vivo
TARİX-İ QEZELBAŞAN
32
Vəli Sultan.
Bu tayfanın böyük əmirlərindən Məhəmməd xan Zülqədroğlu ibn Kor
Şahrux ibn Əlaüddövlə paşa Zülqədr Şah Təhmasibin yanında böyük nüfuza malik
idi və 940-cı ildə (23.VI.1533
–
12.VII.1534) Rum padşahı Sultan Süleyman İrana
gələrkən, o, Sultaniyyədə onun ordusuna qoşuldu və onun adından Ərzənərrüm
(Ərzrum) hakimi oldu. Orada bir qala tikdi və axırda Rumelidə
196
vəfat etdi.
Bu tayfanın başqa bir böyük əmiri Şahqulu Xəlifədir. Əvvəlcə Şah
Təhmasibin qorçisi idi, Dəlu Şeyxinin öldürülməsindən sonra eşikağası oldu.
Məhəmməd bəy Ərdivanoğlunun vəfatından sonra Şah Təhmasibin möhrdarı
197
oldu. Astrabadda sancıdan öldü.
Onların böyük əmirlərindən biri Şahrux xandır. O da II Şah İsmayılın və
Sultan Məhəmməd padşahın vaxtında möhrdarlıq mənsəbi ilə şərəflənmiş və
əzizlənmişdi
198
.
Başqa biri Ümmət xandır ki, türkman və təkəlu döyüşündə
199
məğlub
olandan sonra Yəzdə getdi və orada qorçibaşı Qulu xan Əfşarın vəziri Məqsud
bəyin əli ilə öldürüldü.
Başqa biri Əli xandır ki, Sultan Məhəmməd padşah onu Şiraza hakim
göndərdi. Zülqədr əyanları ondan üz döndərdilər, onun vəkili və kürəkəni olan
Mehdiqulu bəy onu öldürüb xan oldu.
Bu tayfanın böyük əmirlərindən biri Yaqub xandır. Mehdiqulu xan Qəz-
vində Mürşüdqulu xan Ustaclunun göstərişi ilə öldürüldükdə, I Şah Abbas Fars
vilayətinin idarəsini ona həvalə etdi. Elə ki, o, Yəzd döyüşündə Bəktaş xana qalib
gəldi və tam istiqlal və təsvirolunmaz təntənə ilə Farsa qayıtdı, İstəxr qalasının
200
möhkəmliyinə güvənib üsyan və itaətsizlikdən dəm vurmağa başladı, qalaya həd-
dən artıq ehtiyat və azuqə daşıyıb yığdı. I Şah Abbas o tərəfə yollandıqda, o, qor-
xub və ümidsizləşib qaladan çıxdı, bir neçə gündən sonra öldürüldü və cəsədini
onunla qalaya çəkilmiş 150 əyanı ilə birlikdə həmin gün tamaşa göstərən kəndirba-
zın kəndirindən asdılar və o vilayətin idarəsi Bünyad xana tapşırıldı
201
.
Hazırda bu tayfanın əmirlərindən Nədir xan möhrdardır.
Əfşar tayfası
«Əfşar»
–
yəni «ovda çevik olan». Onlar Oğuz xanın oğlu Yıldız xanın
övladlarıdır. Qədimdən İranda olmuşlar və bir qismi Şamdan gəlmişdir.
vivo
TARİX-İ QEZELBAŞAN
33
Atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvan ibn Eldənizin
202
zamanında Şumlə
Əfşar Xuzistan valisi idi və onunla çəkişirdi, 590-cı ildə (27.XII.1193
–
15.XII.
1194) ölmüşdü.
Həsən padşahın və digər Ağqoyunlu sultanlarının zamanında Mənsur bəy
Əfşar Kuhkiluye
203
hakimi idi. (O), Qasım bəy Pornakı məğlub etmişdi. Əbədi
qızılbaş dövləti vaxtında Şahrux xan, Əlvənd xan, Mahmud xan, Rüstəm xan və
Xəlil xan Kuhkiluye hakimi olmuşlar.
Başqa biri Danə bəydir ki, I Şah İsmayıl zamanında böyük əmir idi və
916-cı ildə (10.IV.1510
–
30.III.1511) Mərv (yaxınlığındakı) Tahirabad (kəndində)
özbək Qənbər bəy və Canvəfa Mirza ilə döyüşüb həlak oldu.
Onların böyük əmirlərindən biri Mustafa Sultanın oğlu Şahqulu Sultan
Kerman hakimidir.
Yaqubsultan bəy də onların əmirlərindəndir.
Başqa biri Sevindik bəy qorçibaşıdır ki, Şah Təhmasibin yaxın adamların-
dan idi
204
.
Şah Təhmasibin vəfat etdiyi ildə Qulu Sultan
–
Kerman hakimi, Xəlil xan
–
Kuhkiluye hakimi, Hüseyn Sultan
–
Fərah
205
hakimi (idi), Xosrov bəy, Şahəli
bəy və Əliyar bəy
–
Xorasan mahallarında, Həmzə bəy
–
Azərbaycanda və
Məhəmməd bəy Farsda idi.
Sultan Məhəmməd padşahın vaxtında Qulu Sultan qorçibaşı oldu
206
və
Kermanın idarəsi onun əmisi uşaqlarından biri olan Vəli Sultana tapşırıldı. Xacə
İxtiyarəddin Əbdülqadir Kermaninin saxtakarlıqla əldə edilmiş dövlətinin və Ağa
Kəmalinin oğlu Ağa Zeynəddinin əmlakının ələ keçirilməsi Vəli Sultanın oğlu
Bəktaş bəyə həvalə edildi
207
. Bəktaş bəy bacarıqlı və hiyləgər adam olduğu üçün
əlindən gələn üsullarla Xacə Əbdülqadirin qızını aldı. Xacə və onun ağıllı, dəya-
nətli, cavan oğlu Mirza Məhəmməd Müzəffər bu itkiyə dözməyib Kəbəni ziyarət
bəhanəsi ilə çıxıb getdilər. Bəktaş bəy onların hər il on min tümən gəlir verən
mülklərini, Kermanın digər zadəganları və sultanlarının əmlakı ilə birlikdə öz əlinə
keçirdi və atasına sultanlıqdan yalnız quru ad qaldı və get-gedə işi o yerə çatdı ki,
seyidlər seyidi və səadət mənbəyi, islam məmləkətlərinin seçilmişi və insan tayfa-
larının yolgöstərəni Əmir Qiyasəddin Məhəmməd Mirmiranın
208
qızına evləndi və
Yəzdi (də) əlinə keçirib özünü xan və sultan adlandırdı.
vivo
TARİX-İ QEZELBAŞAN
34
Qulu xan Qorçibaşının oğlu Yusif xan Əbərkuh hakimi idi və həlim, səxa-
vətli, dərviş təbiətli adam idi, alimlərə və şairlərə iltifat göstərirdi, ağıllı adamlarla
bir saatlıq söhbəti yüz illik hökmdarlığa bərabər tuturdu. Bəktaş xan onu arabir
Yəzdə dəvət edir və onunla söhbət edirdi, Əbərkuh da onun (Bəktaş xanın)
hökmranlığı altında idi. Və paytaxt İsfahanın darğası Yuli Sultanı da vədə və hədə-
lərlə aldadıb (öz tərəfinə çəkmişdi).
I Şah Abbas İbrahim xan Zülqədrin oğlu Yaqub xanı Farsa hakim təyin
etdikdən sonra (Yaqub xan yola düşüb) Yəzdə çatdıqda, Bəktaş xan onu qarşıladı
və istəyirdi ki, o, (dincəlmək üçün) düşsün və söhbət zamanı mülazimləri ilə birgə
həbs etsin. O, (Yaqub xan) onların istəyindən duyuq düşüb yorğunluğunu bəhanə
gətirərək, Əhəristanda
209
yerləşən Baği-Gülşəndə dayandı, həmin günün axşamı
icazəsiz və vidalaşmadan Farsa yollandı. Orada müstəqil olan kimi qoşun toplayıb
10
-
12 min nəfərlə Yəzdə tərəf yeridi. Bəktaş xan yanında olan süvari və piyadaları
cəm edib min nəfərlə onun qarşısına çıxdı və Yəzdin 4 fərsəxliyində yerləşən
Çəmtəft düzənliyində düşmən qoşunlar üz-üzə gəldilər. Bəktaş xan mərdliklə
vuruşsa da, bəxti müsaid olmadığı üçün məğlub oldu və geri qayıtdı. Yaqub xan
onu təqib etdi. O, (Bəktaş xan) Mirmiranın (Əmir Qiyasəddinin) hündür hasarları
olan evində gizləndi. Yaqub xan Əhəristanda düşərgə saldı və bir neçə nəfəri onu
gözətləməyə saxladı. O, (Bəktaş xan) gecə istədi ki, evin arxasında olan qapıdan
çıxıb Kermana getsin. Onu gözətləyən İbrahim bəy Alıcı Zülqədr onunla rastlaşıb
tanıdı və istədi ki, onu tutub (Yaqub) xanın yanına aparsın Bəktaş xan qəzəblənib o
qədər vuruşdu ki, (axırda) həlak oldu.
Bu hadisədən sonra Yaqub xan Yusif xanı Kermanı idarə etməyə göndərdi
və bu zaman Vəli xan sarayda qorçibaşı idi. Əliqulu xan Geramilu-Şamlu Yəzd
qalasında idi
–
Bəktaş xan onu mühasirədə saxlayırdı. O, bu mühasirədən xilas
olub Yəzdin müstəqil darğası oldu və bir həftə sonra Yaqub xan Yəzddən köç edib
Farsa yollandı.
Yusif xan Kermana çatıb Bəktaş xanın tikdirdiyi dağ qalasını möhkəmlən-
dirdi. (Lakin) lazımi fərman verilmədən Kerman hakimi olduğu üçün I Şah Abbas
əmr etdi ki, o vaxt Fars valisi olan Fərhad xan qorçibaşı Vəli xan Əfşarla və indi
yüksək xanlıq mənsəbinə layiq görülmüş və Fərah, İsfizar, Ğur və o ətrafın
210
hakimi olmuş İsmayılqulu Sultan Alplu-Əfşarla birlikdə Kermana gedib Yusif xanı
həbs etsin və Kerman əyalətinin yarısı Vəli xana, yarısı İsmayıl xana mənsub
olsun.
Dostları ilə paylaş: |