Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

120

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

KONEVÎ

79

  (Anadolu  ve  Suriye/ġam  Türkmeni)  (ö.  770/1369): 

Cemâleddin  Ebü‟l-Mehâsin  (Ebü‟s-Senâ)  Cemâlüddîn  Mahmûd  b. 

Sirâciddîn Ahmed b. Mes„ûd el-Konevî ed-DımaĢkî.Hanefî fakihi. 

“Anadolu/Konya‟da doğup bilahere ġam‟a gitmiĢtir. ÇağdaĢı tarihçilerden Ġbn 

Habîb el-Halebî, 692 (1293) yılında doğduğunu zikrederken Ġbn Râfi„ doğumu için 694 

(1295) tarihinin kaydedildiğini belirtir. Babasının lakabından dolayı Ġbnü‟s-Sirâc olarak 

da tanınmıĢtır. Babasından ve devrin diğer âlimlerinden ders aldı. Fıkhın yanı sıra usul, 

hadis ve kelâmda da bilgi sahibi olup zamanında Hanefî ulemâsının önde gelenlerindendi. 

759  (1358)  ve  766  (1365)  yıllarında  DımaĢk‟ta  Hanefî  kâdılkudâtlığı,  Emeviyye 

Camii,  Reyhâniyye  ve  Hâtuniyye  medreselerinde  müderrislik  görevinde  bulundu.  Ġbn 

Habîb ve Ġbn Râfi„in bildirdiğine göre DımaĢk‟ta 770 yılı Zilhicce ayının son gününde (4 

Ağustos  1369)  vefat  etti  ve  Ģehrin  doğu  kesiminde  bulunan  Sûfiyye  Kabristanı‟na 

defnedildi. Yine çağdaĢlarından KureĢî‟nin ölüm tarihi olarak ay belirtmeden 771 yılını 

zikretmesi  bir  günlük  farkı  ifade  etmekte,  Leknevî‟nin  verdiği  777  (1375)  ve  Ali  el-

Kârî‟den naklettiği 781 (1379) tarihlerinin yanlıĢ olduğu anlaĢılmaktadır. 

Eserleri.  

1.  el-Ġunye  fi‟l-fetâvâ:  Kâdîhan  ve  Zahîrüddin  el-Buhârî  gibi  âlimlerin 

fetvalarına yer verilen eserde sıkça ortaya çıkan meseleler derlenmiĢtir

80

. 

2.  el-Müntehab  min  vakfeyi‟l-Hilâl  ve‟Hassâf:  Hilâlürre‟y  diye 

bilinen  Hilâl  b.  Yahyâ  ve  Hassâf‟ın  Ahkâmü‟l-vakf  adlı  eserlerinin  cem„  ve  ihtisar 

edilmiĢ Ģeklidir

81

.  

3.  el-Ġ‟câz  fi‟l-i‟tirâz  „ale‟l-edilleti‟Ģ-Ģer‟iyye:  Bir  giriĢle  beĢ  bölümden 

meydana gelen eserde kitap, sünnet, icmâ, kıyas ve aklî delillerle istidlâl Ģekli ve bunlara 

karĢı nasıl itiraz edileceği konusu ele alınmıĢtır

82

. 

4.  el-Buġye  (Buġyetü‟l-kunye):  Zâhidî‟nin  fıkha  dair  Kunyetü‟l-münye 

adlı eserinin muhtasarıdır

83

.  

                                                 

79

  YaĢaroğlu,  Kamil,  DĠA:  “Konevî”  Md.,  XXVI,  164,  165‟den  özetlenmiĢ  ve  kısmen 

alıntılanmıĢtır. 

80

 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1255 [II. cilt, müellif hattı]; Damad Ġbrâhim PaĢa, nr. 699; 

Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1464, 1465; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 

1036, 1037. 

81

  Süleymaniye  Ktp.,  ġehid  Ali  PaĢa,  nr.  2762  [müellif  hattı],  Bağdatlı  Vehbi  Efendi,  nr. 

2003; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1344. 

82

  Süleymaniye  Ktp.,  Esad  Efendi,  nr.  3613;  ġehid  Ali  PaĢa,  nr.  2762  [müellif  hattı];  bu 

eserle  üstteki  eserin  müellif  hattı  nüshaları  mürekkebin  bozulmasından  dolayı  okunamaz 

durumdadır. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   121 

5.  Hulâsatü‟n-Nihâye  fî  fevâ‟idi‟l-Hidâye:  Hüsâmeddin  es-

Sığnâkî‟nin  el-Hidâye  üzerine  yazdığı  en-Nihâye  adlı  Ģerhin  muhtasarıdır

84

  Tahâvî‟nin 

„Akâ‟id‟inin Ģerhidir. 

6. el-Kalâ‟id fî Ģerhi‟l-‟Akâ‟id

85

 

7.  el-Mu‟temed  fî  ehâdîsi‟l-Müsned:  Ebû  Hanîfe‟nin  Abdullah  b. 

Muhammed el-Hârisî tarafından derlenen el-Müsned‟inin muhtasarıdır

86

. Bu eserini de el-

Müstened adıyla ĢerhetmiĢtir

87

 

8.  Mukaddime  (Risâle)  fî  ref‟i‟l-yedeyn  fi‟s-salât

88

:  Rükû  tekbiri 

sırasında  el  kaldırmanın  namazı  bozacağı  ve  bu  sebeple  ġâfiî  bir  imama  Hanefîler‟in 

uyamayacağını  ileri  süren  çağdaĢı  Hanefî  âlimi  Ġtkânî‟ye  reddiyedir

89

.  Ġtkânî‟yi  bu 

görüĢünden dolayı tenkit eden Leknevî, Konevî‟nin risâlesinden övgüyle söz eder

90

 

9.  Müntehab  mine‟l-Fetâva‟l-kübrâ

91

.  SadrüĢĢehîd‟in  eserinin  bazı 

ilâvelerle yapılan muhtasarıdır. 

Bunlardan  baĢka  Konevî‟nin  kaynaklarda  adı  geçen  eserlerinden  bazıları  da 

Ģunlardır:  MüĢriku‟l-envâr  fî  müĢkili‟l-âŝâr,  et-Tefrîd  fî  ġerhi‟t-Tecrîd  li‟l-Kudûrî, 

Tehzîbü  Ahkâmi‟l-Kur‟ân,  el-Münhî  (el-Müntehî)  fî  ġerhi‟l-Muġnî  li‟l-Habbâzî,  ez-

Zübde fî Ģerhi‟l-‟Umde, Ebü‟l-Berekât en-Nesefî‟nin „Umdetü‟l-‟Akâ‟id‟inin Ģerhi”

92

. 

HALEBÎ

93

  (Suriye  Haleb  Doğumlu  TürkmenleĢmiĢ  Arap)  (ö. 

956/1549)  Ġbrâhim  b.  Muhammed  Ġbrâhîm  b.  Muhammed  b.  Ġbrâhîm  el-

Halebî. Osmanlı Âlimi, Hanefî Fakihi.  

                                                                                                                         

83

  Beyazıt  Devlet  Ktp.,  Veliyyüddin  Efendi,  nr.  1415;  Millet  Ktp.,  Feyzullah  Efendi,  nr. 

1037. 

84

 Süleymaniye Ktp.,  ġehid Ali PaĢa, nr. 1697; Lâleli, nr. 2321; Esad Efendi, nr. 1236. 

85

 Fâtih, nr. 1622. 

86

 Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed PaĢa, nr. 419. 

87

 Kâtip Çelebi, KeĢfü‟z-Zünûn, II, 1732. 

88

  Köprülü  Ktp.,  Fâzıl  Ahmed  PaĢa,  nr.  1606;  Süleymaniye  Ktp.,  Yenicami,  nr.  1186; 

Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1344 

89

  Dâvûdî,    ġemseddin  Muhammed  b.  Ali  b.  Ahmed,  Tabakatü'l-müfessirin,  thk.  Ali 

Muhammed Ömer, II, 311 Mektebetu Vehbe, Kahire 1972/1392. 

90

 Leknevî,el-Fevâ‟idü‟l-Behiyye, 50, 207. 

91

 Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Ktp., nr. 554. 

92

 YaĢaroğlu Kamil, DĠA: “Konevî” Md., XXVI, 164, 165‟den naklen. 

93

 Bu bölüm, Has, ġükrü Selim, DĠA, „Halebî‟ md., XV, 231, 232‟den özetlenmiĢ ve kısmen 

alıntılanmıĢtır. 

---