TariXİ MƏlumatlar

 

14

 

 

 

 

 

 

 

Azərbaycan tarixində ilk dəfə baş vermiş hadisələr: 

 

-

 

Azərbaycan ərazisində oddan istifadə edilmişdir- Üst Paleolitdə 

-

 

Azərbaycan ərazisində ən qədim insan məskənləti aşkar edilmişdir - Azıx maqarasında 

-

 

İnsan tipi  yaranmışdı – Alt Paleolitdə 

-

 

İnsan kollektivi idi -  “ulu icma” (insan sürüsü) 

-

 

İnsanların məşğuliyyəti idi – yığıcılıq və ovçuluq 

-

 

İnsanların əmək alətləti idi – sivri daş, yerqazan çubuq, qaşov 

-

 

İnsanların tanış olduğu metal idi – mis 

-

 

Mis emalı ilə insanlar tanış olmuşdu - Enoilitdə 

-

 

Əhilləşdirilmiş heyvan at olub, aşkarlanmışdı - e.ə V minillikdə Əliköməktəpədə 

-

 

Sinifli cəmiyyət və dövlət yaranmışdır – Son tunc dövrü v

ə Erkən dəmir dövründə 

-

 

Dövlət qurumları idi – e.ə III minillikdə yadanmış Kuti, Lullubi, Aratta 

-

 

Yaranmış “tayfa birlikləri” – kuti, lullubi, su və turriki 

-

 

Azərbaycan dövləti idi – e. ə IX-e.ə-590-cı ildə mövcud olmuş Manna dövləti 

-

 

Şimali Azərbaycanda meydana gələn dövlət – Albaniya (e.ə-IV-e.-705) 

-

 

Türk sözü yaranmışdı – Turriki tayfalarının adı ilə 

QEYD: Azərbaycan ərazisində ilk insan düşərgələri bunlardır: 

-

 

Qarabağda  - Azıx, Tağlar marağaları 

-

 

Qazaxda - Daşsalahlı, Damcılı 

-

 

Kəlbəcərdə - Zar 

-

 

Cəlilabadda Əliköməktəpə 

-

 

Lerikdə - Büzeyir 

-

 

Naxçıvanda - Qazma, I II Kültəpə  

 

VII SİNİF. İlk (dəfə) : 

-

 

Azərbaycanda feodal münasibətləri III-V əsrlərdə meydana gəldi 

-

 

Azərbaycanda xristianlıq yalnız Qarabağın dağlıq hissəsində yayılmışdır 

-

 

Ərəblərin Azərbaycana yürüşləri VII əsrin 40-cı illərində sərkərdə Bükeyirin başçılığı ilə başlandı 

-

 

Tarixdə qırmızı bayrağı Xürrəmilər qaldırmışdılar 

-

 

Azərbaycanda xilafətə qarşı üsyan 748-752-ci illərdə baş verdi 

-

 

778-808-ci illərdə Xürrəmilərin Ərəblərə qarşı ilk üsyanı baş verməsi 

-

 

Babək Xürrəmidi Ərəblərə II Həmədən döyüşündə,sonda isə Bəzz döyüşündə məğlub oldu 

-

 

IX əsr, Ərəb xilafətinin dağılması zamanı Azərbaycanda yaranan ilk dövlət Şirvanşahlar idi 

-

 

Şamaxı şəhəri Şirvanşahların, Təbriz isə Rəvvadilərin paytaxtı olmuşdur 

-

 

Azərbaycan torpaqlarını vahid halda Sacilər (Yusif Əbu Sac) birləşdirmişdi 

-

 

Azərbaycan əhalisi rəsmi olaraq 725-ci ildə,daha sonrasa 1254-cü ildə Monqollar dövründə siyahıya alınmışdı 

 

VIII SİNİF. İkl (dəfə) :  

- Slavyanların yürüşü IX əsrin sonlarında başlamışdı 

- Səlcuqlarda “sultan” titulunu Toğrul bəy, Atabəylərdə Qızıl Arslan, Ağqoyunlulardasa 

-  Uzun Həsən qəbul etmişdir 

-Monqolların  yürüşləri  1220-1222-ci  illərdə,  Cəba  və  Sabutayın  Başçılığıyla  Zəncan,  Sərab,Ərdəbil  şəhərlərini 

tutmaqla başladı 

- Qaraqoyunluların ilk hökmüdarı – Qara Yusif, Ağqoyunlularda U.Həsən, Səfəvilərdəsə I İsmayıl olmüşdur 

-  Əmir Teymur və Toxtamış 1385-1386-cı illərdə yürüş etmişdilər 

-Qaraqoyunlu tarixildə ilk döyüş Çapaqçur döyüşüdür 

-Azərbaycan tarixində ilk dəfə Avropa ölkələriylə geniş əlaqələr saxlayan dövlət – Ağqoyunlular olmuşdu 

- Ağqoyunlu-Osmanlı arasında ilk döyüş 1461-ci ildə Qoylühisar yaxınlığında olmuşdur 

- I Şah İsmayıl Xətai “Azərbaycan dili”ni dövlət səviyyəsində qəbul etmişdi 

- Səfəvi-Osmanlı arasında ilk döyüş 1514-cü ildə baş vermiş Çaldıran döyüşüdür 

- Səfəvi-Osmanlı arasında bağlanmış sülh müqaviləsi – Amasiya sülhü (1555), sonuncu isə Bağdad sülhüdür (1735) 

 

 

 

---

 

15

 

 

IX SİNİF. İlk (dəfə) : 

 

-

 

Azərbaycanda Səfəvilərə qarşı ilk xalq çıxışı Car-Balakəndə başlamışdır 

-

 

Nadir şaha qarşı ilk xalq çıxışı Astarada olmuşdu (1734) 

-

 

I Pyotrun Azərbaycana yürüşü 1722-ci il, iyunun 18-də başlamışdır 

-

 

I Pyotrun işğal etdiyi ilk şəhər Dərbənd olmuşdur  

-

 

Ağa Mğhəmməd şah Qacarın Qarabağa  ilk yürüşü 1957-ci ildə, Azərbaycan və Cənubi Qafqaza isə II ci  

yürüşüsə 1795–cı ildə olmuşdur  

-

 

Yaranmış ilk müstəqil xanlıq Şəki xanlığıdır (1743) 

-

 

Hələ 1726-cı ildə müstəqil olmasa yaranan xanlıq – Quba xanlığıdı (1726) 

-

 

Ən güclü xanlıqlar Quba və Urmiya olmuşdur 

-

 

Azərbaycanı birləşdirmək siyasğti aparmış xanlıqlar – Quba, Urmiya idi 

-

 

İlihakimiyyətlilik olmuş xanlıqlıqlar Şanaxı və Gəncə idi 

-

 

 Rusiyanın işğal etdiyi ilk şəhər Dərbənd olmuş (1722), daha sonra isə Qazax, Şəmşəddil, Borçalı və  

Pəmbək əraziləri oldu 

-

 

Rusiya tərəfindən işğal edilmiş ilk xanlıqlar – Gəncə (1804), Qarabağ (1805), Şəki (1805), Şamaxı (1805), 

Dərbənd (180 Azərbaycanda ilk dəfə 6) və Bakı (1806) idi 

-

 

Ermənilərin Cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana köçürülməsini nəzərdə tutan müqavilələr –  

Türkmənça Azərbaycanda ilk dəfə y (1828) və Ədirnə (1829) sülhləri olmuşdur 

 

 

X SİNİF. İlk (dəfə) : 

 

-

 

Dünyada ilk dəfə olaraq Ribiheybətdə “qazma üsulu” ilə neft çıxarıldı (1848) 

-

 

Dünyada ilk dəfə olaraq Balaxanıda “buruq üsulu” ilə neft çıxarıldı (1871) 

-

 

 Dünyada ilk dəfə olaraq Balaxanıda “fantan üsulu” ilə neft çıxarıldı (1873) 

-

 

Azərbaycanda ilk dəfə 1878-ci ildə neft kəməri çəkildi 

-

 

Azərbaycanda ilk dəfə 1859-cu ildə Suraxanıda Ağ neft zavodu tikildi 

-

 

Azərbaycanda ilk dəfə Mis zavodu 1865-ci ildə Gədəbəydə tikildi 

-

 

Azərbaycanda ilk dəfə Pambıq zavodu 1882-ci ildə Naxçıvanda tikildi 

-

 

Azərbaycanda ilk dəfə Biyan kökü emal edən zavod 1886-cı ildə Ləkidə tikildi 

-

 

İlk manufaktura Şəkidə Xanabad ipək manufakturasının tikilməsi (1828-1829) 

-

 

İlk dəfə Şimali Azərbaycana almanların köçürülməsi (1817-1818)   

-

 

Rusiya Azərbaycana ilk dəfə “bidətçiləri”köçürtdü 

-

 

XIX əsrin 30-cu illərində ilk rus məskənlərinin meydana gəlməsi  

-

 

Rusiyanin müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı ilk dəfə Car-Balakəndə üsyan baş verməsi 

-

 

 İlk Qəza məktəbləri Şuşada açıldı (1830) 

-

 

İlk orta məktəb və gimnaziyalar 1865-ci ildə açıldı 

-

 

Şamaxıda ilk mətbəənin fəaliyyətə başlaması (1859) 

-

 

İlk Qadın gimnaziyası “Nina” adlı məktəb idi (1874) 

-

 

İlk Rus məktəbləri açıldı (183) 

-

 

Ilk baş memarı olan şəhər – Şamaxı idi 

-

 

İlk “Rus-Azərbaycan” məktəbləri açıldı – 1887-ci il 24 may 

-

 

İlk kitabxana Bakıda N.Nərmanov tərəfindən açıldı (1894) 

-

 

İlk  dəfə Azərbaycan dilində çıxan qəzet “Əkinçi” qəzeti olub (!875),bununla milli mətbuatın əsası qoyulmuşdu 

-

 

İlk dəfə “Xalq məktəbləri” 1874-cü ildə açıldı 

-

 

İlk dəfə Tiflisdə Azərbaycan dilində “Tatar xəbərləri” adlı qəzetin çap olunması (183?) 

-

 

Bakıda H.Z.Tağıyev tərəfindən ilk teatır binasının tikilməsi (1883) 

-

 

“Hacı-Qara” tamaşasıyla Azərbaycan milli teatırının əsasının qoyulması (1873) 

-

 

Ü.Hacıbəyovun “Leyli və Məcnun” operasıyla Şərqaə ilk operanın əsasının qayulması 

-

 

Ölkədə ilk telefon stansiyasının fəaliyyətə başlaması (1886) 

-

 

Ölkədə rəsmən fəaliyyətə başlayan başlayan ilk xarici təşkilat – “Nobel qardaşları” şirkətidir (1879) 

-

 

İlkAzərbaycan tarixi ilk dəfə A.Bakıxanovun “Gülüstani İrəm” əsəriylə elmi şəkildə öyrənilməyə başlanmışdı 

-

 

Azərbaycan müəllimlərinin ilk qurultayının keçirilməsi (1905) 

-

 

Ölkədə yaranan ilk müstəqil siyasi partiya “Müsəlman Gənclər Təşkilatı” idi (1902) 

-

 

İlk açıq  nümayiş – 1902 ci il apreldə Bakıda 5 min fəhlənin iştirakı ilə keçirilmişdi 

-

 

İlk açıq küçəi nümayiş  – 1903-cü il martın 2-də keçirildi 

-

 

Ilk ümümi siyasi tətil – 1903-cü il, 1-22 iyulda keçirilmişdi 

-

 

İlk təyyarəçi – Fərrux Ağa Qayıbov 

-

 

İlk Azərbaycan filmi – “Neft və milyonlar səltənəti” (1916) 

-

 

Ümumrusiya müsəlmanlarının ilk qurultayının keçırilməsi (1905)\ 

---