Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

Ahmet  İnsel,  sosyalizmin  hamurundaki  bu  dayanışma  ve 
kardeşlik,  veya  topluluk/cemaat,  veya  birliktelik,  Frenkçe- 
si:  A ssoziatiorı/association  mayasını  genişçe  ele  alıyor.8  Meh­
met  Ratip,  topluluk ve  cemaat kelimelerinde  kimlik ve  aidiyet 
(ekleyelim,  cemaatte  ayrıca  dinsellik)  çağrışımı  çok  güçlü  ol­
duğundan,  Agamben’in  devrim ve  sosyalist  tasarımından  nak­
lettiği  com m unity'i  (topluluk/cemaat),  bileşenlerinin/tekille­
rin  özerkliğini kollayan birliktelik kelimesiyle karşılamayı yeğ­
lemiş.9  Bilmem,  cemaati-topluluğu-birlikteliği  o  kadar  sterili­
ze  etmeli  mi?  Mesela  Manuel  Castells  de  dünyayı  değiştirme­
yi  amaçlayan,  geleceğe  dönük  proje  kim liklerini,  cemaatçi  di­
reniş  kimliklerinden  ayırt ediyordu;  ancak  proje kimliklerinin 
de bazen  cemaatçi direniş kimlikleriyle süreklilik içinde,  onla­
rı dönüştürerek,  oluşabileceğini göz  önüne alıyordu.10 Kimlik- 
leşmekten münezzeh bir toplumsal birliğin, birlikteliğin, cema­
at  olmayan  bir  cemaatin  mümkünü  var mı;  bu  kendine  mah­
sus  bir sadakati  ve  heyecanları yaratabilir mi?  Eski  cemaat ya­
pılan ve tabii onlann post-modem yapbozlan, dönüştürülebilir 
mi,  ne kadar,  nasıl?  Kürt meselesini, Türk/Kürt hareketi ve  di­
ni/dinî hareket bahsinde, bu sorulan da düşünmek zorundayız.
Mikro-politika, zanaatkârca eylem, 
konseyler devrimi
Sistemi  aşmaya  azmeden  mücadelenin  çoğulluğu  (çok  cephe- 
liliği)  ile  ‘canlı’  toplumsal bağ  ihtiyacını buluşturmaya  elverişli 
mecra: mikro-politika olabilir mi? Politikayı yalıtılmış bir küreye 
kapatılmaktan ve bir uzman etkinliği olmaktan çıkarmak için...
Yine  Richard  Sennett’la paslaşalım.  Kapitalizmde  zanaatkâr­
lığın yitişinden söz  ediyor Sennett.11  Hele  neoliberal globalleş­
8 
“Eşit ortaklık ve dayanışma olarak birlik ideali", Birikim 244/245, Agustos-Ey- 
lül 2009, s.  44-49.
9 
Mehmet  Ratip,  “Çokluk:  Yaklaşan  bir birliktelik...”,  Baykuş,  sayı 4,  Haziran 
2009, s.  36.
10  Manuel Castells, Kimliğin Gücü, çev.  Ebru Kılıç, Bilgi Üniversitesi Yayınlan, İs­
tanbul 2006, s.  537.
11  Sennett,  a.g.e., s.  76-7 ve 91.

---

me  çağında,  yeni  (türbo-,  post-,  ne  diyeceksek)  kapitalizmin 
esnek, hızlı ve bütün becerileri portatifleştiren akışı içinde, iyi­
ce  yersizleşiyor  zanaatkârlık.  Bununla  kastedilen yalnızca  so­
mut zanaat meslekleri, el-iş ustalıkları değil; bir tavır, bir ahlâk, 
bir  eyleme  biçimi:  “Bir şeyi  o  işin  kendisi  için yap m ak”,  “Kendi 
içinde anlam lı bir iş y ap m ak”...
 Bir tutam saplantı da vardır, hat­
ta  lâzımdır,  yakışır buna...  Bu  geniş  anlamıyla  zanaatkârlığın, 
zanaatkârca  eylemin  diyelim  biz  buna,  yitişi,  insanlık  nâmına 
bir  kayıptır.  Zanaatkârca  eylemek,  yaratıcıdır,  anlamlandırıcı- 
dır,  tatmin ve gurur vericidir.  Sahicidir, canlıdır, sıcaktır. Araç- 
sallaştırmanın  mantığına  gelmez.  Canlı  emeğin  emek  gücün­
de soyutlanmasına, kullanım değerinin değişim değerince gasp 
edilmesine direnen bir çekirdeği vardır.
Zanaatkârca  eylemi  beşerî  ilişkilere  ve  politikaya  uyarlaya­
lım.  Zanaatkârca politik eylem:  her alanın özgüllüğünü ciddiye 
almak, başka dünya yokmuş gibi o alana gömülmektir.  Sol açı­
sından:  O  alanın  kendi  içindeki  dönüşümü,  kışlık sarayı  bası- 
yormuşçasma,  bizzat dünya  devrimiymişçesine  mühimsemek- 
tir. Anti’ler dairesinden çıkmak,  ‘başka  türlü bir şey’in hayalini 
kurmak, alternatif yaratmak, ancak bu ‘saplantıyla’ olur.  Değiş­
tirebilmenin,  kıpırdatabilmenin  morali  böyle  birikir,  sinizmin 
panzehiri buradan çıkar.
Sosyalist politikanın ‘alanlardaki’ -v e  ‘yerelliklerdeki’-  varo­
luşunun  temel  bir  sorunu,  zanaatkâr  tavrından  ve  ahlâkından 
uzaklığıdır.  Araçsallaştırıcı bir  hesapla  bakılır buralara.  Kadro 
devşirmek,  yığınak  oluşturmak,  güç  biriktirm ek  için...  Fark­
lı  alanlardan  aktivistleri  bir  araya  getiren  güç  birlikleri,  plat­
formlar,  bu  alanların  özgül  bilgisiyle,  deneyimiyle,  diliyle zen­
ginleşeceğine,  amentü  tekrarlarıyla,  ortak payda  pazarlıklarıy­
la büzülür.
Yirmi  beş  yılı  aşkın  zaman  onca  fedakârlıkla,  fedakârlık  ne 
kelime,  kahramanlıkla  onca  deneyimin  biriktiği,  çift standart- 
çılığı  aşmakta  ciddi  mesafe  kaydetmiş,  görece  kurumsallaşmış 
sayabileceğimiz insan haklan alanında bile hâlâ aktivistleri bil­
gilendirmek,  dahası insan haklan duyarlılığı  kazandırmak için 
çalışma yapma ihtiyacı var.

---

Veya,  misal, Eğitim-Sen; gerici-faşist eğitime sayar döker de, 
gönlümüze-kafamıza  göre,  -T alim   Terbiye’ye  kabul  ettirmek 
üzere  bastıracağı,  resmîleştiremese  bile başka bir pencere  ola­
rak  hep  açık  kalacak-,  alternatif ders  kitapları yazdırmayı  dü­
şünmez.  Mesela  globalleşme  veya Büyük  Ortadoğu  Projesi’yle 
ilgili  seminerler  tertip  eder  de,  sözgelimi  okulda  şiddetle  ilgi­
li  tafsilatlı bir çalışma yapmak veya  otoriter olmayan bir öğret­
men  formasyonu  için  bir meslek içi  eğitim  paketi  oluşturmak 
gibi işler akima gelmez.
Mikro politikaya odaklanmak, makro veya  ‘yüksek’ politika­
ya  körleşmek  anlamına  gelmemeli.  Ütopyası  (veya  isterseniz: 
devrim perspektifi)  olmayan,  evrensel bir iddiayla birleşmeyen 
mikro-politika,  global ufku  olmayan yerel  eylem,  idare-i  mas­
lahata dönüşme hatta basbayağı anti-politika halini alma riskiy­
le karşı karşıyadır. Kapitalist sistemin emiş gücüne başta da de­
ğinmiştik...
Sosyalizmin  uzun  tarihindeki,  reformculuk-devrimcilik iki­
liğine  ve  ikiciliğine  ilişkin  tartışmanın  devamı  olarak  da  dü­
şünebiliriz bu  meseleyi.  Bu  ikiliği ve  ikiciliği  aşmayı  düşünen­
leri,  veya  aşmayı  düşündürebilecek deneyimleri unutmadan... 
Zaten  özellikle  o  deneyimleri:  Konsey/Sovyet/Şûra  deneyim­
lerinin  mirasını  hatırlatmak  istiyorum.  Eleştirel  Teori’nin  ‘to­
runlarından’  Alex  Demiroviç,  Hannah  Arendt’in  iki  devrim  ti­
pi  arasındaki  ayrımını yeniden  yorumlayarak bunu  yapıyor.12 
Arendt’in  ilhamıyla,  sosyalizmin  veya  daha  genel  olarak  mo­
dem  solun  tarihinde  de  iki  farklı  devrim yolunun  (model  de­
meyelim buna)  ayırt  edilebileceğini  düşünüyor.  Bir yol,  Rous- 
seaucu  ve  cumhuriyetçi  geleneğin  “ortak  irade”  mitine  bağ­
lıdır;  devletin/cumhuriyetin  kurucu  iradesine  mitsel  bir  tem­
silî  güç  bahşeden,  onu  bütünün  cevheri  olarak  gören  anla­
yış  çerçevesinde,  millet veya  halkın  yerine  sınıfı  oturtur.  Di­
ğer yol  ise,  komünizmin  nihâî  hedefi  olan  devleti,  hükümeti, 
dahası  ayrışık bir  etkinlik  olarak  politikayı  aşma  iradesini  er­
telemez,  dolayısıyla  ortak  irade  mitosunu  reddededer.  Sade­
12  Alex Demiroviç,  “Râtedemokratie und das Ende  der Politik”, Prokla  155, Ha­
ziran 2009, s.  181-206.

---