804
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
ġahverdi Sultan
Büyük emir
Uğurlu Sultan
Büyük emir – ġahverdi Han Lur ile savaĢarak öldü.
ġahkulu Sultan (Uğurlu Sultan᾿ın kardeĢi)
Kerehrud hakimi (Kum ve Erak arasında)
Muhammed Sultan
Emir. NiĢapur kentinin emirliyi onun yetkisinde idi.
Hınıslu: Türkmenler arasında isimleri geçmektedir. Hınıs, Tercan ve
Karahisar bölgesinden olan bu boyun arasından da önemli emirler çıkmıĢtır.
Hınıslu emirleri ve Ġran᾿ın genelinde atandıkları bölge ve görevler aĢağıdaki
tabloda verilmiĢtir.
134
Tablo 12:
Türkmenler – Hınıslu Emirleri ve Atandıkları Bölge ve Görevler
Emirleri
Atandıkları bölge ve görevler
Hasan Bey Aytukoğlu
Büyük emir – Erzincan valisi
Div Sultan
Büyük emir – I. ġah Ġsmail zamanında Belh hakimi. Çaldıran᾿dan sonra
Ģah onu yanına çağırmıĢ Gürcistan yürüyüĢünde Ģahla birlikte savaĢmıĢ.
Dayan Sultan Ustaçlu᾿nun ölümünden sonra emirü᾿l-ümera olan bu zat
ġah Tahmasp᾿ın zamanında Çuha Sultan Tekelü᾿nün tahrikiyle
öldürüldü.
135
Emir Sultan (Hasan Bey
Rumlu᾿nun dedesi)
I. ġah Ġsmail᾿in zamanında Rumlu kurçlerinin yüzbaĢısı. Tahmasp᾿ın
hazinedarı olmuĢ. Çuha Sultan᾿ın ölümünden sonra davul ve bayrak
(tebl-e elem) sahibi oldu. Kum valisi olarak atandı. Kazvin᾿in hakimi.
136
Damğan᾿dan MeĢhet᾿e kadar Horasan eyaletlerinin emirü᾿l-ümeralığı
ona verildi. 947᾿de (1540/41) Tebriz᾿de vefat etti.
Sufiyan Halife – Zeif (Zayıf)
Yusuf᾿un oğlu
Aslen Sivas kentinden Özbeklerle savaĢmıĢ. Ubeyd Hanla NiĢapur
yakınlarında bulunan Abdülabad kentinde savaĢırken ölmüĢ.
Nurali Halife
Erzincan hakimi. I. ġah Ġsmail zamanında Osmanlılara karĢı savaĢlarda
bulunmuĢ. Tokat᾿ı yakmıĢ. 922᾿de (1516/17) ÇimiĢkezek᾿te “Bıyıklı
ÇavuĢ”la (Mustafa PaĢa) ile savaĢta ölmüĢ.
Süleyman Sultan
Div Sultan᾿ın mülazimi. Onun öldürülmesinden sonra fermanla onun
yerine geçti. 943᾿te (1536/7) Veramin᾿de (Tahran᾿ın güneyinde) öldü.
134
Tarih-i KızılbaĢan, s. 15.
135
Div Sultan Tahmasp᾿ ın lalası olduğu için 10 yaĢlı Tahmasp᾿ ı tahta geçirince devlet
iĢlerini kontrolü altına almıĢ. Bu durum Köpek Sultan Ustaçlu ve Çuha Sultan Tekelü
tarafından kıskançlıkla karĢılanmıĢ ve hakimiyet mücadelesinde önce Çuha Sultanla birleĢip
Köpek Sultanı yense de, Daha sonra Çuha Sultanın tahrikiyle 1527 senesinin Temmuz ayında
Ģah tarafından öldürülmüĢ. Bkz: Tarih-i KızılbaĢan, s. 42.
136
Sultan Süleyman᾿ ın Irak-ı Acem᾿ e II. yürüyüĢü sırasında (1535 yazı) Hemedan
yakınlarındaki Derecezin᾿ de bulunan Vese köyünde idi. Emir Sultan Osmanlılarla Ģiddetli
savaĢa giriĢtiği sırada Tahmasp᾿ ın ilgisini çekmiĢ ve bu nedenle Kazvin kentinin hakimi
olarak atanmıĢtır. Sauçbulak (Soğukbulak – Urmiya gölünün güneyinde, ġimdiki Mehabad
kenti), PiĢkildere, Arapseidi, Simani köyleri (Kazvin yakınında bulunan köyler) ona tiyul
olarak verildi. Bkz: Tarih-i KızılbaĢan, s. 42.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 805
Hüseyincan Sultan – Süleyman
Sultan᾿ın oğlu
Emir Sultan Rumlu᾿nun yardımıyla Rey hakimi oldu. MenteĢe Sultan
Ustaçlu᾿nun ölümünden sonra Çukursaad (merkezi kenti Erivan)
emirü᾿l-ümerası oldu. Ġskender PaĢa (Erzurum hakimi)
137
Ġran᾿a yürüĢ
ettiğinde onunla savaĢmadı. 958᾿de (1551) vefat edince ġah Tahmasp
onun ordusunu Div Sultan oğlu Ethem Beye verdi.
Aras Sultan
ġirvan valisi - büyük emirlerden. Aras Sultan Rumlu 1578᾿de ġamahı
yakınlarında Osmanlıların, Kırım tatarlarının ve yerli isyancıların birleĢik
ordusuyla savaĢta esir alınmıĢ ve idam edilmiĢtir.
138
Yusufcan Sultan
TurĢiz᾿in (MeĢhet᾿in güney batısında) ve çevresinin hakimi.
Karakoyunlu Türkmenleri
Türkmenler arasında anılan Karakoyunlu ulusu içinde adları geçen
bazı boylar da Safeviler zamanında etkili emirler çıkarmıĢlardır. Bunlar
Baharlu, Karamanlu, Saadlu, Hacılu, Bayburtlu, Varsak ve Karacadağlulardır.
Baharlular: Karakoyunlular zamanında büyük emirlere sahip
olmuĢlar. Ġlk emirleri AliĢeker Bey᾿dir. Hemedan, Vorucerd ve Nihavend
hakimleri olmuĢtur. Onun torunu Bayram Han᾿ın ismi Babürlülerin önemli
emirleri arasında geçmektedir. O, Hümayun padiĢahın (1530-56 Babür᾿ün
oğlu) emirü᾿l-ümerası olmuĢtur.
139
Bu boyun önemli emirlerinden Babarahim – Bayram Hanın oğlu
Dekan
140
ülkesinin hakimi olmuĢtur. I. ġah Ġsmail᾿in torunu Behram
Mirza᾿nın oğlu Sultan Hüseyin Mirza᾿nın (Kandahar hakimi – öl. 1576) oğlu
Rüstem Mirza᾿nın emriyle Dekanı almıĢtır.
141
Karamanlu: Karakoyunlu ulusu arasında geçer. Karamanlular da
Karakoyunlu döneminde önemli emirler çıkarmıĢlardır. Safevi döneminde
ismi geçen emirleri azdır.
142
Tarih-i Alem Ara-yi ġah Ġsmail᾿de I. ġah Ġsmail
döneminde Karamanlular arasında 3 emirin ismi geçer. Bunlar: Bayram Han,
Hüsam Bey, Alican Sultan.
143
Tarih-i KızılbaĢanda ismi geçen Karamanlu
137
Ġskender PaĢa – sık sık Çukursaad᾿ a yürüyüĢ ederdi. 1552 senesinde ġah Tahmasp
Ġsmail Mirza᾿ nın da baĢında bulunduğu orduyla onu kesin yenilgiye uğrattı. Bkz: Tarih-i
KızılbaĢan, s. 42- 43.
138
Tarih-i KızılbaĢan, s. 43.
139
Tarih-i KızılbaĢan, s.23.
140
Dekan - Hindistan᾿ ın güneyinde.
141
Tarih-i KızılbaĢan, s.23.
142
Tarih-i KızılbaĢan, s. 23-24.
143
Bkz: Musalı, a.g.e., s. 387.
806
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
emiri Belh valisi olan Bayram Bey᾿dir. I.ġah Ġsmail᾿in zamanında yaĢayıp,
onun bacısının eĢi olmuĢtur. Necmi Sani ile birlikte Gicduvan᾿da ölmüĢtür.
144
Saadlu: Yine Karakoyunlu ulusu arasında Saadluların ismi
geçmektedir. Karakoyunlular zamanında Astrabad hakimliyi onların emirleri-
nin yetkisinde olmuĢtur. Hüseyin Saadlu CihanĢah᾿ın adından bu bölgenin
hakimliyini yapmıĢtır.
145
Safevi dönemindeki Saadlu emirleri aĢağıdakilerdir:
1. Alovhan Bey (Pirhüseyin Beyin oğlu) - ġah Tahmasp zamanında küçük
emir; 2. Ferhat Han (Bayram Beyin oğlu) - Sultan rütbesi almıĢ. I. ġah Abbas
(1587-1629) atama ve azllerde ona danıĢırdı. “Ferzend” (evlat) lakabı alan bu
zata sarayda çok değer verilirdi. Fakat sonunda bir suçu sebebiyle kafası
cidaya geçirilerek, Herat᾿ın bazar ve mahallerinde dolaĢtırıldı.
146
3. Zülfikar
Han – Ferhat Hanın kardeĢi olup, muteber hanlardandı. I. ġah Abbas
zamanında Rum᾿a sefir olarak gönderilmiĢ ve yine onun zamanında Erdebil
hakimi olmuĢtur.
147
Hacılu (Döğer-Hacılu)
148
: Karakoyunlu konfederesine dahil olan
Döğerlerinin bir kolu olan Hacılu aĢireti de CihanĢah‟ın 1467-1468‟deki
ölümünden sonra Uzun Hasan‟a boyun eğmiĢtir. Hacılular, Safeviler döne-
minde Türkmen oymağına katılmıĢtır. AĢiretin kolları 18. yüzyılda Orta
Anadolu‟nun batısında ve Orta Suriye‟de görülmüĢtür.
149
Hacılulardan Safevi
döneminde sadece iki emirin ismi anılır. 1. ġahali Bey- 909᾿da (1503/4)
144
Tarih-i KızılbaĢan, s. 24.
145
Tarih-i KızılbaĢan, s. 24.
146
1598᾿ de Özbekler yeniden saldırarak Horasan᾿ ı ele geçirince I. ġah Abbas Ferhad
hanı onlarla savaĢmaya gönderdi. Fakat o, korkarak, savaĢ alanından kaçtı. Bunun üzerine Ģah
kendisi orduyla Horasan᾿ a gider ve Özbekleri ağır yenilgiye uğratır. bu zaferden sonra, o,
Ferhat Hanı af etmiĢ ve Herat hakimi olarak atamıĢtı. Fakat Ferhat Han bu görevden boyun
kaçırınca Ģahın öfkelenmesine neden olmuĢ ve Herat hakimliğini Hüseyin Han ġamlu᾿ ya
vermiĢtir. Tarih-i KızılbaĢan, s. 45.
147
Tarih-i KızılbaĢan, s. 24.
148
Döğerler: J. Woods onlarla ilgili Ģu bilgileri aktarır: “Türkmen oymağına katılanlar arasında
Döğer
aĢiretinin
ismi geçmektedir. Kuzeybatı Suriye‟deki güçlü Oğuz Döğer aĢiretinin ismine hem
Karakoyunlu, hem de Akkoyunlu boylarının listesinde rastlamaktayız. Kara Osman‟la (Akk.) Kara
Yusuf arasındaki rekabette önce saflardan birinde ardından da diğerinde yer aldıkları görülür. Kara
Osman‟ın 1435‟de ölümü üzerine Memlük Sultanı Barsbay Döğerlere, Amid yakınlarındaki
Akkoyunlulara saldırma emri verir. Daha sonraki dönemlerde Akkoyunlu askeri eliti içinde yalnızca bir
Döğer reisinin adı geçer ve Safevi döneminde de Türkmen oymağına katılırlar”. Bkz : Woods, a.g.e., s.
333
149
Woods, a.g.e., s. 334.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 807
Veramin᾿de Hüseyin Kiya Çelavi (Firizkuh hakimi) tarafından öldürülmüĢtür.
2. Kör Seyit .
150
Bayburtlu: Erzincan yakınlarındaki Bayburt᾿tan oldukları kaydedilen
bu boyun büyük emirlerinden sadece bir kiĢinin Karaca Ġlyas᾿ın ismi geçer. O,
ġah Ġsmail᾿in hakimiyete geçiĢi sırasında onun huzuruna gelerek, ona
katılmıĢtır.
151
Varsaklar da Türkmenler arasında anılırlar. Varsak kelimesi çeĢitli
telaffuzlarla Varsah, Farsak, Fersah gibi okunsa da, onların Türk boyu olduğu
konusunda araĢtırmacılar mutabıktır.
152
I.ġah Ġsmail᾿in zamanında onların
arasından önemli emir çıkmamıĢtır. Bulundukları bölgeyle ilgili ise Tarih-i
KızıbaĢan eserinde “Karaman gibi ünlü Yunan kentlerindendirler” ifadesi geçer.
153
Onların Tarsus ve çevresinde yaĢadığı konusunda hemfikir olan müellifler
bulunmaktadır.
154
Tarih-i KızılbaĢanda geçen Varsak emirleri Ģunlardır: 1.
Musa bey - küçük emir; 2. Hasan Halife - küçük emir, Haf hakimi;
155
3.
Mustafa Bey - küçük emir; 4. Durhasan Halife - küçük emir.
156
Bunların dıĢında Tarih-i Alem Ara-yi ġah Ġsmail᾿de I. ġah Ġsmail
döneminde Varsaklar arasında 3 emirin ismi geçmektedir. Bunlar: Yusuf
Halife, Kasım Halife, Hasan Halife᾿lerdir.
157
Karacadağlular da Karakoyunlu Türkmenleri arasında geçer. Onlar-
dan iki önemli emirin ismi anılır. 1. ÇavuĢ Mirza - I. ġah Ġsmail zamanında
emir; 2. Halife Ensar - emir. O, uzun süre Karadağ hakimi olmuĢ, sonra ise
ġirvan beylerbeyi olarak atanmıĢ ve 1582᾿de ölmüĢtür.
158
Yukarıda isimleri geçen Safevilere katılan diğer Karakoyunlu ve
Akkoyunlu boylarından: Ağaçeriler, Bayramlu, Ekremi, Ördeklü, Karacarlu,
150
Tarih-i KızılbaĢan, s. 25.
151
Tarih-i KızılbaĢan, s. 25.
152
Kazvini, a.g.e., s. 30-31.
153
Tarih-i KızılbaĢan, s. 25.
154
Ahmet Gökbel, Anadolu᾿ da Varsak Türkmenleri, Atatürk Kültür Merkezi, 2008, s. 5-9.
155
Haf – Khaf. Bu eyalet Ġran᾿ ın doğuĢunda Kuhistan᾿ da bulunmaktadır. Tarih-i
KızılbaĢan, s. 45.
156
Tarih-i KızılbaĢan, s. 25.
157
Bkz: Musalı, a.g.e., s. 387.
158
Tarih-i KızılbaĢan, s. 26.
808
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
Bayunduri, Ağaçeri, Alpaut, Cagirlu, Evoğlu
159
boyları önemli emirler
çıkaramamıĢtır.
160
Sonuç: Genel olarak tablolardan da anlaĢıldığı üzere Safevilerin
kurucu unsurları olarak kaydettiğimiz, daha ziyade ġamlu, Ustaçlu, Tekelü,
Rumlu, AvĢar, Dulkadirli, Kaçar boylarından emirin Safevi devletinin
hizmetinde bulunduğunu söyleyebiliriz. Özellikle, bu boyların emirleri Safevi
Ģahlarının doğudaki geliĢmeleri önemsemeleri nedeniyle ağırlıklı olarak Herat,
Horasan, Merv, Belh, Kuh Giluye bölgelerine hakim olarak atanmıĢlardır.
Hatta zaman zaman bu hakimlerden bölgedeki kontrolü kaybedenlerin
bazıları Ģah tarafından acımasızlıkla cezalandırılmıĢtır. Herhangi boy için belli
bir bölgede kesin yerleĢmiĢ oldukları kanaatini çıkaramadığımız gibi, yine de
bu boyların daha ağırlıklı olarak hakimlik yaptıkları bölgeleri göz önünde
bulundurursak, Ģunları söyleyebiliriz:
ġamlular- Herat baĢta olmak üzere Ġsferain, Kum, Yezd, Eberkuh,
Astrabad, ġirvan;
Tekelüler- Kelhor, Kazvin, Herat, Urmiya, Azerbaycan,
Mahmudabad, MeĢhet;
Ustaçlular– Diyarbakır, ġirvan, Azerbaycan, MeĢhet, Çukursaad,
Astrabad, Kerman, Herat, Rey, Lahican, Sistan, Horasan, NiĢapur, Hoy,
Hemedan;
Rumlular– Çukursaad, Erdebil, Hoy;
AvĢarlar– yoğunluklu olarak Kuh Giluye᾿de, Kirman, Ferah,
Horasan, Azerbaycan, Fars, Yezd, Eberkuh, Ġsfizar, Fur, Astrabad, ġuĢter;
Dulkadirlar– Çoğunlukla ġiraz᾿da olmakla, Erzurum;
Kaçarlar– Van, NiĢapur, Astrabad, Gence, Horasan, ġirvan ve
Kazvin;
Akkoyunlu Türkmenlerinden Musullular– Bağdat, Tebriz, KaĢan,
Kum, Save; Purnaklar – ġiraz, Irak-ı Arap, Muğan, Karacadağ, Merv,
Damğan, Hezar ceribin, ġebankare, Tebriz; ġeyhavendler – Erdebil; Çepniler
– Van; Bayat ve Bozçalular – Kerehrud, Kum, Erak, NiĢapur; Hınıslular –
Erzincan, Belh, Kum, Kazvin, Rey, Çukursaad, ġirvan, TutĢiz;
159
Evoğlu – Safevi hanedanın müritlerinden olmuĢlar. Genel olarak Safevilerin mutfağında
hizmet etmiĢler. Bkz: Tarih-i KızılbaĢan, s. 26.
160
Tarih-i KızılbaĢan, s. 6-23.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 809
Karakoyunlu Türkmenlerinden Baharlular– Kandahar, Belh;
Saadlular – Herat, Erdebil; Hacılular – Firuzkuh; Varsaklar – Haf;
Karacadağlılar – Karadağ ve ġirvan bölgelerinde bulunmuĢlardır.
GiriĢte bahsettiğimiz gibi Safevi döneminde etkili konuma sahip olan
boyların emirlerinin atandıkları bölgeler dikkate alındıkta, bu boyların sadece
Azerbaycan᾿da ve Anadolu᾿da değil, Ġran᾿ın tamamında, hatta Hindistan
sınırlarına kadar yayılmıĢ oldukları açıkça anlaĢılır. Yukarıdaki bilgiler
doğrultusunda sonuç olarak Ģunu söyleyebiliriz ki, Safevi devleti her ne kadar
Azerbaycan᾿da (Ġran Azerbaycan᾿ında) kurulmuĢ olsa da, onun kuruluĢuna ve
yönetimine katılan boylar sadece bu bölgede değil, Ġran᾿ın tamamında söz
sahibi olmuĢlardır. Bu nedenle Safevileri sadece kuruluĢunda rol alan boylar
sebebiyle yalnız Azerbaycan devleti gibi değerlendirmek doğru olamaz. Bu
gibi dar bir yaklaĢım, toplumun kendi ulusal kimliğinin oluĢumunu
anlamasında ĢaĢırtıcı ve kısıtlayıcı rol oynar.
KAYNAKÇA
Abdüllatif Kazvini, Safevi Tarihi, (çev: Hamidreza Muhammednejad), BirleĢik
Yayınevi, Ankara 2011, s. 30.
Ahmet Gökbel, Anadolu᾿da Varsak Türkmenleri, Atatürk Kültür Merkezi, 2008, s.
5-9.
Cavat Heyet, “Azerbaycan‟ın TürkleĢmesi ve Azeri Türkçesinin TeĢekkülü”,
Varlık Dergisi, Tahran 1992. s.12
Faruk Sümer, “Azerbaycan‟ın TürkleĢmesi Tarihine Umumi Bir BakıĢ”, Belleten
XXI, 83.TTK Basımevi, Ankara 1957, s. 444 – 445.
Faruk Sümer, “Bozoklu Oğuz Boylarına Dair”, A.Ü. D.T.C.F. Der. C.XI. I,
Ankara 1953, s. 85.
Faruk Sümer, Oğuzlar, Ankara 1973, s. 302.
Faruk Sümer, Safevi Devletinin KuruluĢu ve GeliĢmesinde Anadolu Türklerinin Rolü,
TTK, Ankara 1999, s. 156.
Hasan-ı Rumlu, Ahsenü᾿t-Tevarih, (Abdü᾿l-Hüseyn-i Nevai᾿nin 1970᾿te basılan
eserinin Farsçadan Türkçeye çev: Mürsel Öztürk), TTK, Ankara 2006, s. 7.
Ġlhan Erdem, Akkoyunlu Devlet Tarihi, BirleĢik Kitabevi, Ankara 2007, s. 43-44.
Ġskender Bey MünĢi Türkmen, Tarih-i Alem Ara-i Abbas-i, III. cilt, III. kısım, Ġst.
1946–47, s. 364.
Ġskender Bey MünĢi Türkmen, Tarih-i Alem-Ara-i Abbas-i, (çev: Ali Genceli),
YayınlamamıĢ TTK Ter/51a, 1945, I. cilt, II. kısım, s. 236.
810
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
John Woods, 300 Yıllık Türk Ġmparatorluğu Akkoyunlular, (çev: Metin Sözen –
Necdet Sakaoğlu), Ġstanbul 1993.
KızılbaĢlar Tarihi “Tarih-i KızılbaĢan”, çeviri ve ekler: M. E. Mehemmedi, Bakü
1993.
Köprülü, “AvĢar”, Ġ.H. C. II. s.31–32.
Mehmet Rıhtım, Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Azerbaycan”, Kafkas Üniversitesi,
Kafkas AraĢtırmaları Enstitüsü Yayını, Bakü 2012, s. 248.
Minorsky, Tezkiretü‟l-mülük, s. 116;
Namık Musalı, I. ġah Ġsmail᾿in Hakimiyeti, Elm ve Tehsil NeĢriyatl, Bakü 2011, s.
386.
Oktay Efendiyev, Azerbaycan Sefeviler Devleti, AzerneĢr, Bakü 1993, s. 35.
Oruç Bey (Don Juan), Elçilik Katibinin Kaleminden Safeviler, (çev: Leyla Aksüt
Kuzucular), Yurt Kitap-Yayın, Ankara 2014, s.64-70.
Saim SavaĢ, “XVI. Asırda Safevilerin Anadolu‟daki Faaliyetleri ve Osmanlı
Devleti‟nin Buna KarĢı Aldığı Tedbirler”, Uluslar arası KuruluĢunun 700. Yıl
Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Selçuk Üniversitesi Yayını, 07-09
Nisan 1999, Konya-2000.
Süleyman Memmedov, Azerbaycan XV.-XVIII. Esrin I. Yarısında, Bakü 1982, s.
50;
ġah Tahmasp-ı Safevi, Tezkire, (cev: Hicabi Kırlangıç), Anka Yayınları, Ġstanbul
2001, s. 29-35.
ġeref Han, ġerefname Osmanlı-Ġran Tarihi, Ant Yayınları, istanbul 1971, s. 218.
Zuhur-i Dövlet-i Sefeviyan, (haz: Namık Musalı) Mütercim Yayın, Bakü 2013, s. 75.
Zülfiyye Veliyeva, Safevi Devlet TeĢkilatı- Tezkiretü᾿l-Mülük᾿e Göre,
(YayımlanmamıĢ Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Genel Türk Tarihi Anabilim
Dalı, Ankara 2007, 192.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 811
812
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
Document Outline
Dostları ilə paylaş: |