və 

yazır  ki,  təəccüblü  orasıdır  ki,  bu  görkəmli 

lüğətçinin  adına  Əliheydər  Orucovun  «Azər-

baycan  dili  filoloji  izahlı  lüğətinin  nəzəri  əsas-

ları» (1965) əsərində də təsadüf etmirik. Ə.Oru-

cov  öz  əsərində  dördcildlik  «Rusca-azərbay-

canca  lüğət»dən  (1940–1946)  və  bircildlik 

«Azərbaycanca-rusca lüğət»dən (1941) danışar-

kən təkcə akad. H.Hüseynovun adını çəkir. Hal-

buki  M.Mirbabayev  «Rusca-azərbaycanca  lü-

ğət»in bütün dörd cildinin, «Azərbaycanca-rus-

ca lüğət»in, eləcə də o dövrdə çap olunmuş, la-

kin  kitabda  haqqında  danışılmayan  başqa 

lüğətlərin  iştirakçılarından  –  tərtibçilərindən 

biri olmuşdur. Ədalət naminə deməliyik ki, bu-

nun  üçün  həmin  lüğətlərin  titul  səhifələrinə 

baxmaq  kifayət  edərdi.  Ə.Orucov  M.Mirbaba-

yevlə  çalışdığı  zaman  Mirbabayevin  7  illik  lü-

ğətçilik təcrübəsi var idi. Bir çox lüğətlərin tər-

tibində onlar birgə çalışmışlar (1940–1946). 

Kitabçanın sonunda onun haqqında bir ne-

çə xatirə və ona aid sənədlər də əlavə edilmişdir. 

Azərbaycan Respublikası Elmlər  Akade-

miyası  Rəyasət  Heyətinin  28  aprel  1999-cu  il 

tarixli  11/5  nömrəli  qərarına  əsasən  Nəsimi 

adına  Dilçilik  İnstitutu  M.Mirbabayevin  ana-

dan olmasının 110 illiyi münasibətilə elmi ses-

siya keçirmişdir. 

Çap olunmuş  proqrama  əsasən  sessiyada 

institutun  direktoru  A.Axundov  giriş  sözü  ilə 

çıxış  etmiş,  prof.  İ.Məmmədli  «Miryusif  Mir-

babayevin  Azərbaycan  lüğətçiliyində  yeri», 

B.Abdullayev  «Miryusif  Mirbabayevin  həyat 

yolu» mövzularında məruzələri dinlənilmişdir.  

Yaxşı haldır ki, ümumtəhsil məktəblərinin 

Azərbaycan  dili  dərsliklərində  Miryusif  Mirba-

bayevin kimliyi  haqqında, onun fəaliyyətini əks 

etdirən  şəkil  və  yığcam  yazı  da  verilmişdir. 

Fərəhləndirici  haldır  ki,  məktəblilər  də  bu  gün 

alimi bir görkəmli lüğətçi kimi tanıyır. 

 

 

Ə D Ə B İ Y Y A T 

 

1.  Abdullayev  Bəhruz.  Görkəmli  lüğətçi 

Miryusif Mirbabayev. Bakı, 2000. 

2.  Jaбленко  Б.Т.,  Мирбабаев  Ju.  Сравни-

телнйj  обзор  некоторyh  особенностеj  азербаj-

дžанскоgо и русскоgо jaзyков // Методиčеские 

указаниja  и  справоčник  длja  уčителеj.  Баку: 

Азернеšр, 1938. 

3.  Axundov  Saleh.  Azərtürkcə  yeni  dolu 

sözlük. İstanbul, 1942. 

4.  Širaliev  M.  Mirjusif  Mirbabaev  //  Sov. 

tjurkologija. 1989. № 4. 

 

 

 

 

 

 

 

---

İSMAYIL KAZIMOV 

 

48 

ISMAYIL KAZIMOV 

 

LAUREATE OF THE STATE PRIZE OF THE USSR 

MIRBABAYEV MIRYUSIF MIRABBAS OGHLU  

 

S u m m a r y 

 

Some features of personality of outstanding  lexicographer, laureate of the state prize of the 

USSR M.M.Mirbabayev, his scientific activity, his specific place as a lexicographer in the history 

of Azerbaijani linguistics are considered in the article. It is emerged that his most significant and 

glorified  work  is  4  volume  edition  of  «Russian-Azerbaijani  dictionary».  He  is  one  of  the  main 

compilers of  all 4  volumes of this  dictionary. In  the  article the activity of  M.Mirbabayev  is  also 

valued on the basis of judgment of individual scientists. 

 

Key words: M.Mirbabayev, lexicographer, Azerbaijani linguistics, volumes, state prize 

 

 

 

ИСМАИЛ КЯЗИМОВ 

 

ЛАУРЕАТ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ПРЕМИИ СССР  

МИРБАБАЕВ МИРЮСИФ МИРАББАС ОГЛУ  

 

Р е з ю м е 

 

Статья  посвящена  выдающемуся  лексикографу,  лауреату  Государственной  премии 

СССР  М.Мирбабаеву.  В  ней  рассматривается  научная  деятельность  М.М.Мирбабаева  и 

указывается  на  его  особое  место  в  истории  азербайджанского  языкознания.  Отмечается, 

что  самой  значимой  и  прославившей  учёного  работой  является  четырёхтомный  «Русско-

азербайджанский  словарь»,  в  котором  он  был  одним  из  основных  составителей.  В  статье 

также приводится оценка деятельности М.Мирбабаева рядом известных учёных. 

 

Ключевые  слова:  М.Мирбабаев,  лексикограф,  азербайджанское  языкознание,  том, 

Государственная  премия 

 

 

 

Ünvan:  AZ1143. Bakı-143, Hüseyn  Cavid  pr., 115.  AMEA-nın  Nəsimi  adına Dilçilik İnstitutu – 

şöbə müdiri, fil.e.d. 

 

e-mail: [e-mail] 

 

 

 

---

MİRBABAYEV MİRYUSİF MİRABBAS OĞLU 

 

49 

Çapa təqdim edən 

Tofiq Hacıyev – 

«Türkologiya» jurnalının 

baş redaktoru, 

İsmayıl Məmmədli – 

«Türkologiya» jurnalının 

sahə redaktoru  

 

 

Məqalənin redaksiyaya  

daxil olma tarixi  

 

 

15.VII.2015 

Təkrar işlənməyə  

göndərilmə tarixi  

 

 

18. IX.2015 

Çapa göndərilmə tarixi 

19.X.2015 

 

 

________ 

 

 

 

4 «Türkologiya», № 3