Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

lıkla  işine  bakar.  Araçlara  ilişkin  bir  sinizm  değildir bu;  araç­
ların  amaca  nisbetle  uygunsuzluğuna,  yetersizliğine  takmaz; 
amaçlara ilişkin bir sinizmdir, uzak/nihâî amacın uzaklığından 
ötürü  morali bozulmaz,  bu  anlamda  ‘amaçsızca’,  önündeki so­
mut ihtiyaçlara  ve  onların icaplarına bakar.  Sloterdijk’in  dava­
sı,  bu  geleneğin  canlandırılması,  yitirilmiş  küstahlığın  yeniden 
keşfidir zaten!  Diğer  tarafta  ise,  onun  “Efendinin sinizmi”  ola­
rak  tanımladığı  tutum vardır.  ‘Aşırı’  nesnelci bir  tutumdur bu. 
Eleştirel  akla  sahiptir -   ama  neticede  itaatkâr  olmak  kaydıy- 
la.  (Bu, hâkim gücün,  eleştiriyi/muhalefeti neticede itaatkâr ol­
ması  kaydıyla  hoşgören  tutumundaki  sinizmle  örtüşür.)  Şizo- 
id bir haldir sinizmin bu  tarzı.  Steril bir kaba dönüşmüş  “kim­
liğini”  korumak için kasılır ve  ahlâkçılığa savrulur.  Dekadanlı­
ğa yatkın bir karamsarlık üretir.  Sloterdijk, bu iki tarzı ayrıştır­
mak  için  terimsel  bir  ayrıma  da  gider:  ilkini,  Diyojenik ve  sa­
tirik gelenekteki  otantik adıyla  kinizm  olarak,  İkincisini  ise  si­
nizm
 olarak adlandırır.
Sloterdijk’e göre, sinizm meselesi, Eleştirel Teori’nin (Frank­
furt  Okulu’nun)  ciddi bir zaafı  ve  Marksizmin  de  bir  sorunu­
dur. Marksizmin sistem eleştirisinde, sinizme yatkın -hatta ona 
kalırsa  buna  yazgılı- bir ironi  görür.  Marksizmin,  teorinin  öz­
gürleştirici  cephesiyle  ‘şeyleştirici’  cephesi  arasındaki  gerilim­
den  beslenmiş  olduğu  kanısındadır.  ‘Aşırı’  nesnelcilik,  “anar­
şistçe” ve “varoluşçu”  etmenleri boğduğu oranda, Marksizm de 
‘kötü’ sinizme meyyal hale gelmektedir ona göre.
Yine Eleştirel Teori’nin içinden benzer bir eleştiriyi geliştiren 
Diedrich Diederichsen,3  Adorno’nun  Horkheimer’e yazdığı  bir 
mektubu  zikrediyor.  Şöyle  yazıyor Adorno:  “...  neredeyse,  bir 
makalenin,  bir  düşünceden ziyade  bir jesti  temsil  ettiğini  söy­
leyebiliriz.  Tıpkı,  ıssız bir  adada  terkedilmiş vaziyette,  sesleni- 
lemeyecek kadar uzaklaşmış  olan gemiye çaresizce mendil sal­
lar gibi. Bizim işlerimiz giderek böyle kavramlardan müteşekkil 
jestler  olmak zorunda kalacak ve  ananevi  teorilere giderek da­
ha  az benzeyecek.”  Diederichsen, politik karşıtıyla tartışmanın 
ya da müşterek bir zeminde mücadele  etmenin yerini, jest(ler)
3 
“Adomos Tuch”, Jungle World 52/2001,  19-26 Aralık.

---

aracılığıyla  kendini  ve  farkını/ayrılığını  beyan  etmenin  aldığı 
bir  tavır  tesbit  ediyor burada.  Ve  sinik  nonkonformizm  [uyum 
sağlamayı  reddetme]  stratejileri  olarak  orta  parmağıyla  “siktir 
çekmenin”  ve  “cool olma”mn kökünü de burada görüyor!
12 Eylül, sol ve sinizm
12  Eylül  sonrası  sola  yayılan  sinizmden bahsederken,  Sloter- 
dijk’in  sinizmi  kavramlaştırmasından yararlanarak  düşünüyo­
rum  (onun  kuramsal  çerçevesini  tastamam  benimsemek,  ayrı 
iş).4  ‘Kurumlaşmış  12  Eylül’-sonrasmda  solun  psiko-düşünsel 
evrenine,  Sloterdijk’in  kavramsal  dağarına başvurursak:  “pis”- 
gerçekçi,  aklettiğinin  icabını  yapamayan,  bunun  mutsuzluğu­
nu bir  tür alaycılıkla  telâfi  eden,  karamsar,  dekadanlığa yatkın 
türden bir sinizm hâkimdir.
Sol -veya  sola  a çık -  entelijansiyada,  toplumsal  eleştiriyi  ve 
analizi  sanki  aslen  mesafe  koymak,  dışında  durmak,  kendini 
ayırmak ve  kendini antmak için kullanmak, yaygın  edâ  olarak 
gösteriyor kendini.  Eleştiriyi,  analizi  ‘üçüncü  şahıslara’  iletme, 
bunun  ilişkisini  kurma,  dilini  bulma  arayışları  mahdut.  Böyle 
bir çabayla ilgili şevk pek düşük, daha önemlisi, olabilirlik duy­
gusu  sanki yitik.  Mağlup bir dildir bu.  Biteviye  teşhir ederken, 
hayret hassasını yitirmiştir.  Hayret hassasına bağlı olarak,  öfke 
duyma hassasını da...5
“Duruş” sözünün çok muteber olması da belki bununla ilin­
tili...  Apolitikliğin zıddına,  tutarlı bir tavn, bir angajmanı ifade
4 
Yasin Aktay ve  Ertan  Ûzensel  de,  İsmet Ûzel’in heroik,  komplocu  ve  ‘peygam- 
berâne’  (sonuncusu  onlann deyimi  değil)  söylemini,  “siyasî  kinizm”  kavramı­
na başvurarak tahlil etmişlerdi (bkz. “İsmet Özel: Dostlann eşiğindeki diaspora”, 
Modem Türkiye’de Siyasî Düşünce - cilt 6: Islâmcılık,
 ed. Yasin Aktay, s. 782-798).
5 
“Ünce çığlık vardı.  Feryat ediyoruz.
Okuma ve yazma eylemleri, bize önce sözün değil çığlığın varolduğunu ko­
laylıkla unutturabiliyor.  Kapitalizmin sonunda kötürüm ettiği insan yaşamıyla 
karşı karşıya kalan keder çığlığını, öfke çığlığını, red çığlığını:  HAYIR.
Kuramsal  düşüncenin  çıkış  noktası  muhalefet,  reddediş ve  mücadeledir. 
Düşünce, aklı selim bir tavırdan veya 'düşünürün’ beylik imajı olan varoluşun- 
gizemlerine-kusur-bulan-makul-duruştan değil, hiddetten doğmuştur.”  (John 
Holloway,  İktidar Olmadan Dünyayı  Değiştirmek,  çev.  Pelin  Siral,  İletişim Ya­
yınlan,  İstanbul 2003, s.  11)

---

etmek üzere  “bir duruşa sahip  olmak”tan söz  ediliyor ya...  Ka­
sıt o olmasa bile, pîrüpak durmayı yücelten bir çağrışım da yok 
mu  bunda?  Düşüncenin  ve  tavrın  bir  konu  üzerinden,  somut 
bir  meseleye  değgin  değil  de  öznelliğin  ‘muhafazası’  ve  ifade­
si üzerinden kurulduğu bir durumdur bu.  Özne-lik kapasitesi­
ni değil, öznelliğin kozasını güçlendirir.  Buna ilerde döneceğiz.
Bu  vasatta;  siyasal  sorunlarla  ilgili  önermeler,  şayet  hamâ- 
setle  idare  etmiyorsa,  (M arx’m,  Alman  sosyaldemokrasisinin 
Gotha  Programına  eleştirisini  bitiriş  sözleriyle:)  “söyledim ve 
ruhumu kurtardım”  edasını taşımaktadır -  sinik bir edadır bu. 
Yerleşik  reel  politikanın  ikilem li  seçeneklerine  karşı  nazarî 
‘üçüncü  yol’lara  işaret  ediliyor,  ama  bu  esas  olarak salt kendi­
ni  ayırmak  için  yapılıyordur;  ‘üçüncü  yol’u  ortaya  atmak,  fii­
len  bir  imtina  etm e  tercihini  ifade  ediyordur.  Kuşkusuz,  stra­
tejik aklın  o  kıyıcı  ‘bitaraf olan bertaraf olur’  şiarım yüceltiyor 
değiliz.  Sosyalizm,  evet, verili kutuplaşmalara, ikilemlere sıkış­
maz,  eski  tabirle  “platformu  reddeder”  -  ve  evet,  bazen bizzat 
“katılmamanın”,  dışında durmanın, -şayet bir Yeni’ye açılıyor, 
bir başlangıç teşkil ediyorsa-, inşâ edici bir işlevi de vardır.  Fa­
kat bu, neredeyse ilkeselleştirilmiş bir imtina etme tavrının po­
litik verimine güvence  oluşturmaz!  Somut durumlarla  ilgili  ve 
somut  özneleri  ilgilendiren  güncel/âcil  politik sorunlar bağla­
mında,  o  durumlara  ve  öznelere  değmeyen  ‘platformu  reddet­
me’  tercihleri, apolitizm  anlamına gelir.
‘Üçüncü yol’ tercihinin, halihazırdaki somut sorunla ilgili so­
mut bir politik hareket  tarzının seçeneği  olarak ‘işlenmesi’  ba- 
şarılamadığında,  ya  da  bu  zaten  denenmediğinde,  olan budur: 
üçüncü yol, yeni bir ufka değil, konformizme götürür o zaman.
ÖDP’nin 28 Şubat sürecindeki tutumu, bunun bir örneği ola­
rak tartışılabilir.  “Ne  darbe,  ne şeriat”  sloganında  ifadesini bu­
lan  üçüncü  yolculuk,  bilfiil bir  çeşit  askerî  darbe  olan ve  ikti­
darın  rıza  üretim  mekanizmasında  önemli  bir  rektifikasyonu 
gerçekleştiren  (bu  bakımdan  12  Eylül’ün  de  bir  rektifikasyo­
nu olan)  28 Şubat süreci karşısında ihtiyatlı -hatta kimi yerler­
de hayırhâh- bir yansızlık olarak tecelli ediyorsa, bu sinizmdir.
2004  yazında  B irikim ’de  Ahmet  Çakmak’ın  ÖDP’ye  Kıbrıs

---