Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġran‟daki Türkmenlerin Bağımsızlık Mücadeleleri
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 351 kadardır. BaĢkenti Günbet olan arazinin tamamı Türkmenlerden oluĢmaktadır 5 .
Türkiye, Ġran ve Türkistan tarihi aĢağı- yukarı 16. Asrın baĢlarına kadar umum Türk tarihinin bir parçasıdır. Söz konusu coğrafyadaki hakimiyet Türk sülalelerinin elinde olmuĢ, Ģu veya bu Ģekilde biri diğerine üstünlüğünü kabul ettirerek, Türkler bazen savaĢ bazende barıĢ halinde yaĢamıĢtır. Ġran bölgesinde Safevi, AfĢar, Kaçar gibi Türk idari dönemini bir kenara bıraktıktan sonra, 20. Asrın baĢlarına gelindiğinde, bilhassa artık kendi kültür çevresiyle bütünleĢip, özünden sıyrılan yönetimlere karĢı Ġran Türkleri içerisinde, verdikleri hürriyet mücadelesi bakımından önemlidir. 1906 yılına geldiğimizde Settar Han‟ın Tebriz‟i merkez seçerek Ġran‟da bir istiklal savaĢına değinmek istiyoruz. 1907‟de Ġngiltere-Rusya andlaĢması imzalandıktan sonra 6 ,
çekindiği için, Ġran‟a hadiselerin bastırılmasında destek verdi. Ancak Settar Han, çekirdeğini Farslardan meydana getirdiği 40.000 kiĢilik orduyla, ona yardım eden çarlık kuvvetlerini yenmeyi baĢardı. Ayrıca Tebriz‟e hakim oldular. Bu arada Ģehirde kıtlık ve salgın hastalıkta baĢ gösterdi. Settar Han idaresindeki Güney Azerbaycan Türkmenleri Tahran üzerine yürümeyi planladıkları bir sırada, durumun tehlikesini anlayan Ġngiltere, Rusya ve o dönemdeki Ġran yönetimi birlikte harekete geçip, Türkleri mağlup ettikten sonra, Türklerin “Milli Komutan” (Serdar-ı Milli) dediği Settar Han ile “Halkın Rehberi” (Salar_ı Milli) ünvanını verdikleri Bagır Han ve pek çok Türk beyini acımasızca öldürdüler. Onların bu mücadelesi Azerbaycan Türklüğü içinde milli bir destana büründü 7 . 5 Aygün Attar, “Ġran Türkleri”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu AraĢtırmaları Dergisi Cilt:II, Sayı:1, Elazığ, 2004, s.43; Mehmet Kara, “Hazar Ötesi Türkmenleri ve Türkmenistan”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.14, Güz 2002, s.250. 6 Ġran tarihçilerinin cinayet anlaĢması oalarak adlandırdıkları anlaĢmada sadece iki devletin dahli olmayıp, yıllarca Ġngiltere‟ye rakip olan Fransa‟da yer almıĢ, Ġngiltere ve Rusya‟nın Asya‟daki ihtilafları bir kenara bırakarak Ġranı paylaĢma üzerine yakınlaĢmaya gitmeleri için arabulucu rolünü üstlenmiĢti. Almanya‟ya olan tepkisinden dolayı Ġngiltere‟nin yanında yer alarak Ġran topraklarının tamamıyla iĢgal edilmesine aracılık etmiĢtir. Ayrıntılı bilgi için bkz, Yılmaz Karadeniz, Ġran‟da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1725-1925), Ġstanbul,2006, s. 282. 7 Saadettin Yağmur Gömeç,
“Ġran Türklerinin Ġstiklal Davaları”, http://www.haberacisi.com/yazilar/köseyazisi3685_IRAN_ISTIKLAL_DAVALARI; html.
352
1909-1911 arasında Ġran parlamentosunda da yer alan ġeyh Muhammed Hiyabani, Rusya‟nın Ġran‟a karĢı tecavüzkar tehditleri üzerine, 1911 Kasımının sonlarında mecliste yaptığı konuĢmalarla bir anda ön plana çıkmıĢ, fakat meclisin feshinden sonra ülkeden ayrılmak zorunda kalmıĢtı. O 1914‟te yeniden Tebriz‟e döndü ve 1917‟den itibaren Ġngiliz sömürgeciliğine karĢı sert bir tavır takındı. Muhtemelen Hiyabani bu sırada Kuzey Azerbaycan‟daki hükümetle birlikte irtibat halindeydi. Türkmenlerin bağımsızlık mücadeleleri 1920‟li yıllarlın baĢlarında hız kazandı. 20 Mayıs 1924 tarihinde Ġran‟dan koparak Ġran Türkmenleri bağımsız Türkmen Cumhuriyeti‟ni ilan ettiler. Bağımsız Türkmen Cumhuriyeti‟nin baĢına Osman Ahund getirildi ve ayrıca, önemli konuların/sorunların görüĢüleceği ve bir çeĢit parlamento niteliğinde olan “Aksakal Meclisi” oluĢturuldu. Türkmen Cumhuriyetini ilan eden Türkmenler, sadece kendilerine ait olan ve o dönemde Esterabad Eyaleti içinde olan Tükmen Sahra bölgesinin bağımsızlığını savunmaktaydılar. Bağımsızlığını savundukları bölgenin sınırları ise, batıdan doğuya Hazar denizinden Bocnurd‟a ve güneyden kuzeye Esterabad‟tan Türkmenistan‟a kadar olan bölgeyi kapsamaktaydı. Diğer bir deyiĢle, Türkmenler asırlardır yaĢadıkları yaĢamaya devam ettikleri topraklarının bağımsızlığını istemekteydiler 8 . Türkmenlerin bu aĢamada diğer bir deyiĢle iran‟a karĢı yürüttükleri bağımsızlık mücadelelerinde, Türkiye ile iyi iliĢkiler kurmaya çalıĢtıkları gözlenmektedir. Türkmenler, askeri anlamda yürüttükleri mücadeleleri için tecrübeli komutanlara ihtiyaç askeri teĢkilat oluĢturmak, diğer bir deyiĢle askeri okul açmak gerekliydi. Bu nedenle Türkmen yönetimi, Türkiye‟den Türk subaylarını öğretmen olarak davet etti. Öğretmen olarak davet edilen bu subayların hepsi, Enver PaĢa ile birlikte “Türkistan” hareketi içinde yer almıĢ kiĢilerdi. Tükmenler bağımsızlıklarını kabul ettirmek ve güçlerini arttırmak için büyük bir çaba gösterirlerken, 1925 yılı içinde Ġran yönetimi tarafından Türkmenlere karĢı tam bir sefereberlik ilan edildi. Bu arada Ġran yönetiminde de karıĢıklıklar baĢ göstermiĢti. Tahran‟da Rıza Han, Ġngiltere‟nin desteğiyle Ġran Tahtına geçmek için hazırlıklara baĢlamıĢtı. Ancak Rıza Han‟ın tahta çıkması için son bir hamle kalmıĢtı: Türkmen ayaklanmasını bastırmak. 1925 yılı Haziran ayında Türkmenler ve hükümet birlikleri arasında Bocnurd bölgesinde çarpıĢmalar oldu. Bu çarpıĢmalar neticesinde, Türkmenler sayı ve
8 Türel Yılmaz, “Ġran‟da UnutulmuĢ Bir Toplum: Türkmen Sahra Türkmenleri”, Akademik Orta Doğu, C.1, S.2, 2007, s.208. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|