―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
116
Həm Marağa, həm də ġənbi-Qazan rəsəd xanaları baĢqa ölkələrdə nücum elminin in kiĢafına həlled ici təsir göstərmiĢdi. Tarixçi Vəssaf ġənbi-Qazan rəsədxanasından bəhs edərək yazırd ı ki, orada təkcə uldu zların hərəkəti deyil, habelə hesablamalar, cədvəllər və baĢqa sahələr tədris olunurdu. MəĢhur alim İzzəddin Əbu Məhəmməd Əbdülvahab Xacə Nəsirəddin Məhəmməd Tusinin xahiĢi ilə Təbrizdə nücum elminə aid "Ət -təzkirə" əsərini yazmıĢdı. Xacə Fəzlullah RəĢidəddin (1247-1318) elmin mü xtəlif sahələrindən bəhs edən 24 cildlik "Əl-əhya vəl-əsar" adlı ensiklopedik əsərin müəllifidir. O, həmçinin "Cami ət-təvarix", "Ər-risalət əs-Sultaniyyə", "Lətaif əl-həqaiq", "Tovzihat", "Bəyan ül-həqaiq" kimi məĢhur əsərləri yazmıĢdır. "Tənsuqnamə" əsəri Rəbi-RəĢididə RəĢidəddinin göstəriĢi ilə Çin dilindən ərəb dilinə tərcü mə etdirilmiĢdi. XIII-XV əsrlə rdə tibb elminə dair bir sıra əsərlər yaran mıĢdı. Gö rkə mli alim, filosof və əczaçı Mahmud ibn İlyas 1260-cı ildə "Elmi-tibb" ("Tibb elmi") əsərini yazmıĢdı. O, "Ġnayətül fi-tibb" ("Tibb elminə kö mək") və "Kitab əl-xəfi fil- mədavi" ("Müalicə elmi haqqında kitab") əsərlərin in müəllifidir. Ərdəbil həkimlərindən olmuĢ Sədi Ərdəbili və Ģirvanlı Şükrulah bu dövrdə daha çox tanın mıĢdılar. ġü krullah ġirvani tibb sahəsində Qahirədə ixtisaslaĢmıĢ, Ġstanbula getmiĢ və Sultan Mehmed Fatehin sarayında çalıĢmıĢdı. Həkim Sədi Ərdəbili də bir sıra əsərlərin müəllifidir. Bu dövrdə də ġərqin görkəmli alimlərin in (xüsusilə Əbu Əli ibn Sinanın) əsərləri A zərbaycan alimlərinin diqqətini cəlb etməkdə idi. Nəcməddin Əhməd
yazmıĢdı. Riyaziyyat sahəsində də bir sıra görkəmli alimlər yetiĢmiĢdi. "Risalət ül- hesab" ("Hesab kitabı") əsərinin müə llifi Übeyd Təbrizi tanınmıĢ riya ziyyatçı id i. Tarixçi Əbülqasım KaĢani yazırd ı ki, "dünyəvi və dini elmlərdə onun misli- bərabəri yo x idi". Riyaziyyatçılar Şeyx Abdulla Şəbüstəri və Məhəmməd Təbrizi bir sıra əsərlərin müəllifləri olmuĢlar. Məhəmməd Təbrizi "Kitabi-irĢad fı-mərifətül-ədad" adlı əsərini ġirvanĢah ġeyx Ġbrahimə həsr etmiĢdi. Fəlsəfə sahəsində Şeyx Mahmud Şəbüstəri (1252-1320) tanın mıĢdı. "GülĢəni-raz" ("Sirlər gülĢəni") və "Səadətnamə" əs ərləri onun ən dəyərli yaradıcılıq məhsulları idi. XV əsrdə Seyid Yəhya Bakıtvi (1464-cü ildə vəfat etmiĢdir) " Gü lĢəni-raz" əsərinə Ģərh yazmıĢ, "Əsrar ət-talibin" ("Həqiqət axtaranların sirləri") adlı fəlsəfi traktatı yaratmıĢdır. O, nücuma və tarixə dair də bir 117
sıra əsərlər yazmıĢdı. Onun tələbələri Ziyaəddin ġirvani (1485-ci ildə vəfat etmiĢdir) və Əbdülməcid Şinani də bir sıra elmi əsərlərin müəllifləri id i. Təbrizli Bədrəddin Seyid Əhməd Laləvi (1506-cı ildə vəfat etmiĢdir) məntiq i, sərfi-nəhvi, ədəbiyyatı və riyaziyyatı gö zəl b ilirdi. 0, bir sıra əsərlərin müəllifid ir. HüquqĢünaslıq sahəsində də bir sıra alimlər yetiĢmiĢdi. Nəcməddin
Filosof və tarixçi Cəlaləddin Məhəmməd Dəvvani bir müddət Təbrizin Nəsriyyə mədrəsəsində tədris iĢi ilə məĢğul olmuĢ, fəlsəfəyə dair bir sıra əsərlər yazmıĢdı. Onun Xacə Nəsirəddin Tusinin "Əxlaqi-Nasiri" əsəri üslubunda əxlaq məsələlərinə həsr edilmiĢ "Əxlaqi-Cəlali" əsəri məĢhurdur. Bu əsər Yaxın və Orta ġərqdə geniĢ yayılmıĢdı. Həmin dövrdə baĢ vermiĢ hadisələri qələmə almaq üçün Elxan ilər ö z saraylarına tarixçiləri cəlb et məyə çalıĢırdılar. Əbülhica əl-Rəvvadinin zəmanəmizədək gəlib çatmayan "Tarixi- Azərbaycan", Bərdəinin "Tarixi-Arran", İbn əl-Müsənnanın "Tarix əl-Marağa" əsərləri bu dövrün bəhrəsi idi. XIV əsrin əvvəllərində Təbrizdə tarixçilər "Cami ət- təvarix" ("Salnamələr məcmuəsi") adlı dünya əhəmiyyətli çoxcildli tarixi əsər yazmıĢlar. Qiy mətli mənbə hesab edilən bu elmi əsər məĢhur alim və dövlət xadimi Fəzlullah RəĢidəddinin rəhbərliy i altında hazırlan mıĢdı. Orta əsrlər ġərqin in əhəmiyyətli yazılı ab idəsi olan bu əsərin yaradılmasında xey li tarixçi, müzəhhib, rəssam, cildçi iĢtirak etmiĢdir. XIV əsrin əvvəllə rində Təbrizdə yaĢamıĢ KaĢanlı Əbülqasıra "Ca mi ət - təvarix" əsərinin yazılmasında iĢtirak etmiĢ, "Zeyli-Cami ət-təvarix", "Zübdət ət- təvarix" və "Tarixi-Ulcaytu" əsərlərini qələmə almıĢdır. Əbülqasım Təbrizdə, Elxan ilər sarayında vaqiənəvis olmuĢ, Ulcaytu Sultan Məhəmmədə həsr etdiyi əsərini də məh z bu üslubda yazmıĢdı. XIV əsrdə yaĢamıĢ Azərbaycan tarixçisi Məhəmməd ibn Hinduşah Naxçıvani "Dəstur əl-katib" əsərinin müəllifidir. Bu əsərdə XIII-XIV əsrlərdə ölkəmizin siyasi, ictimai, iqtisadi tarixin i əks etdirən xey li sənəd vardır. XIV əsrin görkəmli tarixçilərindən biri də təbrizli Əh məd ibn Məhəmməddir. O, "Tarix əl- nəvadir" və "ġahənĢahnamə" adlı mənzu m tarixi əsərlərin müəllifid ir. "ġahənĢahnamə" hicri 738 (1337-1338)-ci ildə Sultan Əbu Səidin Ģərəfinə nəzmlə yazılmıĢ əsərdir. Təbrizdə yaĢamıĢ məĢhur tarixçi və coğrafiyaĢünas Həmdullah Qəzvin i "Tarixi-qo zide" və "Nüzhət əl-qülub" kimi məĢhur əsərlərin müə llifid ir. XIV əsrin tanınmıĢ alimlərindən biri də Əbdür-rəşid Saleh oğlu Bakuvidir (1402-1473). Onun
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|