―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
58
alırdılar. Bir ço x xalçalar mü xtəlif d ini və tədris müəssisələrinə (məscid, xanəgah, mədrəsə və s.) bağıĢlanırdı. MetaliĢləmə sənəti Ģəhərlərin iqtisadi həyatında mühü m yer tuturdu. Orta əsr Ģəhərləri Beyləqanın, Qəbələnin ərazisində aparılmıĢ arxeoloji qazıntılar, yazılı mənbələr sübut edir ki, metal üzə rində iĢləmiĢ orta əsr sənətkarları soyuq və isti üsulla döymənin, tökmənin mü xtəlif texn iki vasitələrindən istifadə etmiĢ, bütün əmək alətlərini, məiĢət üçün zəruri ləvazimatı, bir sıra silah ları hazırla mağı bacarmıĢlar. Mis və mis-bürünc məmulatın ın, əsasən məiĢət təyinatlı qab-qacağın istehsalı metaliĢləmə sənətinin iri sahələrindən olmuĢdur. Təbriz, Gəncə-Naxçıvan, Xoy, ġə mkir Ģəhərləri monqol yürüĢlərinə qədərki dövrdə meta liĢlə mə sənətinin mühü m mərkəzləri idi. Həmin Ģəhərlərdə bu sənətin bütün sahələri üzrə sənətkarlar fəaliyyət göstərirdilər. Gəncədə soyuq silahlar, Xoyda mis silah növləri, ġəmkirdə bıçaqlar hazırlanırdı. ġiz bölgəsində qızıl və qurğuĢun hasil edilir, emal olunurdu. Monqol iĢğallarından sonra bu Ģəhərlərdə metal e ma lı iĢi tənəzzü lə uğradı. Ya lnız Təbrizdə sənətin bu sahəsi in kiĢaf etdi və yüksək tərəqqi səviyyəsinə çatdı. Elxan ilər soyuq silahların istehsalına böyük əhəmiyyət verirdilər. ġəhərlərdə mü xtəlif soyuq silahlar hazırlayan xey li yerli və monqol mənĢəli sənətkar vardı. Əsir kimi istis mar o lunan belə sənətkarlar dövlət müəssisələrində (karxanala rda) ağır ə mə k Ģəraitində çalıĢırd ıla r. Qa zan xan həmin karxanalarda iĢləyən sənətkarların vəziyyətini bir qədər yüngülləĢdirə bilən xüsusi islahat keçirdi: silah hazırlayan emalatxanalar adi sənətkarlıq emalatxanalarına çevrild i. Dövlət xəzinəsi silah ları bazarlarda pul ödəmək Ģərti ilə almağa baĢladı və bu tədbir yaraq-əsləhə istehsalının bir qədər geniĢlən məsi üçün Ģərait yaratdı. Yaxın və Orta ġərqdə mövcud olmuĢ məĢhur mərkəzlərin monqol iĢğalçıları tərəfındən viran edilməsi dulusçuluq məmu latı istehsalının tənəzzülünə səbəb olmuĢdu. Lakin məiĢət təyinatlı dulusçuluq məmulatı istehsalının azalmas ma baxmayaraq, inĢaat üçün zəruri olan keramika məmu latın ın hazırlan masında canlanma müĢahidə edilirdi. Azərbaycanın xatirə və mü lki təyinatlı obyektlərində kera mik mo zaikadan geniĢ istifadə olunurdu. Təbrizdə, Su ltaniyyədə bu istiqamətdə nəzərəçarpacaq uğurlar qazanılmıĢdı. XIV əsrin əvvəllərindən etibarən Təbriz Ģəhəri keramika məmu latı istehsalı sahəsində yüksək inkiĢaf səviyyəsin ə çatdı, ġərq ölkələrinin dulusçuluq məmulatı istehsalının tərəqqisinə mühüm təsir göstərməyə baĢladı. 1357-ci ildə Bağdadda inĢa olunmuĢ Mərcaniyyə məscidinin keramik mo zaikasının müəllifi təbrizli Əh mədĢah olmuĢdur. 59
1256-c ı ildə inĢa edilmiĢ Pir Hüseyn xanəgahının (ġa ma xı bölgəsində, Pirsaatçay sahilində yerləĢir) keramik baxımdan tərtibatı Yaxın və Orta ġərq in bədii keramika sənətinin incisid ir. Ərdəbil də dulusçuluq istehsalının mərkəzlərindən biri idi. Burada iri dulusçuluq emalatxanaları vardı. Azərbaycan sənətkarlığında dəri məmu latı istehsalı mühü m yer tuturdu. Təbriz və Marağa nəinki Azərbaycanda, habelə bütün Ya xın və Orta ġərqdə dəri məmu latı istehsalının baĢlıca mərkəzləri id i. Bu Ģəhərlərdə hazırlan mıĢ dəri məmu latı Elxani hökmdarlarının, d igər feodalların tələbatın ı ödəyirdi. Təbrizdə dəri məmulatının satıld ığı xüsusi bazar fəaliyyət göstərirdi. Marağada istehsal olunmuĢ dəri məmu latı nəinki Ģəhərdaxili tələbatı ödəyirdi, habelə baĢqa Ģəhər və vilayətlərə də aparılırdı. Ərdəbil yaxınlığında yerləĢmiĢ Xiyav Ģəhərciyi dəri məmu latının istehsalında ixtisaslaĢmıĢ mərkəz id i. ġəhərcikdə ayaqqabı istehsalı xüsusilə in kiĢaf etmiĢdi. XIII-XIV əsrlə rdə Azərbaycanın ağac emalı sahəsində nəccarlıq (xa rratlıq) və dülgərlik mühü m yer tuturdu. Dülgərlər əsasən inĢaat iĢi üçün zəruri olan qapı və pəncərə çərçivələri hazırlayırd ılar. Xarratlar isə əsasən məiĢət təyinatlı əĢyalar düzəltməklə məĢğul olurdular. Monqol iĢğallarınadək olan dövrdə Ərdəbil və Naxçıvan ölkən in əsas ağac emalı mərkəzləri id i. XIV əsrin birinci yarısında Azərbaycanda inĢaat iĢinin inkiĢafı mü xtəlif sahələrdə baĢ vermiĢ ixtisaslaĢma prosesində də öz əksini tapmıĢdı. Memarlıq layihəsinin, inĢaat iĢinin rəhbəri olan memarla rın rolu getdikcə artmağa baĢladı. Əməyin sosial təĢkilində dəyiĢikliklər baĢ verdi. Orta əsr Azərbaycanında məiĢət təyinatlı ĢüĢə qablara, estetik tələbatı ödəyən ĢüĢə bəzəklərə böyük ehtiyac vardı. Təbriz və Xiyav Ģəhərləri ölkənin əsas ĢüĢə məmulatı istehsalı mərkəzləri id i. Mənbələrdə metal hasilatına dair məlu mat cü zid ir. Məlu mdur ki, bu zaman Azərbaycanda mis məmu latının hazırlan ması üçün zəruri olan xam metal Qafan və Naxçıvan bölgələrində hasil edilird i. XIII əsrin əvvəllərində ġizdə qızıl, qurğuĢun və civə yataqlarından da istifadə olunmuĢdur. Bakıda neft və duz çıxarılırdı. Ehtimal et mə k olar ki, Gəncədə mü xtə lif silah ların istehsalı DaĢkəsənin metal fılizi ehtiyatlarına əsaslanmıĢdır. Bədii sənət sahəsində cildçi, xəttat, rəssam, həkkak, musiqiçi, katib ixtisasları xüsusilə qiy mətləndirilməkdə id i. Bəd ii əlyazmaların tərtibatı iĢi mürəkkəb sahələrdən biri olmuĢdur. Tərtibat iĢində xəttatlar, nəqqaĢlar, cildçilər və zərqublar iĢtirak ed irdilər.
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|