Targeting: what promises do country

15 

 

niyyətini  açıqlamaqla  (“açıq  ağız  əməliyyatları

12

”)  gecəlik  faizlərlə  bağlı  hədəfinə  nail  olur. 

Demiralp  və  Jordaya  (2006)  görə,  Federal  Ehtiyatlar  Sistemi  gecəlik  faizlərlə  bağlı  öz  hədəfini 

elan etməyə başlayandan sonra bazar faizlərini daha yaxşı və daha az sayda bazar əməliyyatına 

ehtiyac duyaraq idarə edə bilir. 

 

 

3.

 

Əməliyyat çərçivəsi: Ölkə təcrübələri 

Bu  bölmədə,  İH  rejimini  mənimsədiyini  açıq  şəkildə  bəyan  etmiş  bəzi  mərkəzi  bankların 

(İngiltərə Bankı, İsveç Riksbankı, Türkiyə Mərkəzi Bankı və Macarıstan Milli Bankı), həmçinin 

siyasət  implementasiyası bu rejimə çox bənəzəyən Avropa Mərkəz Bankı və  Federal  Ehtiyatlar 

Sisteminin əməliyyat çərçivəsi təhlil olunur.  

Mərkəzi bankın əməliyyat çərçivəsinin əsas məqsədi pul siyasətinin əməliyyat hədəfinə nail 

olmaqdır. Bindselə (2011) görə, əməliyyat hədəfi aşağıdakı meyarları ödəyir: 

(i) mərkəzi bank tərəfindən əhəmiyyətli nəzarət oluna bilir. 

(ii) son hədəf olan qiymət sabitliyinə təsir göstərə bilir. 

(iii) monetar siyasət mövqeyini əks etdirə bilir. 

(iv) siyasətin icrası üçün zəruri və kafi səviyyədə rəhbərlik edə bilir. 

İH  rejimini  mənimsəmiş  əksər  mərkəzi  banklar  sistem  üçün  daimi  kredit  və  depozit 

imkanlarını təqdim edirlər. Bir çox hallarda banklar gecəlik depozit faizindən 50-200 faiz bəndi 

yüksək  faizlə  mərkəzi  bankdan  borclana  bilirlər.  Faiz  dərəcəsi  dəhlizi  nə  qədər  geniş  olarsa, 

banklar  gecəlik  faiz  bazarından  borc  almağa  daha  çox  meyil  edirlər.  Lakin  burda  mərkəzi 

bankların gecəlik bazar faizlərində volatilliyə nə qədər müsamaha göstərməsi də önəm daşıyır.  

 

(i)

 

İngiltərə Bankı 

İngiltərə Bankının yenidənmaliyyələşdirmə əməliyyatları üzrə faiz dərəcəsi bank faizi adlanır 

və onun səviyyəsi aylıq keçirilən Monetar Siyasət Komitəsi tərəfindən müəyyənləşdirilir. 2006-

cı  ilə  qədər  İngiltərə  Bankı  əməliyyat  çərçivəsi  sənədində

13

  əməliyyat  hədəfini  elan  etmirdi. 

Lakin  İngiltərə  Bankının  həmin  dövr  Rüblük  hesabatlarından  məlum  olur  ki,  Bank  daha  çox 

gecəlik  faizləri  (SONIA),  həmçinin  iki  həftəlik  və  bir  aylıq  banklararası  faizləri  nəzarətdə 

saxlayır.  

2001-ci ilin əməliyyat çərçivəsi sənədinə görə, İngiltərə Bankı çalışırdı ki, banklar gündəlik 

yenidənmaliyyələşdirmə  likvidliyi  üçün  ona  müntəzəm  müraciət  etsinlər.  Çox  hallarda,  belə 

yenidənmaliyyələşdirmə  əməliyyatları  iki  həftəlik  repo  vasitəsi  ilə  banklara  təklif  olunurdu. 

Lakin  bankların  saxladıqları  notları  birbaşa  İngiltərə  Bankına  sataraq  (repo  faizində  diskount 

olunaraq) likvidlik əldə etmək seçimi də mövcud idi. 

                                                           

12

 İngilis dilində qarşılığı “open mouth operation” kimidir.  

13

 Müvafiq sənəd belə adlanır - “Bank of England’s Operations in the Sterling Money Market”. Həmin səndin ikinci 

adı isə daha qısadır – “Red Book”. 

---

16 

 

Likvidlik idarəetməsi məqsədi ilə, gün ərzində iki əsas əməliyyat keçirilirdi - biri səhər saat 

9.45-də,  digəri  isə  günorta  14.30-da.  Bəzən  axşama  doğru  bank  sistemində  mövcud  olan 

disbalansı  aradan  qaldırmaq  üçün  əlavə  əməliyyatlar  da  təşkil  olunurdu.  Lakin  çox  vaxt  bu 

əməliyyatlarda tətbiq olunan faiz dərəcəsi repo faizindən yüksək cərimə faizi olurdu. Əgər həmin 

saatlardan sonra likvidlik proqnozu hələ də likvidlik defisitinin olduğunu göstərirdisə, onda Bank 

saat 15.30-da repo faizindən 100 fazi bəndi yüksək olan gecəlik repo təklif edirdi. Saat 15.30-da 

həmçinin bank faizi repo faizindən 100 faiz bəndi aşağı müəyyən olunan daimi depozit imkanını 

da aktivləşdirirdi.  

Əgər  sistemdə  əlavə  likvidlik  defisiti  yaranardısa,  Bank  saat  16.20-də  gec  repo  imkanı  da 

təklif  edirdi.  Lakin  həmin  əməliyyatlar  üçün  müəyyən  olunan  faiz  dərəcəsi  likvidlik  defisitinin 

yaranma səbəbindən asılı olaraq (proqnozlara gec reviziya verilməsi, və s.) müxtəlif ola bilərdi. 

Bank  yaranma  səbəbinə  görə  gec  likvidlik  imkanının  faizini  repo  faizi  və  ya  ondan  150  faiz 

bəndi yüksək təyin edə bilirdi. 

Şəkil 4. İngiltərə Bankı                                                    Şəkil 5. Macarıstan Milli Bankı 

 

 

Mənbə: İngiltərə Bankı                                                     Mənbə: Macarıstan Milli Bankı                                                

2006-cı ildən sonra İngiltərə Bankının əməliyyat çərçivəsində müəyyən dəyişikliklər aparıldı. 

2006-cı  ilə  qədər  kommerisya  bankları  gün  sonunda  mərkəzi  bankdakı  işçi  hesablarında 

minimum  sıfır  balans  saxlaya  bilərdilər  və  ya  cərimə  faizi  ödəməyə  məcburdular.  Hazırkı 

çərçivəyə  görə,  bankların  ehtiyatlarını  saxlama  müddəti  bir  Monetar  Siyasət  Komitəsi  (MSK) 

iclasından  digər  iclasa  qədər  olan  dövrü  əhatə  edir.  Hər  iclasda  Komitə  tərəfindən 

müəyyənləşdirilən  bank  faizi  könüllü  saxlanılan  bank  ehtiyatlarınının  remunerasiyası  olunması 

üçün istifadə edilir.  

2006-cı  ildə  əməliyyat  çərçivəsində  apardığı  dəyişiklikdən  sonra  İngiltərə  Bankı  əməliyyat 

hədəfini  də  açıq  şəkildə  elan  etdi.  Artıq,  İngiltərə  Bankı  əsas  əməliyyat  hədəfi  kimi  gecəlik 

faizlərin  bank  faizi  ilə  eyni  çizgidə  olmasını  və  horizontal  pul  bazarı  gəlirlilik  əyrisinin  bir 

sonrakı MSK görüşünə qədər təmin edilməsini qarşısına məqsəd qoyur. Əvvəllər, Bankın daimi 

kredit  və  depozit  imkanları  üzrə  faizləri  bank  faizindən  25  faiz  bəndi  yuxarı  və  aşağı  təyin 

0.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

6.00

7.00

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Depozit

Kredit

Bank f/dərəcəsi 

SONIA

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

16.00

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

ay

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

ya

n

m

a

y

se

nt

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Depozit

Kredit

Baza f/dərəcəsi 

g/f dərəcəsi 

---