Anadolu’dan kaçan beyliklerin kışkırtmaları, Timur’u istediği Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf ile Ahmet Celayir’in verilmemesi,sert mektuplaşmaların olması ,Çin seferine çıkacak olan Timur’un arkasında güçlü bir devlet bırakmak istememesi ve özellikle de her iki hükümdar da bulunan cihan hakimiyeti gibi sebeplerden meydana gelen Ankara savaşında Osmanlı Devleti yenilgiye uğradı. Bunun sonucunda beylikler yeniden kuruldu ve Anadolu Türk birliği bozuldu. İstanbul’un alın-ması gecikti ve Rumeli’deki ilerleyiş durdu. Fetret devri başladı. Doğuda güçlenen Akkoyunlular Osmanlı’ya rakip oldular. İstanbul iki defa kuşatılmıştır. Niğbolu savaşından sonra yapılan kuşatma da boğazın Anadolu yakasına Anadolu Hisarı(Güzelce Hisar) yapılmıştır (1391)(1397). Bulgar krallığı ortadan kaldırıldı (1393).Bu olayla Macarlarla Osmanlılar karşı karşıya geldi. Selanik ele geçirildi(1394) Bizans’ın kuşatılması, Bulgaristan’ ın alınması ve Balkanlardaki ilerleyişler oluşturulan Macar kralı Sigismond baş-kanlığındaki Haçlı ordusu Niğbolu’ da büyük bir bozguna uğradı (1396).Bu zaferle Bulgaristan hakimiyeti tamamen Osmanlıların eline geçti.Osmanlı devletinin Balkanlardaki hakimiyeti pekişti. GEÇMİŞİNE TAŞ ATANIN GELECEĞİNE GÜLLE ATARLAR. Sadi Şirazi H-FETRET DEVRİ(1402-1413)
Ankara savaşından sonra Yıldırım’ın oğulları arasında 11 yıl devam eden taht mücadelelerinde Çelebi Mehmet başarılı olarak tahta geçmiştir.Dört kardeş arasında 11 yıl devam eden mücadeleler sırasında Anadolu beyliklerine, Bizans, Venedik,Ceneviz,Sırp,Eflak ve Bulgarlar toprak ve ekonomik tavizler vermek zorunda kaldılar. I- I.MEHMET(ÇELEBİ) DEVRİ (1413-1421)
1-Anadolu’daki faaliyetler Aydınoğullarından İzmir’i Karamanoğullarından Akşehir,Beyşehir ve Seydişehir’i aldı. Samsun alındı. (1419) Saruhanoğulları beyliğine son verdi. 2-Balkanlardaki faaliyetler
Eflak Osmanlı egemenliğine alındı. Arnavutluk’ta bazı bölgeler alındı.(Akçahisar ve Avlunya) Venedik’le yapılan ilk deniz savaşında mağlup olundu.(1416) Deliorman bölgesinde isyan çıkaran Şeyh Bedreddin yakalanarak idam edildi. Bizans’ın etkisiyle isyan eden Mustafa Çelebi başarılı olamayarak Bizans’a sığındı. İ- II.MURAT DEVRİ(1421-1451)
1-Anadolu’daki faaliyetler .Aydınoğulları ve Menteşeoğulları beyliklerine son verdi. Germiyanoğulları toprakları vasiyet yoluyla Osmanlılara katıldı. Karamanoğullarnın elinden Hamitoğulları toprakları alındı.Taceddin oğulları beyliğine son verildi. Candaroğulları Osmanlılara bağlandı. 2-Balkanlardaki faaliyetler
Amcası Mustafa Çelebi’nin isyanını bastırdı.Mustafa Çelebi idam edildi. Mustafa Çelebi isyanında parmağı olan Bizans’ı cezalandırmak amacıyla İstanbul’u kuşattıysa da kardeşi Mustafa Çelebi isyanı dolayısıyla kuşatmayı kaldırdı.(1422) Mustafa Çelebi isyanını bastırdı. Osmanlı-Venedik savaşı(1423-1430)Selanik’in fethiyle Venedikliler barış istediler (1430). Balkanlar da bazı yenilgiler alınması ve Anadolu’da Karamanoğullarının saldırıları dolayısıyla II.Murat Haçlılardan barış istedi.Macarlarla Edirne-Segedin antlaşması imzalandı.(1444) II.Mehmet’in çocuk yaşta tahta geçmesinden yararlanmak isteyen Haçlılar,antlaşmayı bozarak büyük bir orduyla Osmanlı topraklarına ilerlediler.Yapılan Varna savaşında büyük bir bozguna uğradılar (1444). Varna yenilgisinin izlerini silmek isteyen yeni Haçlı ordusunu da Kosova ovasında ikinci defa büyük bir bozguna uğrattı (1448).
Not:Varna ve II.Kosova savaşları Balkanlardaki Osmanlı hakimiyetini kesinleştirmiş, Haçlıların Türkleri Balkanlardan atma umutları sona ermiştir. Türklerin Tuna’nın güneyindeki hakimiyeti güç kazanmıştır. TÜRKÇOCUĞU, ECDADINI TANIDIKÇA DAHA BÜYÜK İŞLER YAPMAK İÇİN, KENDİNDE KUVVET BULACAKTIR. M.KEMAL
OSMANLILARDA DEVLET YÖNETİMİ
A-OSMANLILARDA DEVLET ANLAYIŞI
Osmanlı Devleti’nde yönetim ,İslam hukukuna dayanır. Ancak Osmanlı devlet anlayışını boyutlandıran bazı diğer unsurlarda vardır. Bunlar eski Türk geleneği ve fethedilen yerlerin daha önceki uygulamalarıdır.
İslam inancına göre, halk Allah tarafından hükümdarların idaresine bırakılmış kutsal bir emanettir. Hükümdar bu emanetleri adaletle yönetmek zorundadır. Yönetilenler de hükümdara mutlak itaat etmekle yükümlüdürler.
Mutlak ve devredilmez haklara sahip olan padişah,Osmanlı hanedanına mensuptu. Devlet kurucusunun adını taşıyordu. Osman Gazi’nin soyundan gelen ailenin erkek bireyleri,saltanat makamına geçmişlerdir. Saltanatın bu aileye mahsus olduğu düşüncesi,Devlet’in siyasi varlığını yitirdiği ana kadar devam etmiştir. XVII.yüzyılın başlarına kadar tahta kimin geçeceği belli değildi. Hanedanın bütün erkeklerinin bu hakkı vardı. Padişah ölünce oğullarından hangisinin tahta geçeceği konusunda,devlet yönetiminde etkili grupların (ümera,ulema vb.) tercihleri önemli rol oynuyordu. Buna biat denirdi.Fatih Sultan Mehmet zamanında,tahta geçen ve padişah olan şehzadeye karşı diğer kardeşlerce mücadele açılmasını önleyecek düzenlemeler yapılmıştı.XVI.yüzyılın sonlarına kadar şehzadelerin sancağa çıkma usulü devam etti. XVII.yüzyılın başlarında ,Padişah I.Ahmet zamanında yapılan bir düzenlemeyle, Osmanlı ailesinin en yaşlı ve olgun (ekber ve erşed) üyesinin tahta geçeme uyası getirildi.
Padişahın mutlak haklarına dayalı bir yönetim modeline sahip Osmanlılarda temel hukuk kuralları,İslam dinin koyduğu hukuk kurallarıydı.Buna şeriat denirdi.Fakat,şeriat ile çelişmemek şartıyla,padişaha sınırsız bir kural koyma yetkisi tanınmıştı. Padişah örfe dayanarak,toplum,ekonomi ve yönetim hayatının her alanıyla ilgili kural koyardı. Örf terimi, yasama ve yürütme kavramlarını içine alıyordu. Osmanlı Devleti kendisinin ebedi olacağı düşüncesiyle Devlet-i Ebet Müddet,Devlet-i Muazzama,Devlet-i Aliyye,Saltanat-ı Alem Penah gibi isimler vermiştir.
Kanuni Sultan Süleyman zamanında İstanbul’a gelen Avusturya elçisi Busbek, hatıratında Osmanlılarda memur tayininden şöyle bahseder:
“-Hiç kimse , falanın neslinden gelmiş olmakla, diğerinden mümtaz bir mevkie çıkamaz. Sultan herkesin vazife ve mesuliyetini tevcih ederken ne servete önem verir, ne de boş ricalara kulak asar, yalnız ehliyete ve liyakata bakar. Türkler ehliyet ve liyakata son derece dikkat ediyorlar. Bir kimsede sağlam bir karakter ve seciye arıyorlar.”
B-OSMANLI DEVLET TEŞKİLATI
Osmanlı Devleti’nde bütün teşkilat, padişahın mutlak ve ortak olunmaz egemenliğini gerçekleştirmek üzere kurulmuştu. Hükümet, eyaletlerin yönetimi, ordu doğrudan padişahın şahsına bağlı bir bütün olarak teşkilatlandırıl-mıştı. Bu bütünün merkezinde padişah ve saray teşkilatı bulunuyor ve ülkenin her tarafındaki bütün birimler bu merkezden yönetiliyordu. Devletin payitahtı (yönetim merkezi) İstanbul’du. Orhan Bey döneminden itibaren toprakların genişlemesi, nüfusun çoğalıp devlet işlerinin yoğunlaşması üzerine idari, askeri, ekonomik ve hukuki düzenlemeler yapılarak devlet teşkilatının kurulup gelişmesini sağlamaya çalıştılar. Orhan Bey zamanında başkentte, devlet işlerinin görüşülüp karara varılması amacıyla Sasaniler, Araplar, Selçuklular ve diğer Türk devletlerindeki uygulamaları örnek alınarak Divan-ı Hümayun kuruldu. Divan’ın başlıca iki özelliği en üst yönetim örgütü ve en yüksek mahkeme olmasıdır. Padişahın başkanlığında toplanan divanda siyasi, askeri, adli, ekonomik işler görülür, davalara bakılırdı. Divan, din, dil, ırk, cinsiyet, meslek vb. ayrımı yapılmaksızın herkese açıktı. Divan-ı hümayun toplantılarına vezir-i azam, vezirler, kazaskerler, defterdar ve nişancı katılırdı.
Devlet sınırlarının genişlemesiyle I.Murat zamanında Rumeli Beylerbeyliği kurularak ülke yönetim birimlerine ayrıldı. Böylece ülke eyaletlere, eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara kazalar ise köylere ayrıldı. Yıldırım Bayazıt zamanında da Anadolu Beylerbeyliği kuruldu. Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellemler adıyla ilk ordu teşkilatı oluşturuldu. I.Murat zamanında da Yeniçeri Ocağı kuruldu. Karesioğullarının Osmanlı Devletine katılması ile de ilk denizcilik faaliyetleri başlamıştır.
İlk tersane Karamürsel ve Edincik’te daha sonra da Yıldırım Bayazıt tarafından Gelibolu’da açıldı.
İlk Osmanlı parası Osman Bey zamanında basılmıştır. Daha sonra Orhan Bey döneminde de akçe denilen akçe denilen bu paradan bastırılmaya devam edilmiştir. Ekonomisinin temeli tarıma dayalı Osmanlı Devleti’nde I.Murat zamanında dirlik sistemi kurularak ülke toprakları has, eamet ve tımar olarak bölümlere ayrılmaya başladı.
Bu dönmede hukuk ve eğitim alanında da eyalet, sancak, kaza ve köylere davalara bakması için kadılar görevlendirildi. İznik’in alınmasıyla birlikte burada ilk Osmanlı medresesi kurudu ve başına dönemin en önemli müderrislerinden Kayserili Davut atandı. Daha sonra Bursa ve Edirne’de de medreseler yapılarak eğitimin geliştirilmesine çalışıldı.
OSMANLI ORDUSU
Kuruluş yıllarında Osmanlı Beyliği’nin düzenli askeri birlikleri yoktu. Gerektiğinde, gazilerden oluşan ve tamamı atlı olan aşiret kuvvetleri, alperenler ve gazi akıncıların tellallar vasıtasıyla bir yerde toplanması sağlanır ve sefere çıkılır. Sınırların genişlemesiyle birlikte bu kuvvetlerin yetersiz olduğu görüldü ve devamlı savaşa hazır, yaya ve atlı bir kuvvetin kurulmasına karar verildi.
Osmanlı Ordusu
Kara Kuvvetleri
Donanma
Eyalet Askerleri
Kapıkulu Askerleri
Tımarlı Sipahiler
Yayalar ve Müsellemler
Azaplar
Akıncılar
Kapıkulu Piyadeleri
-Acemi Ocağı
-Yeniçeriler
-Cebeciler
-Topçular
Kapıkulu Sipahileri
-Silahtarlar
-Süvariler
KARA ORDUSU
a-Yaya ve Müsellemler
Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellemler adıyla ilk ordu teşkilatı oluşturuldu. Bu askerlerin yaya olanlarına yaya, atlı olanlarına müsellem adı verilirdi. Savaş zamanlarında iki akçe alırlar diğer zamanlarda kendilerine verilen çiftlikleri ekerlerdi.
b-KAPIKULU OCAKLARI
I.Murat zamanında pençik oğlanı denilen harp esirlerinin sayısı artınca,bu insanlardan daimi ve düzenli ordunun kurulmasında yararlanmak düşüncesi doğmuştur. Zaten daha önceki Türk İslam devletlerinde de benzeri uygulamalar vardı. Böylelikle Kapıkulu Ocakları oluşturuldu. Kapıkulu Ocakları oluşturulduktan sonra,bu ocaklara sürekli bir kaynak olmak üzere, devşirme usulü ihdas edildi. Böylelikle kapıkulu ocakları hem bir askeri birliğin hem de genelde yönetim mekanizmasının önemli bir kolu olan sistemin kaynağı haline geldi. Kapıkulu askerlerinin bölümleri şunlardı:
1-Yaya Kapıkulu Ocakları
Acemi Ocağı:Bütün kapıkulu ocaklarının nefer ihtiyacını karşılardı.
Yeniçeriler:Kapıkulu askerinin esas unsuruydu. Savaşta ve barışta padişahı korumakla görevliydiler. Üç ayda bir ulufe denen maaş alırlardı.
Cebeci Ocağı:Silahların tamiri,taşınması ve dağıtılmasında görev alırlardı.
Topçu Ocağı:Topların imali ve kullanılmasından sorumlu idi.
2-Atlı Kapıkulu Ocakları
Atlı idiler. I.Murat zamanında iki bölük olarak Sipah, Silahtar olmak üzere oluşturulmuştur. Seferde padişahın yanında bulunur, onun tuğ ve silahlarını taşır, güvenliğini sağlarlardı. Derece olarak Yeniçerilerden daha yüksektiler ve maaşları daha fazlaydı.
c-EYALET ASKERLERİ
a-Tımarlı Sipahiler
Eyalet kuvvetlerinin en kalabalık sınıfını tımarlı sipahi denilen topraklı süvariler teşkil ederdi. Osmanlılardan önceki İslam-Türk devletlerinde bulunan “ikta”nın devamı olan ve I.Murad zamanında teşkilatlandırılan tımar sisteminin iki yönü vardı. Sistem bir yönüyle toprağın işlenmesini sağlarken diğer yönüyle de devletin atlı ihtiyacının teminine hizmet ederdi. Tımar sistemine göre,sipahilere devlete karşı görev üstlenmek koşuluyla tahsis edilen ve adına dirlik denilen gelirler,aslında devlete ait çeşitli vergilerden oluşuyordu.Sipahi,aldığı dirlikle hem geçimini sağlar hem de devlete karşı görevini yerine getirirdi. Devlete ait toprakları tasarruf eden ve kendilerine “sahib-i arz” da denilen tımar sahipleri,tasarruf ettikleri yerin yıllık gelirine göre yeme,içme,silah ve at gibi her türlü ihtiyaçları kendilerine ait olmak üzere atlı askerler yetiştirmek zorundaydılar. Bu askerlere cebelü denirdi.
Tımarlı sipahilerin yıllık gelirleri hizmet kıdemlerine göre 1000-19.999 akçe arasında olurdu. Sipahi bu gelirin her 3000 akçesi için bir cebelü beslemek zorunda idi.Yıllık geliri 20.000-99.999 akçe arasında olan dirliğe zeamet denirdi. Zeamet sahipleri gelirlerinin her 5000 akçesi için yine bir cebelü besleyip teçhiz etmekle yükümlüydüler. Bu sistemde toprağın mülkiyeti devlete,ekip biçmesi çiftçiye,vergilerini toplamakta tımarlı sipahiye aitti.
Tımarlı sipahiler eyaletlere göre tertiplenirdi. Beylerbeyi,eyaletin en yüksek rütbeli komutanıydı. Onun emri altında sancak beyleri, subaşılar,alaybeyleri vardı.Sefer için toplanmak gerektiğinde çeri sürücü denilen görevlilerin denetiminde eyalet bayrağı altında toplanılırdı.
b-Yardımcı Kuvvetler
1-Öncü Kuvvetler
Bunlar akıncı,deli gibi hafif süvari ve azep gibi hafif piyade birliklerden oluşuyordu. Akıncılar genç,güçlü ve yiğit kişilerden seçilirdi. Akıncılar her türlü ihtiyaçlarını kendileri temin ederler,genellikle düşmandan aldıkları ganimetlerle geçinirler,buna mukabil vergi ödemezlerdi.
Yine eyalet askeri statüsündeki azepler ise öncü piyade birliklerindendi. Başlangıçta hafif okçu olarak orduya katılan azepler,daha sonraki dönemlerde öncü piyade kuvveti olarak savaşmışlardır.
DONANMA
Osmanlı Devleti’nde denizcilik faaliyetleri Karesioğularının Osmanlı Devleti’ne katılması ile başlamıştır. 1350’lerde Marmara Aydıncık (Edincik) üssünün kurulması ilk adımdır. I.Bayezit zamanında Gelibolu’da ilk tersane açılmıştır.
Osmanlı donanmasının ilk ciddi çatışması Mehmet Çelebi zamanında oldu. Çalı Bey kumandasındaki Osmanlı donanması 1415’te Venediklilere yenildi. Donanma II.Murat zamanında Karadeniz’de Trabzon İmparatorluğunu tehdit edecek bir duruma ulaşmıştır.
OSMANLI EKONOMİSİ
A-OSMANLI İKTİSAT ANLAYIŞI
Bir toplumun ekonomik bünyesi ve faaliyetleri,başlıca üç ana bölüme ayrılır:Tarım,sanayi,ticaret. Osmanlılarda Klasik dönem dediğimiz ,XVII. Yüzyıla kadar geçen zaman ile onu izleyen XVIII. yüzyılın temel ekonomik anlayışı,devlet anlayışına sıkı sıkıya bağlıydı. Osmanlı devlet anlayışı,reayayı güvenli ve refah içinde yaşatması amacını da ihtiva ediyordu. Bu bakımdan, Osmanlılarda ekonomik faaliyetlerin tümü,reayanın sıkıntıya düşmeden, bolluk içinde yaşamasını sağlamak amacıyla düzenlenmişti. Bu temel düşünce ışığında, ekonomik faaliyetleri yürüten her bölüm üreticisi,talep kadar,yani refah içinde yaşanacak kadar üretimde bulunmak zorundaydı.
XIX.yüzyılda Osmanlı Devleti’nin diğer kurumlarında olduğu gibi,ekonomik faaliyetlerinde de önemli bir değişim yaşanacaktır.
B-OSMANLI EKONOMİSİNİN TABİİ KAYNAKLARI:
1)- İNSAN : Osmanlı Devleti’nde reaya diye adlandırılan insanlar, yaptıkları işlerin özelliğine göre şehirlerde ,kasabalarda ve köylerde yaşarlardı. Reaya üretim yapar, karşılığında devlete vergi verirdi.
Osmanlı devletinde son yıllara gelinceye dek bugünkü anlamda bir nüfus sayımı yapılmamıştı. İlk nüfus sayımı 1831'de II.MAHMUT döneminde yapıldı. Osmanlı Devleti'nin bundan önceki dönemlerine ait nüfus bilgilerini ise Tahrîr defterlerinden öğreniyoruz.
TAHRîR DEFTERLERİ: Bir yer fethedildiğinde ya da belirli aralıklarla kaza ve sancakların vergi yükümlüsü "erkek nüfusunu" ve bunların ödeyeceği vergi miktarını saptamak amacıyla "TAHRîR" denilen bir sayım yapılırdı. Tahrir defterlerini "Nişancı" tutar, bir örneği de Eyalette saklanırdı.
2)- TOPRAK : Osmanlı Devletinde ekonominin en önemli kaynağı topraktı. Osmanlı Devleti, ekonominin en ö-nemli kaynağı olan toprağı, genel olarak miri arazi tanımıyla kendi mülkiyetinde tutmuştur. Osmanlı Devleti, toplumun beslenmesi için özellikle, susuz tarım yapılan, yani büyük ölçekli hububat üretimi için gerekli topraklar başta olmak üzere, ekim yapılan kasaba ve şehir sınırları dışında kalan toprakları, tasarrufu köylüde olmak üzere, kendi mülkiyetinde tutmuştur. Tımar sistemi içinde toprak tasarrufunda temel ölçü olarak her haneye, onu besleyecek büyüklükte bir toprak tahsis edilmiştir. Bu toprak ta çift diye adlandırılmıştır. Ancak 1858 yılında çıkarılan Arazi Kanunnamesi ile özel mülkiyet gelmiştir.
OSMANLILARDA TOPRAK SİSTEMİ
A)- MİRî ARAZİ: Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. Mirî toprakların başlıcaları şunlardır:
1)- Havass-ı Hümayun Toprakları: Gelirleri doğrudan doğruya devlet hazinesine giren topraklar
olup, mukataa ve iltizam yoluyla yönetilirdi.
2)- Paşmaklık toprakları: Gelirleri padişah kızlarına ve ailelerin bırakılan topraklardı.
3)- Malikâne toprakları: Devlet adamlarına hizmetleri karşılığı mülk olarak verilen topraklardı.
4)- Yurtluk ve Ocaklık Toprakları: Fetih sırasında bazı kumandanlara, hizmetlerine karşılık
olmak üzere verilen topraklardır.
5)- Dirlik (Tımar)Toprakları: Vergi geliri, devlet adamlarına ve askerlere hizmet veya maaş karşılığı verilen topraklardır. Dirlik sahibi, toplanan verginin maaş olarak ayrılan "Kılıç hakkı" olarak ayrılan bölümünden geriye kalanla CEBELÜ denilen tam teçhizatlı asker yetiştirirdi. Dirlik topraklar üçe ayrılırdı: a)-Has b)-Zeamet c)- Tımar
B)- MÜLK ARAZİ: Mülkiyeti kişilere ait topraklardır. İki bölümde incelenebilir:
1)- Öşriyye (öşür topraklar): Bu topraklar, fethedildiği zaman MÜSLÜMANLARA verilmiş veya fethedildiğinde müslümanlara ait olan topraklardır. Bu gibi topraklar sahiplerinin malı olup, dilediği gibi kullanırlar, sata-bilirler, vakfedebilirler yada çocuklarına miras olarak bıraka bilirlerdi. Bu toprakların sahipleri arazi vergisi olarak ÇİFT RESMİ, ürün vergisi olarak da "ÖŞÜR" vergisini verirlerdi.
2)- Haraciye (Haracî topraklar): Bu topraklar bir yerin fethinden sonra GAYRî MÜSLİM halkın elinde bırakılan, onlara mülk olarak verilen topraklardır. Sahipleri, dilediği gibi kullanırlar, satabilirler, vakfedebilirler ya da çocuklarına miras olarak bırakabilirlerdi. Bu toprakların sahipleri arazi vergisi olarak HARAC-I MUVAZZAF, ürün vergisi olarak da HARAC-I MUKASSEM vergisini verirlerdi.
C)- VAKIF ARAZİ: Gelirleri kişiler ya da devlet tarafından hayır kurumlarına bırakılan topraklardı.
C-OSMANLI DEVLETİNDE ÜRETİM
1-TARIM
Osmanlı ekonomisinin en önemli sektörü tarımdır. 17. yüzyılın başlarına kadar Osmanlı devleti tarım ürünleri bakımından kendine yeten bir ülkeydi. Ancak, zaman zaman karşılaşılan kuraklık, sel,isyanlar, göçler,ve tımar sisteminin bozulması üretim kayıplarına neden olmuştur. Özellikle hububat, bağ-bahçe ziraâti ön plandayken, 18. Yüzyıldan itibaren Avrupa'da sanayinin gelişmesi doğrultusunda tütün, pamuk gibi sanayi bitkilerinin üretimi önem kazanmıştır. Ayrıca Avrupa'nın tarım ürünü ihtiyacı artınca Osmanlı Devletinde GEÇİMLİLİK düzeyde üretimden PAZAR EKONOMİSİ'nin ihtiyaçlarını karşılayacak bir üretim düzeyine gelinmiştir.
2-HAYVANCILIK
Hayvancılık, tarım ekonomisinin ve genel ekonominin önemli unsurlarından biridir. Genel olarak göçebelerin uğraşı olsa da, köylüler de bu alanda önemli bir rol üstlenmişlerdir. Sadece göçebelerden alınan resm-i yaylak ve resmi kışlak yerine, hayvan besleyen herkesten adet-i ağnam denen vergi alınıyordu.
3- MADENCİLİK
Osmanlı Devleti'nde madenler iltizam olarak dağıtılırdı. Çıkartılan madenlerin çoğu ülke içinde işlenemediğinden dışarıya ihraç edilirdi.
NOT: Osmanlılarda ilk madenin işletilmesi Osman Bey zamanındadır. Bilecik'in fethi ile buradaki demir madeni işletilmiştir.
4-ESNAFLIK (SANAYİ) VE TİCARET
AHİLİK TEŞKİLATI: Anadolu'da 13. yüzyılda yayılmış olan esnaf, zanaatkâr ve işçileri toplayan teşkilattır. Anadolu Selçuklu Devletinin sosyal düzeninin sağlanmasında ve Osmanlı devletinin kuruluşunda etkili olan ahîlik teşkilatı dinî, ahlakî, sosyal ve ekonomik bir nitelik taşıyordu. Ahîlik te her mesleğin bir pîri ve pîr çevresinde toplanan meslek sahipleri vardı. Bu meslek sahiplerinin güven, doğruluk, tövbe ve hidayet gibi kurallara uyma zorunluluğu vardı.
LONCA TEŞKİLATI: Osmanlı toplumunda esnaflar LONCA adı verilen teşkilatlara sahiptiler. Her esnaf muhakkak bir loncaya kayıtlı olur, loncasının koruması ve denetimi altında bulunurdu. Bugünkü tabipler odası, mimarlar odası, şoförler cemiyeti gibi... Dükkan açma hakkına GEDİK denilirdi. Gedik'e sahip olmak için çıraklık, kalfalık yapıp, ustalık belgesini almak gerekirdi.
Muhtesib: Çarşı ve pazar denetlemesi yapardı. Satılan mal ve fiatları kontrol ederlerdi.(zabıta)
Esnafı; a)- Üreticiler b)- Hizmet erbabı olarak ikiye ayırabiliriz.
a)-Üreticiler: Hammaddeyi işleyerek, işlenmiş madde haline getiren esnaflardır. Örneğin: Bakırcı, kılıççı, fırıncı, demirci gibi...
b)-Hizmet Erbabı: Toplum için gerekli bir hizmeti yapan esnaftır. Örneğin: Berberler, hamallar gibi...
Esnafın üretimi elemeği göz nuruna dayanıyordu. Bu mevcut sanayi öncesi üretim başlangıçta ülke ihtiyaçlarını karşılıyordu. Ankara'da sof, Bursa'da İpekçilik, Selanik'te çuhacılık, Bulgaristan'da aba Kayseri, Manisa ve Tokat'ta dericilik(debbağlık) yaygındı. Ayrıca Osmanlı Devletinde savaş araç ve gereçlerini üretmek için fabrika ve imalathaneler de kurulmuştu.
OSMANLILARDA TİCARET
a-İç Ticaret
Osmanlılarda ticaret denince iki tür faaliyeti düşünmek gerekir. Birincisi ehl-i hirfet denilen zanaatkarların ürettiklerini dükkanlarında pazarlama biçimidir. İkincisi ise, bir başka beldeden ya da ülkeden getirdiklerini satan ya da satmak üzere götüren tüccarın yaptığı işlerdir.
Osmanlı Devleti’nde ticaretin bir yönü, içeride toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek düzeyde, bilhassa şehirlerin ihtiyaçlarına göre, devletin kontrolü altında ve genellikle muhtesib ve eminlerin denetim ve gözetimindeydi.
Bu belirli bölge içinde yapılan ticaretin dışında, asıl transit bir ticaretin konusu olan meta üretimi, bazı dallarda yoğunlaşmıştı. Özellikle tekstil alanında, Osmanlı ülkesinin çeşitli şehirlerinde bu konuda ileri bir üretim ve bu üretime dayalı olarak yoğun bir ticaret söz konusuydu.
Ankara'da sof, Bursa'da İpekçilik, Selanik'te çuhacılık, Bulgaristan'da aba Kayseri, Manisa ve Tokat'ta dericilik (debbağlık) ve bakırcılık yaygındı.
b-Dış Ticaret
Yıldırım Bayezit zamanında Erzincan’a kadar olan yerlerin alınması sonucu, İran ipek kervanları ,Trabzon yolu yerine Bursa yolunu tercih ettiler.
Hint ve Arap mallarının Anadolu’ya giriş limanları olan Antalya ve Alanya’nın alınmasıyla dış ticaret gelişmeye başladı. Böylece, tüccarların güven içinde Bursa’ya ulaşmaları sağlandı. Devlet tarafından ticaretin geliştirilmesi ve ticaretle uğraşanların güvenliğinin ve ihtiyaçlarının sağlanmasına çalışıldı. Bu amaçla ticaret yolları üzerinde kervansaraylar yaptırıldı.
TİCARETLE İLGİLİ DEYİMLER:
Menzil : Yol üzerindeki konaklama noktaları denirdi.
Menzil Teşkilatı: Haberleşme TATAR denilen ulaklar tarafından yapılıyordu. Devlet habercilerin çabuk
gitmelerini sağlayacak dinlenmiş atları ve yiyecek ihtiyaçlarını karşılamak için
konaklama yerine yakın köy ve kasabalardaki bazı aileleri bu iş için
görevlendirirdi. Bu teşkilata "menzil teşkilatı" denirdi.
Derbentçi : Ana yolların, boğaz ve geçitlerin güvenliğinden sorumluydu.
Mekkâri Tâifesi : Yolcu ve mal taşıma işlerini meslek edinen esnaflara verilen ad.
Dostları ilə paylaş: |
