―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Monqolların ikinci yürüĢü və Azərbaycanın istila olunması.
16
Atabəy Özbək ailəsini də Ģəhərdə qoyub Gəncəyə qaçdı, sonra isə Əlincə qalasında gizləndi və orada vəfat etdi. Onun ölümü ilə (1225) A zərbaycanda Eldənizlər dövləti sona çatdı. Cəlaləddin Təbrizə yaxınlaĢdı. Təbrizlilər 7 gün ərzində mərd liklə vuruĢdular. La kin Cə laləddin onların müqavimət ini qırdı, 1225-c i ilin iyulun 25-də Ģəhəri ələ keçirdi. Nizaməddin Tuğray i Ģəhər rəisi təyin olundu. Atabəylərin Gəncədəki caniĢini Cəmaləddin əl-Qu mi Ģəhəri Cəlaləddinin sərkərdəsi Urxana təslim etdi. Urxan Arran ın bir sıra Ģəhərlərini (Beyləqan, Bərdə, ġəmkir, ġutur) də ələ keçirdi. Tezliklə Azərbaycanın baĢqa yerləri də Cəlaləddin in əlinə keçdi, Ağsunqurilər dövləti süqut etdi. ġirvanĢahlar isə ildə yüz min dinar xərac vermək Ģərti ilə Cəlaləddinin hökmranlığın ı qəbul etməli oldular. Azərbaycanın Cəlaləddin tərəfindən zəbt edilməsi qonĢu vilayətləri ciddi təhlükə qarĢısında qoydu. Gürcüstanın bir hissəsi qarət olundu, ölkənin təsərrüfatına ağır zərbə endirild i. Cəlaləddin Gü rcüstanda ikən Təbrizdə istilaçılara qarĢı mübarizə geniĢləndi. Bunun əsas səbəbi Cəlaləddin in vəziri ġərəf əl-Mülkün Ģəhər əhalisindən qeyri-qanuni vergilər y ığ ması idi. Bu barədə ġərəf əl-Mülkdən məktub alan Cəlaləddin Təbrizə qayıtdı. ġəmsəddin Tuğrayi zindana salındı, onun qardaĢı oğlu Nizaməddin isə edam edild i. Lakin tezliklə ġəmsəddin həbsdən azad edildi və yenidən öz malikanəsinə sahib oldu. Cəlaləddinin A zərbaycanda abadlıq iĢi aparacağı və əhalinin vəziyyətini nizama salacağı barədə verd iyi vədlərinin həyata keçirilməsi üçün heç bir tədbir görülmədi. Əksinə, XarəzmĢahlar sarayını istismar aparatını saxlamaq üçün Azərbaycan və ümu miyyətlə, Cənubi Qafqaz əhalisi üzərinə ağır vergilər qoyuldu. Cəlaləddin Ġraqa səfər etdiyi dövrdə yerli feodallardan bir qrupu Təbrizdə hakimiyyəti ələ almağa və Eldənizlər dövlətini bərpa et məyə cəhd göstərdi. On lar Özbəkin həbsdə saxlan ılan nəvəsini azad etdilər və onu səltənətə çıxarma q istədilər. Lakin Təbriz ətrafında baĢ vermiĢ qanlı döyüĢdə üsyançı dəstələr məğlub oldular. Vaxtını daim hərb i yürüĢlərdə keçirən Cəlaləddinin vəziri ġə rəf əl-Mü lk Azərbaycanı aĢkar Ģəkildə qarət edirdi. Zülm və qəsbkarlığa məru z qalmıĢ xalq kütlələri Təbrizdə Ģəhər rəisi Bəhaəddin Məhəmməd ibn BəĢir Yarbəyin baĢçılığı ilə üsyana qalxd ılar. Lakin Təbriz əyanları (xüsusilə ġəmsəddin Tuğrayi) xarəzmlilərə qarĢı açıq mübarizədən çəkindilər. Xalq hərəkatı bütün Azərbaycanı bürüdü. Nəsəvinin məlu matına görə, Azərbaycanın digər Ģəhərlərində də insan qanı axıd ılır, XarəzmĢahların xəzinəsi torbalarla, çantalarla daĢınırd ı. Cəlaləddinə qarĢı baĢ vermiĢ 1231-ci il Gəncə üsyanı xalq hərəkatın ın ən yüksək zirvəsi oldu. Hadisələrin Ģahidi olan Nəsəvi yazırdı ki, Cəlaləddinin 17
iqamətgahı olan Gəncədə xarəzmlilərin ağalığına qarĢı üsyan əhvali-ruhiyyəsi çoxdan mövcud idi. Bu hərəkatda Ģəhər əhalisinin b ir q ismi (baĢda sənətkar Bəndər olmaqla) fəa l iĢtira k edirdi. Gəncədə Ģəhər hakiminin sarayı dağıdıldı, mə murlar və qulluqçular öldürü ldü. ġəhərdə olan Xarəzm hərb i hissəsi məhv edild i. Cəlaləddin üsyançılarla danıĢıqlara baĢladı, lakin bu, müsbət nəticə vermədi. Tarixçi Nəsəvinin də iĢtirak etdiyi səfirlər heyəti üsyançıların nümayəndələri ilə görüĢüb onları itaətə çağırdı. Sonra Cəlaləddinin özü də qoĢunla Gəncəyə yaxınlaĢdı, Ģəhər ətrafındakı bağlardan birində məskən saldı. O, gəncəlilərlə danıĢıqlar üçün dəfələrlə elçi göndərdi, onlara əmin-amanlıq vəd etdi. Nəsəvi yazırdı ki, "bu cür vədləri eĢitdikdə qayalar da yumĢalardı". Gəncəlilər isə mübarizədən əl çəkmədilər. Üsyançılar Ģəhərdən çıxd ılar və sultan ordusuna hücum etdilər. Lakin qanlı döyüĢdən sonra onlar Ģəhərə doğru geri çəkilməli old ular. Cəlaləddin onların ardınca qala darvazasından özünü Ģəhərə saldı və üsyanı yatıra bildi. Üsyan baĢçılarından 30 nəfəri edam edildi, Bəndər isə tikə-tikə doğrandı. A zərbaycanın Xoy, Mərənd, Naxçıvan və digər Ģəhərlərində də XarəzmĢah Cəlaləddinə qarĢı üsyanlar qalxd ı və hərəkat geniĢ vüsət aldı. Monqolların barıĢmaz düĢmən i kimi Ģöhrət tapmıĢ Cəlaləddin siyasi vəziyyətdən səmərəli istifadə edə bilmədi. O, daim qonĢu ölkələrin hakimləri ilə müharibə apardı, monqollara qarĢı onların qüvvələrini birləĢdirmək əvəzinə daha da zəiflətdi. Beləliklə, monqolla rın A zərbaycanı və qonĢu ölkələri zəbt etməsi üçün daha əlveriĢli Ģərait yarandı.
qoĢunları Cormağunun baĢçılığı ilə Rey və Həmədan Ģəhərlərini zəbt edib, 1231-ci ildə ikinci dəfə Azərbaycana soxuldular. A zərbaycanda mövcud olan vəziyyət düĢmənə güclü müqavimət göstərməyə imkan verməd i, lakin bir sıra Ģəhərlərdə istilaçılara qarĢı gərgin mübarizə getdi. Marağa Ģəhəri düĢmənə ciddi müqavimət göstərdi. Monqollar Ģəhəri çətinliklə tuta bildilər və əhali üzərinə ağır vergi qoyuldu. Sonra Təbriz Ģəhəri mühasirəyə alındı. Lakin Ģəhər əy anları yenidən istilaçılarla danıĢıq lar apardılar. On ları qiy mətli hədiyyələrlə razı saldılar və Ģəhəri növbəti qırğından xilas etdilər. Bu danıĢıqlar nəticəsində Təbrizin bir ço x tanın mıĢ sənətkarları da monqolların tələb i ilə onların vətəni olan Qaraqoru ma göndərild ilər. Monqollar buradan Gəncəyə yönəldilər və Ģəhəri tutmağa cəhd etdilər. Əhalinin müqaviməti elə güclü idi ki, iĢğalçılar qala divarlarını dağıtdıqdan sonra da bir həftə ərzində Ģəhərə girməyə cürət etmirdilər. Bəzi gəncəlilər ö z əmlakların ın düĢmən əlinə keçməməsi üçün evlərini yandırdılar, var-dövlətlərini məhv etdilər. Uzun mübarizədən sonra 1235-ci ildə Gəncəni zəbt edən düĢmənlər əhaliyə qanlı divan tutdular. Monqol əsgərləri qənimət əldə etmək məqsədilə binaların xarabalıq larını da qazd ırdılar, Ģəhər əhalisi tərəfindən gizlədilmiĢ qızılı,
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|