Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
340
“Türkman olmanın” veya Türkman adı taĢımanın sadece Ġslam'ın kabulu ile iliĢkilendirilmesi de Türkman adlandırdığımız halkın mahiyetini ifade etmemektedir. S.P.Tolstov sonuncu Oğuz Yabgusu olan Ali Han'ın Müslüman olmasından bahsediyor 11 . Bu fikri Samanî hükümdarının davetiyle 1003 yılında Oğuz Yabgusu'nun Ġslam'ı kabul etmesi hakkında tarihi kaynakda yer alan bilgi de kanıtlamaktadır. 12 Ġslam'ı kabul etmelerine rağmen Utbi'nin ve Gardizi'nin bahsettiğimiz Oğuzlar'ı "Etrak-ül Guziye" veya "Türkan-i Guz" adlandırması, araĢtırmacıyı gerçekle yüzyüze bırakır 13 . Tarihi araĢtırmalarda Belh Oğuzları adıyla bilinen Oğuzlar'a yönelik de aynı durumla karĢılaĢıyoruz. Ġslam'ı kabul ederek Türkman adlanan diğer Oğuzlar'dan farklı olarak sözünü ettiğimiz Oğuzlar, Ġslam dinini kabul etmeden önce taĢıdıkları etnik adı yaĢatmaya devam ediyorlar. Dolayısıyla Oğuz'un "Türkman olması" için onun Ġslam dinini kabul etmesi yeterli değildi. Mesele, tamamen bir baĢka olaydan kaynaklanıyordu. Kaynaklarda Belh Oğuzları hakkında verilen bilgiler, konuya açıklık getiriyor. Ġbn el-Esir ve Hafız-ı Abru'nun verdiği bilgiye göre Oğuzlar «uçuk» ve «buzuk» adıyla iki kısma ayrılıyorlardı. Uçuklar'ın baĢında Nasreddin Ebu ġüca Tuti Bey, Buzuklar'ın baĢında ise Korkut ibn Abdulhamid duruyordu. Ayrıca uçuklar'dan Dinar, Bahtiyar, Arslan, Çakır, Mahmud gibi boy beylerinin adları bellidir 14 , 15 . Görüldüğü gibi Belh Oğuzları, Ġslam dinini kabul etseler de, Oğuz etnik sisteminden vazgeçmemiĢlerdi. Etnosun varlığı etnik sistemin varlığına, ömrü ise etnik sistemin yaĢamasına bağlıdır. Etnik bilincin bir ifadesi olarak etnik adın yaĢaması, etnik sistemin korunması sayesinde etnosun mevcudiyetini sürdürmesinden kaynaklanıyordu. Dolayısıyla Oğuzlar'ın (genel anlamda Türkler'in) Ġslam dinini kabul etmeleri daha onların etnik anlamda "Türkman olmaları" demek değildi. Oğuz etnik sisteminin içinde Ġslam'ı kabul eden Oğuz, sadece "Müslüman Oğuz" idi ve "Müslüman Oğuz" ifadesini "Türkman" etnoniminin anlamı gibi değil, yalnızca bu anlamda kullanmak mümkündür. Oğuzlar'ın Ġslam dinini kabul etmeleri, onların "Türkman olmalarıyla" sonuçlanmadı. Onlar, kendi etnik sistemlerini muhafaza ederek Türkman dünyası içerisinde etnolojik bakımdan sübetnos olarak
11 Толстов С.П. “Города Гузов” // Советская Этнография. 1947,.№,3,с. 92 12 Köymen M.A. Büyük Selçuklu Ġmparatorluğu Tarihi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989, s. 43 13 Köymen, a.g.e., s. 48 14 Sümer F. Oğuzlar (Türkmenler). Ġstambul: Ana Yayınları, 1980, s. 113-114 15 Агаджанов С.Т. Государство Сельджукидов и Средняя Азия в ХI-ХII вв. Москва: Наука, 1991, s. 180 Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 341 mevcudiyetlerini sürdürüyorlardı. Bu yüzden de El-Bundari (XII-XIII) Oğuz adlandırdığı etnik grubu "Türkman kabileleriden biri", Ravendi (XIII-XIV) "Türkman kabilesi" Ģeklinde nitelendirerek onları Türkman dünyasından ayırmaya çalıĢıyorlar 16 . Burada Oğuzlar'ın Türkmanlar içerisinde sübetnos olarak mevcudiyetlerini sürdürmeleri sözkonusudur. Ancak Ġslam'ı kabul ederek Türkman adı taĢıyan Oğuzlar'a yaklaĢımda biz, tamamen farklı bir durumla karĢılaĢıyoruz. Yeni etnik dünya içerisinde Üç Oğuz'dan oluĢan Karluk, Yedi Oğuz'dan oluĢan Kimak, Sekiz Oğuz'dan oluĢan Peçenek, Dokkuz Oğuz'dan oluĢan Uygur veya Oğuzname'nin iddia etdiği gibi Yirmidört Oğuz'dan oluĢan Oğuz etnik sistemi sözkonusu değildi. Bu nedenle .Gumilev'in "yeni etnos eski etnosun kurumlarını mahvediyor" tezi 17 , Türkmanlar'a yaklaĢımda kendisini tam anlamıyla ispatlamıĢ oluyor. Yeni etnik dünyanın çekiciliği de buna bağlıydı. Sosyal, politik ve ekonomik nedenlerle bilinen ve ihtiyarlamıĢ etnosistemlerden vazgeçen passionar güçler bireysel, ailevi veya obalar halinde Ġslam'ı kabul ederek Ģekillenmekte olan yeni etnik sistemin içerisine girerek onun bir öğesine çevriliyor ve burada "il" halinde yeniden Ģekilleniyorlardı. Bu yüzden de yeni etnik dünyada bugüne kadar ne Uygur, ne Karluk, ne Kıpçak, ne Oğuzlar'a, ne de diğer bir Türk etnik birliğine belli olmayan Selçuklu, Yağmurlu, GöktaĢlı, Kızıllı, Balhandağlı, Tekeli, DaniĢmendli, Karamanlı, Akkoyunlu, Karakoyunlu vb. gibi çok sayıda iller meydana geldi. "Oğuzname"den bizlere belli olan Oğuz boylarının Türkmanlar içerisindeki durumu, yeni etnik sistemin özelliğini, ayrıca iki etnik sistem arasındaki farkı anlamamız açısından çok önemlidir. M.KaĢgarlı'dan ve "Oğuzname"den bildiğimiz Oğuz boylarının çoğunun adına Türkmanlar arasında da rastlıyoruz. Ancak Oğuz boyları, yeni etnik dünyanın her tarafına dağılmıĢ durumdadır. Onların adları çeĢitli Türkman illeri içerisinde diğer Oğuz ve hatta Oğuz olmayan boylarla birlikte yad edilir. Bir baĢka deyiĢle, burada Kayı, Bayandur, Salur, Yazır vb. birliyi yoktu. Salur ve Yazır gibi bazı Türkman illerinin "Oğuz zamanında" taĢıdığı adlarla tanınması bizi yanıltmamalıdır. Bu tür iller, hem içeriğine, hem de etnik sistem içerisindeki yerine göre Oğuz Saluru'ndan, Yazırı'ndan köklü Ģekilde farklılık gösteriyordu. Meseleye dikkat çeken F.Sümer, bu durumu, boylara ait obaların ve kolların değiĢik dönemlerde malum bölgelere gelmesi, ekonomik
16 Агаджанов, 1991, a.g.e., s. 269 17 Гумилев Л. Н. География этноса в исторический период. Ленинград:Наука, 1990, s. 28 Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|