Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler



Yüklə 7,31 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/343
tarix21.03.2018
ölçüsü7,31 Mb.
#32694
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   343

18

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Mansûr,  bu  uygulamayı,  devletin  en  hassas  yılları  olan  kuruluĢ  döneminde 

uygulamaya  koymuĢtur.  Onun  Arapların  tarihi  açısından  oldukça  riskli  olan 

bu  giriĢimi,  Abbasî  devletinin  en  önemli  ve  stratejik  kurumunu,  Türklere 

teslim  etmesi  anlamına  geldiği  gibi,  onları,  devletin  kurulmasında  liderlik 

sıfatıyla önemli siyasî roller üstlenen Arapların ve Farsların önüne çıkarması 

demekti.  Anılan  halifenin  Türklerle  ilgili  ikinci  uygulaması  ise,  birincisinden 

daha  önemsiz  değildi.  Bu  halife,  H.  153  yılında  Bağdat‟ta  bir  ferman 

yayınlayarak en yüksek rütbelisinden en aĢağı rütbelisine kadar bütün devlet 

memurlarının,  Türklerin  ve  Moğolların  baĢ  giyimi  olan  serpuĢ  takmalarını 

emir verdi

51

. Bir nevi kılık kıyafet devrimi niteliğinde olan bu buyruk, Abbasî 



devletinin  bütün  vilayet  ve  Ģehirlerinde  uygulamaya  konuldu.  Bu  kıyafet 

kanununa muhalefet eden devlet memurları ise ağır bir Ģekilde cezalandırıldı. 

Kanuna  aĢırı  tepki  gösteren  ve  hoĢnutsuzluğunu  beyan  edenler  arasında 

Mısırlı Kadılar da bulunuyordu

52

.  


                                                                                                                         

Muhammed  Abdulhafîz  el-Menâsîr,  el-CeyĢ  fi‟l-Asri‟l-Abbasî  el-Evvel  H.  132-232,  Ammân 

(Ürdün), 2000, s. 117-126; Halid Câsım el-Cenâbî, Hadâretü‟l-„Ġrâk, (el-ÇeyĢ ve‟Ģ-ġurta), c. VI, 

s. 225-226. 

51

  Bkz.  Abdulhalik  Bakır,  Ortaçağ  Ġslam  Dünyasında  Tekstil  Sanayi  Giyim-KuĢam  ve  Moda,  s. 



390-391. 

52

  “Ortaçağ  Ġslam  Dünyasında  Tekstil  Sanayi  Giyim-KuĢam  ve  Moda”  adlı  eserimizde, 



konuyla ilgili Ģu bilgi ve yorumlara yer vermiĢtik: “Bu emir gereği Mısır‟ın Fustat Ģehrinde âlim ve 

fakihler baĢlarına uzun serpuĢlar giyiyorlardı ve onları uzatma konusunda çok ileri gidiyorlardı. Bu yüzden 

de kadılar bazen onların bu görüntüsünden rahatsız oluyorlardı ve onların, baktıkları davalara bu Ģekilde 

gelmelerini  istemiyorlardı.  Anlatılanlara  göre,  bir  gün  Fustat  kadısı  Ġbn  Ebî‟l-Leys  mescitte  davalara 

bakmak için oturdu ve bu esnada âlimler baĢlarında serpuĢlar olduğu halde toplandılar. Sonra Abdulgani 

ve  Katar  ismindeki  toplumun  ileri  gelenleri  mescide  gelerek  serpuĢlarını  çıkarıncaya  kadar  âlimlerin 

kafalarına  vurdular.  Fustat‟ta  Ġbn  Ebî‟l-Leys‟in  yasağından  sonra,  âlimlerden  Muhammed  b.  Rumh 

dıĢında  hiçbir  âlim  veya  fakih  baĢına  serpuĢ  giymedi.  Kadı,  onun  bu  davranıĢına  karĢı  da  herhangi  bir 

baskıya  baĢvurmadı.  ġair  Ġsmail  b.  Ġshak,  serpuĢ  yasağı  ile  ilgili  olarak  Ģu  mısraları  irat  etmiĢtir: 

„Uzunların  (serpuĢları  kastediyor)  ve  sahiplerinin  zamanları  geçti.  Onlar  ki,  kısa  olmayan  her  uzunu 

uyguladılar.  Uzunlarını  atmaları  ve  sana  doğru,  yeĢil  baĢlıklarla  gelmeleri  için,  durmadan  emir  ve  uğraĢ 

verdin. Öyle ki, onların, güzellikten sonra onları giymenin, asla tevbesi kabul olunmayan bir günah olduğu 

görüĢüne  kapıldılar‟.  Mısır  valilerinden  Abdullah  b.  Abdulmelik  de  serpuĢ  giyilmesini  yaslamıĢtı.  Daha 

sonra Yezid b. Abdullah zamanında elbiseler ve serpuĢlar karmaĢık süslemelerle yapılmaya baĢlandı, fakat 

bu  moda  bir  süre  sonra  yavaĢ  yavaĢ  unutulmaya  yüz  tuttu.  Aslında  Arapların  görüĢüne  göre,  serpuĢlar 

Fars, Moğol ve Türklere özgü bir giyim tarzı idi. Hatta bir habere göre, Abbasî halifesi Hârûnu‟r-ReĢîd 

adı  geçen  uzun  serpuĢları  uygun  görmüyordu.  Aslında  Abbasîler  döneminde  Mısır‟da,  âlim  ve  fakihlerin 

kılık  kıyafetleri  yüzünden  maruz  kaldıkları  gayr-ı  insanî  muamele,  ilim  adına  hem  üzücü  hem  de  onur 

kırıcıdır. Arapların Ġslam dönemi tarihleri iyice incelendiğinde, buna benzer birçok olayla karĢılaĢılır, bir 

defa baĢından beri âlimler ister beğensinler ister beğenmesinler devletin  uygulamıĢ  olduğu  kanunlara karĢı 

ılımlı  ve  saygılı  olmuĢlardır.  Hz.  Peygamber,  ilk  dört  halife,  Emevî  ve  Abbasî  dönemlerinde  ferdî 


Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   19 

el-Mansur‟un  Türklerle  ilgili  bu  aktif  ve  cesaret  verici  politikası, 

kendisinden  sonra  diğer  Abbasî  halifeleri  tarafından  artarak  devam  etti. 

Böylece Abbasî halifeleri el-Mehdi, el-Hâdi, Hârûnu‟r-ReĢîd, Muhammedu‟l-

Emîn, Abdullah el-Me‟mûn, Abdullah el-Mu‟tasım, el-Mütevekkil Alallâh, el-

Vâsık Billâh ve diğer halifeler zamanında, devletin en muteber askerî ve sivil 

kesimi Türklerden meydana geliyordu. Hele bu onur ve gurur verici durum, 

annesi  bir  Türk  hatun  olan  Abdullah  el-Mu‟tasım,  el-Mütevekkil  „Alallâh  ve 

el-Vâsık  Billâh  dönemlerinde  zirveye  ulaĢmıĢtı.  Zira  bu  halifeler  zamanında 

baĢkent  Bağdat  ve  el-Mu‟tasım  tarafından  özellikle  Türklerin  iskânı  için 

kurulan  Sürre  men  ra‟â  (Samarra)

53

  Ģehri  her  yönüyle  birer  Türk  Ģehriydiler. 



Bu  iki  önemli  merkezde,  artık  mega  bir  devlet  haline  gelen  Abbasî  devleti 

                                                                                                                         



davranıĢlar  dıĢında,  devlete  karĢı  yapılan  hiçbir  siyasî  hareket  ve  ayaklanmada  âlimlerin  ve  fakihlerin 

topluca veya örgütlenmiĢ bir Ģekilde yer aldığı görülmemiĢtir. Abbasî halifesi ve Bağdat Ģehrinin kurucusu 

Ebu  Ca‟fer  el-Mansûr  çok  yetenekli,  dirayetli  ne  yapacağını  bilen  ve  hesaplayan  ufku  geniĢ  bir  devlet 

adamıydı.  Aynı  zamanda  o,  Türklerin  askerî  dehasını  ve  savaĢçılık  ruhunu  ortaya  çıkaran  ve  bu 

dinamizmi ordu teĢkilatında uygulayan ilk Abbasî hükümdarıdır. Bu hükümdar, Türk kökenli askerlerin 

savaĢçılık yeteneklerine hayran kaldığı gibi, kılık kıyafetlerine de hayrandı. O aynı zamanda geleceği tahmin 

edebilen ileri görüĢlü bir halifeydi, Türklerin gelecekte devlet bünyesinde önemli bir konuma geleceklerini o 

günden görebiliyordu. ĠĢte bu yüzden Türklerin ve Moğolların yaygın baĢ giyimi olan serpuĢun bütün saray 

mensupları ve devlet memurları tarafından giyilmesini zorunlu kılmıĢtır. Dolayısıyla o dönemdeki âlim ve 

fakihlerin  onun  baĢ  giyimiyle  ilgili  uygulamaya  koyduğu  kanuna  karĢı  gelmemiĢler,  aksine  çıkarılan 

buyruğu  harfiyen  uygulamıĢlardır.  O  dönemde  bu  kesime  (âlim  ve  fakihler)  karĢı  tepki  gösteren  ve  hatta 

kaba kuvvete baĢ vuran avam tabakası arasında hukukun uygulayıcıları konumunda olan kadıların da yer 

alması, elbette ki, üzücü ve bir o kadar da düĢündürücüdür. Bu ise büyük bir ihtimalle avam tabakasından 

Arapların  ve  Arap  kökenli  kadıların,  Arap  olmayanların  (Türk,  Moğol,  Fars)  kültürlerine  karĢı 

göstermiĢ oldukları tepki ve hazımsızlıktan kaynaklanıyordu. Burada o dönemde, âlim ve fakihlerin büyük 

bir bölümünün Türk kökenlilerden meydana geldiğini de unutmamak gerekir.”. Bkz. Aynı eser, s. 420-

422.  


53

 Adını San-rah, Sai-amarra, Marra ve Sürre- men ra‟â kelimelerinden aldığı rivayet edilen 

Samarra, 836 yılında Abbasî halifesi el-Mu‟tasım zamanında Türk komutanlardan EĢnas et-

Türkî tarafından inĢa edilmiĢtir. Kerh-Feyruz köyünün güneyinde, Dicle nehrinin kıyısında ve 

Bağdat‟ın  100  km.  kuzeyinde  kurulan  bu  Ģehir,  Dicle  nehri  boyunca  bir  kordon  halinde 

uzanarak yaklaĢık 150 km. bir alanı kaplamaktaydı. el-Mu‟tasım, Ģehrin planını hazırlattıktan 

sonra  buranın  etrafına  bir  çarĢı  inĢa  ederek  her  esnaf  grubunu  belirli  bir  yere  yerleĢtirdi. 

Sonra  da  bütün  vilayetlere  haber  göndererek  oralardan  iĢçi,  yapı  ustası,  demirci  ve 

marangozların  Samarra‟ya  getirilmesini  emir  verdi.  Samarra‟da  Ģu  önemli  Türk  eserleri 

bulunmaktaydı:  el-Câmi‟u‟l-Kebîr,  el-Cevsaku‟l-Hakânî  Sarayı,  Balkuvârâ  Sarayı,  Ebu  Dülef 

Cami, Samarra Evleri. Bkz. Ġsâ Selman Hamid, Hadâretü‟l-„Ġrâk, (Tahtitu‟l-Müdün),, c. IX, s. 

38-44;  Abdulhalik  Bakır,  Seyhun  ġahin,  “Türk  Kültürü  IĢığında  Bağdat  ve  Samarra 

ġehirlerinin  Abbasi  Dönemi  Mimari  Özellikleri”,  Irak  Coğrafyası  Türk  Varlığı  ve  Kültürü 

Sempozyumu,  18-19  Mayıs  2012  Bilecik,  (Hz.  Prof  Dr.  Abdulhalik  Bakır,  Prof.  Dr.  Suphi 

Saatçi, Prof. Dr. Ali Ġhsan Öbek), Bilecik, 2014, s. 18-19. 




Yüklə 7,31 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   343




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə