―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
30
Cəlairilərin hakimiyyətini qəbul etmədilər. ġah ġüca 1376-cı ildə Cəlairi qoĢununu məğ lubiyyətə uğratdı və Təbrizə daxil o ldu. Təbriz Ģəhəri 4 ay müddətində onun əlində qaldı. Lakin ġah ġüca vaxtının ço x hissəsini eyĢ-iĢrətə sərf etdi, dövlət iĢləri ilə məĢğul olmadı. 0, 1377-ci ildə Azərbaycana qayıtmıĢ Sultan Hüseynə qarĢı dura bilməd i və ġiraza döndü. Ucanda keçirilmiĢ qurultayda Qaraqoyu nlu Bayram Xacəyə və Qara Məhəmmədə qarĢı mübarizə aparmaq qərarına gəlmiĢ Cəlairilər yürüĢə baĢladılar və onları itaətə cəlb etdilər. Lakin buna baxmayaraq, Cəlairilər dövləti ərazisində feodal müharibələri kəsilməd i. 1378-ci ildə Bağdad əmirləri mərkəzi hakimiyyətə qarĢı çıxd ılar, 10 minlik ordu ilə soltanın yay iqamətgahı olan Ucan Ģəhərinə hücum etdilər. Cəlairi qoĢunu vaxtında düĢmənin qarĢısını aldı və onu məğlubiyyətə uğrada bild i. Azərbaycanı tutmaq niyyətlərindən əl çəkməyən ġiraz hakimi ġah ġüca 1381-c i ildə yenidən Təbrizə tərəf irə lilədi. La kin o, tezliklə ġira za qayıt ma lı oldu. Vəziyyəti sabitləĢdirmək, getdikcə artan dövlət xərclərin i ödəmək üçün Sultan Hüseyn əhalinin üzərinə verg ilər qoydu və varlılardan böyük məbləğdə pul aldı. Vilayət hakimləri, dövlət məmurları və vergi toplayanlar lazımi dövlət nəzarətin in olmaması üzündən əhalini hər vasitə ilə talamağa baĢladılar. Bu hal xalq kütlələri arasında narazılığın artmasına səbəb oldu. Sultan Hüseynin qardaĢı Sultan Əh məd oturaq əhalinin və yerli feodalların narazılığından istifadə edərək hakimiyyətə yiyələnməyə səy göstərdi. O, 1382-ci ildə Muğana və Arrana getdi, tez bir za manda xey li qoĢun topladı və Təbrizə tərəf irəlilədi. Əh məd qardaĢını ö ldürərək taxtda oturdu və 1410-cu ilə qədər (fasilələrlə) Azərbaycanda hökmran lıq etdi. Sultan Əh mədin hakimiyyətə gəlməsi dövlətin siyasi və iqtisadi həyatında əhəmiyyətli dəyiĢiklik əmələ gətirməd i. Feodal müharibələri davam edirdi. Sultan Əh mədin qardaĢı Sultan Bayazid Təbrizdən qaçdı və Sultaniyyə hakimi o lan Əmir Adilin yanına getdi. Adil vəziyyətdən istifadə edərək Bayazidi sultan elan etdi və Təbrizə tərəf irəlilədi. Sultan Əh məd Əmir Adilə müqavimət göstərmək iqtid arında olmadığı üçün Naxçıvana gəldi. Əmir Adil Təbrizə daxil olduqdan sonra Sultan Əh mədi təqib etdi. Lakin onun bir sıra əmirləri Əh mədin tərəf inə keçdilər. Buna görə də Adil Təbrizi tərk edərək geri qayıtdı. ġəhər yenidən Əh mədin ixtiyarına keçdi. Lakin Sultan Əh məd bu dəfə Təbrizdə çox qala bilməd i. Onun ikinci qardaĢı Bayazid ġey x Əli və Əli Ba rəkin baĢçılıq etdikləri Bağdad qoĢunu ilə birlikdə Azərbaycana soxuldu. Su ltan Əh məd Ucana getdi və ordu tədarükü ilə məĢğul oldu. Buna ba xmayaraq, Sultan Əh məd hərbi qüvvələrə, xüsusilə ə mirlə rə etibar etmədi. Buna görə də o, Naxçıvana gəldi və Qaraqoyunlu Qara Məhəmmədlə ittifaq bağlayaraq onun qoĢunu ilə Bağdad əmirləri üzərinə hücuma keçdi. Tərəflər 31
arasında baĢ vermiĢ vuruĢmada ġeyx Əli və Barək ö ldürüldülər, Su ltan Əh məd isə Təbrizə qayıtdı. Beləliklə, Ġraq-i Ərəb yenidən Sultan Əhmədin ixtiyarına keçdi. Tezliklə Su ltan Əh məd üçüncü dəfə Təbrizi tərk etməli o ldu. Adillə Sultan Bayazidin Təbrizə yürüĢ etdiklərini eĢitmiĢ Əh məd Qarabağa gedib Muğanda ġirvanĢah HuĢənglə ittifaq bağladı. Adil və Sultan Bayazid Muğana gələrək Sultan Əh mədə qarĢı vuruĢdular. ġirvanĢah HuĢəng qardaĢlar arasında danıĢıqlar aparılmasına nail oldu. QarĢılıq lı razılığa əsasən Azərbaycan (Kürdən cənuba) Sultan Əh mədə, Ġraq-i Əcəm Sultan Bayazidə verildi. Ġraq-i Ərəb isə hər iki qardaĢın nümayəndələri tərəfindən idarə olun malı və bölgənin gəliri iki yerə bölünməli id i. Lakin belə bir Ģərt Əmir Adili qane etmədi. O öz əmirlərini Bağdada göndərdi və Ģəhərin idarəsini əlinə aldı. Su ltan Əhməd Bağdada yürüĢ təĢkil edib, Adili oradan qovdu və Təbrizə qayıtdı. Lakin Adil Təbrizə yürüĢ edib Ģəhə ri ələ keçirdi. Sultan Əh məd Marağaya çatarkən Adil güclü qoĢunla onun qarĢısına çıxdı və Neylan adlı yerdə tərəflər arasında vuruĢma baĢ verdi. Tərəflərdən heç biri qələbə əldə etməd i. Adil Su ltaniyyəyə, Əhməd isə Marağaya getdi. Adil Mü zəffərilər sülaləsindən olan ġah ġüca ilə ittifaq bağlayaraq yenidən Sultan Əhməd in üzərinə yürüĢ təĢkil etmək fıkrinə düĢdü, lakin ö z məqsədinə nail ola bilməd i. Əh məd onların ittifaqın ı vədlərlə pozaraq, ġah ġücantı öz tərəfinə cəlb edə bildi. Sultaniyyə Bayazidin ixtiyarına keçdi. Lakin onun özbaĢınalığı Ģəhərdə narazılığa səbəb olduğu üçün Sultan Əhməd buraya gəldi və Ģəhəri döyüĢsüz ələ keçirdi. Beləliklə, Cəlairilər dövlətinin bütün ərazisi 1384-cü ildə yenidən Əh mədin hakimiyyəti altında birləĢdi. Mərkəzi Orta Asiyada olan Teymur imperiyasının yaranması və onun qonĢu ölkələrə hücumu, Qızıl Orda xanı To xtamıĢın A zərbaycanı ələ keçirmək cəhdləri ölkənin vəziyyətini daha da gərginləĢdirdi. Nəticədə Azərbaycanın əsas ərazisi Cəlairilər dövlətinin nüfu z dairəsindən çıxdı və Su ltan Əh mədin vaxtaĢırı cəhdlərinə baxmayaraq, mü xtəlif zamanlarda Teymu rilərin, b ir sıra yerli feodallarının və Qaraqoyunluların sərəncamında oldu. Cəlairilər də b ir neçə dəfə Azərbaycana yürüĢ edərək, Təbrizdə hakimiyyəti ələ aldılar. Əlincə qalası uzun müddət Cəlairi Ģahzadələrinin əlində qalsa da, onlar 1386-cı ildən Teymurun ölümünədək (1405) A zərbaycanda öz siyasi qurumlarını bərqərar edə bilmədilər. ġirvanĢahlar dövləti XIII-XIV əsrlərdə. ġirvan vilayəti əsrlər boyu ġirvanĢahlar tərəfindən idarə olunurdu. Atabəy Qızıl A rslanın (1186-1191) ölümündən sonra ġirvanĢahlar dövləti möhkəmləndi, tamamilə müstəqil fəaliyyət göstərməyə baĢladı və Azərbaycanın monqollar tərəfindən tam istilasına qədərki dövrdə müstəqil qaldı. XIII əsrin əvvəllərində ġirvan dövlətini ġirvanĢah GərĢasb idarə edirdi. Onun dövründə monqol qoĢunları Cəbə və Subutayın baĢçılığ ı ilə Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|