Targeting: what promises do country
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 23.
28
Şəkil 23-də daxili banklararası bazarda aylıq kredit (AZN) əməliyyatlarını aparan bankların sayı (cəmi və 30 günədək kreditlər) təsvir edilmişdir. Yuxarıdakı mülahizələrə görə, həmin göstəriciləri əməliyyatların sayı üçün təxmini göstərici kimi qəbul edə bilərik. Bu halda, aylıq əməliyyatların sayı 30 günədək kreditlər üzrə 6 ədədini, cəmi kreditlər üzrə 16 ədədini ötmür ki, bu banklararası bazar üçün kifayət qədər kiçik rəqəmdir. Şəkil 12 və 16-da, daxili bazarada müvafiq olaraq cəmi və 30 günədək kreditlər üzrə median faiz dərəcələri, 10%-90% persentil faizləri ilə birgə təsvir olunmuşdur. Cəmi kreditlər üzrə median faiz dərəcəsi 2007-ci ildən enmə tendensiyası nümayiş etdirsə də, müvafiq persentillər üzrə faiz fərqi artmağa başlamışdır. Ümumiyyətlə, əgər statistik məlumatların keyfiyyətində problem olması ehtimalını bir kənara qoysaq, persentil faizləri fərqinin böyük olmasını bir sıra mülahizələrlə bağlaya bilərik. İlk olaraq, bazarda seqmentasiyanın 18 mövcud olması persentil fərqlərinin böyük olmasının səbəbi kimi göstərilə bilər. Belə ki, bazar seqmentasiyası hadisəsi bazarda vahid orta faizin deyil, bir neçə fərqli orta bazar faizinin hakim olmasına gətirib çıxara bilər. Bu, ona görə baş verir ki, bazar seqmentasiyası arbitraj imkanını ortadan qaldırır və bazarda eyni anda bir neçə orta faizin mövcud olmasına şərait yaradır. İkinci olaraq, bazarda rəqabət şəraitinin aşağı olması da müvafiq fərqin böyüməsinə gətirib çıxara bilər. Düzdür, persentil fərqlərinin böyük olması ilə bağlı səslənən mülahizələrə əks arqument kimi bankların idiosinkratik (məxsusi) risklərini də göstərmək olar. Başqa ifadə ilə, bankların idiosinkratik riskləri onlara verilən kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin əhəmiyyətli fərqlənməsinə gətirib çıxarır. Lakin belə olduğu təqdirdə, həmin bankların idiosinkratik risklərinin 2007-ci ildən kəskinləşməyə başlama səbəbini izah etmək lazım gəlir. Düşünürük ki, belə bir səbəbi izah etmək çətindir və bu arqument o qədər də inandırıcı səslənmir. Beləliklə, cəmi kreditlər üzrə 10% və 90% persentil faizləri fərqinin dövr ərzində böyüməsi banklararası bazarda mümkün bazar seqmentasiyasının kəskinləşməsi fikrini gücləndirir. Qeyd edək ki, bu mülahizələr mövcud praktiki təcrübə və ekspertlərin rəyləri ilə də üst-üstə düşür.
18 Bazar seqmentasiyası bazarın müxtəlif seqmentlərə bölünməsinə və hər seqmentə (qrupa) daxil olan iştirakçılar üzrə müxtəlif qiymətlərin təyin olunmasına imkan verir. 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 ya n iy un noy a p r se nt fe v iy ul de k m a y okt m a rt a v q ya n iy un noy a p r se nt fe v iy ul de k m a y okt m a rt a v q ya n iy un noy
a p r se nt 2003 2004 2005
2006 2007
2008 2009
2010 2011
2012 2013
2014 cəmi
30 günədək 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ya n iy un noy a p r se nt fe v iy ul de k m a y okt m a rt a v q ya n iy un noy a p r se nt fe v iy ul de k m a y okt m a rt av q ya n iy un noy a p r se nt 2003 2004
2005 2006
2007 2008
2009 2010
2011 2012
2013 2014
cəmi 30 günədək 29
Rezident bankların daxili bazarda xarici valyutada (ABŞ dollarında) veridyi kreditlər haqqında da oxşar mülahizələri söyləmək mümkündür (Şəkil 13-14 və Şəkil 17-18). Düzdür, müqayisə etdikdə, bazardakı əməliyyatların həcmi milli valyutadakı əməliyyatlardan bir qədər yüksəkdir. Belə ki, 2003-2014-cü illər ərzində dollarda aparılan cəmi kredit əməliyyatlarının orta aylıq həcmi 420 min manat, son 4-5 ildə isə 900 min manata çatsa da, bu əməliyyatların həcmi hələ də kiçik olaraq qalmaqdadır. 30 günədək verilən kreditlərin orta həcmi 260 min manat, son dövrlərdə isə 530 min manat təşkil etmişdir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, cəmi və 30 günədək verilən banklararası kreditlərin həcmi bank sisteminin ay ərzində verdiyi kredit (ABŞ dolları) portfelinin müvafiq olaraq 0.09% və 0.06%-ə bərabərdir. Sonda, bankların xarici bazarlarda qeyri-rezident banklardan götürdüyü kreditlərlə bağlı da bəzi məsələləri qeyd etmək istərdik. Məlumatların təhlili göstərir ki, xarici bazarda aylıq əməliyyatların həcmi daxili bazarla müqayisədə on dəfələrlə yüksəkdir. Belə ki, 2003-2014-cü illərdə orta aylıq cəmi kredit əməliyyatlarının həcmi 6.5 mln manat ətrafında qərar tutmuşdur. Son bir neçə il istisna olmaqla, cəmi kredit əməliyyatlarının 90%-ni 30 günədək verilən kreditlər təşkil etmişdir. Şəkil 24-də bankların qeyri-rezident banklar ilə apardıqları aylıq əməliyyatların sayı təsvir edilmişdir. Məlum olur ki, bankların xarici bazardakı əməliyyatlarının sayı xeyli azdır. Hətta, həmin əməliyyatların sayı daxili bazarda aparılan əməliyyatların sayından da kiçikdir. Bu isə onunla izah oluna bilər ki, xarici bazara çıxmaq imkanı olan bankların sayı daxili bazarda iştirak edən bankların sayından kiçikdir. Qeyd etmək lazımdır ki, burada qəti mülahizələr yürütməkdə çətinlik çəkməyimiz bazarla bağlı statistik göstəricilərin keyfiyyətində mövcud olan problemlərlə əlaqədardır. Bu problemlərin gələcəkdə aradan qaldırılması bazarla bağlı daha əsaslı fikirlər söyləməyə imkan verəcəkdir.
Əvvəlki bölmələrdə də qeyd etdiyimiz kimi, likvidlik idarəetməsi mərkəzi bankın faiz transmissiyasının ana elementidir. Bəzi tədqiqatçılar göstərir ki, AMB-nin siyasət faizlərinin bank faizlərinə əhəmiyyətli transmissiyası mövcuddur (Cəmilov (2012), Almarzoqi və Naceur (2015)). Lakin AMB-nin siyasət çərçivəsinin təsbit məzənnə hədəflənməsi olduğunu nəzərə alsaq və kamil kapital mobilliyi şərtinin ödəndiyini fərz etsək, örtülməyən faiz dərəcələri paritetinə görə ölkə faiz dərəcələrini xaricdən idxal etməlidir. Başqa sözlə, Mandelin məşhur “İmkansız üçlük” prinsipini xatırlasaq, təsbit məzənnə rejimi həyata keçirən mərkəzi banklar müstəqil faiz siyasəti formalaşdıra bilməzlər. Lakin bəzi tədqiqatçılar natamam kapital mobilliyinin mövcudluğu şəraitində təsbit məzənnə rejimini mənimsəyən mərkəzi bankların müəyyən dərəcədə müstəqil siyasət həyata keçirə bildiklərini göstərirlər (Mishra, Montiel və Spilimbergo (2010), Mishra, Montiel və Pedroni (2012)). Lakin banklararası bazarın zəif inkişaf etdiyini və bank sektorunun izafi likvidlik problemini nəzərə alsaq, təsbit məzənnə rejimini mənimsəmiş Mərkəzi Bankın faiz qərarlarının bank faizlərinə transmissiya effektinin mövcudluğunu ortaya çıxarmaq çətindir (Məmmədov və Əhmədov (2014)).
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|