TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Atropatena Hellinizm dövlətləri sistemində.
231
Ehtimal ki, burada nərə balığı nəzərdə tutulur. Elian sözünə davam edərək daha sonra yazır: "Kaspilər onları tutur, duzlayır və qurudurlar, (sonra) dəvələrə yükləyib Ekbatanaya aparırlar. Bu balıqların piyindən məlhəm hazırlayırlar, duzlu balığı (kaspilər) satırlar, çox qatı, lakin üfunətli olmayan balıq yağını dərilərinə sürtürlər, balıqların içalatını çıxarır, bişirir və işlətmək üçün çox əlverişli olan yapışqan düzəldirlər: bu yapışqan hər şeyi elə bərk yapışdırır ki, hətta on gün suda saxlanılsa belə, nə boşalır, nə də qopur. Hətta fil sümüyündən əşyalar hazırlayan ustalar da bu yapışqandan işlədir və çox gözəl əşyalar qayırırlar". Balıqlara vurmaq üçün lazım olan çoxlu duz hələ Strabonun bəhs etdiyi Atropatena duzxanalarından gətirilirdi. Atropatenanın təsərrüfat həyatı haqqında bir sıra digər məlumatlar da vardır. Məsələn, Strabon yazır ki, Madada bir Kapavta gölü vardır, bu göldə kristallaşma gedir və duz çöküntüləri əmələ gəlir. Başqa bir yerdə antik coğrafiyaçı yazır ki, kellər arasında "bir göl Mantiana adlanır ki, bu da tərcümədə "mavi" deməkdir. Söyləyirlər ki, bu, Meotidadan sonra ən böyük şor göldür, o, Atropatenaya qədər uzanır. Strabon göl haqqında söhbətinə davam edərək yazır ki, "orada duzxanalar düzəldilmişdir". Atropatenanı nəzərdə tutaraq Ammian Marsellin məlumat verir ki, "bu ölkədə Midiya yağı hazırlanır. Bu yağla yağlanmış çox azacıq dartılmış kamandan qopub nəyə isə sancıldıqda bərk alovlanır - sürətlə uçduqda alov sönür, su ilə söndürmək istədikdə alov daha da şiddətlənir və onu söndürmək üçün üstünə torpaq tökməkdən başqa heç bir vasitə yoxdur". Bu "Midiya yağı" həm hərbi işdə, həm də təsərrüfatda kara gəlirdi". "Midiya yağı" o dövrün gil və metal çıraqları üçün yanacaq idi. Ammian "Midiya yağı"nın hazırlanması üsulu haqqında məlumat verərək yazır ki, mütəxəssislər "yağın içərisinə xüsusi bir ot tökür, sonra qatılaşmağa qoyurlar, yağ qatılaşdıqda ona qatı yağa bənzər təbii yanacaq əlavə edərək daha da qatılaşdırırlar. Bu məhsul yerli dildə nafta adlanır". Öz-özünə alışan yağın hazırlanması özlüyündə neft məhsulları istehsalının yüksək səviyyəsindən xəbər verir. Keramika istehsalı təsərrüfatın ayrıca bir sahəsi idi. Mil, Muğan, Talış, Naxçıvan, Germi və başqa yerlərin küp qəbirlərindən çıxarılmış gil məmulat Atropatenada keramika istehsalının səviyyəsindən xəbər verir. Arxeoloji material Atropatenada gil məmulatının geniş miqyas almasını təsdiq etməyə imkan verir. Atropatenada tikinti işləri də aparılırdı. Metal məmulat istehsalı nümunələri də çox maraqlıdır. Tuncdan, dəmirdən, qızıldan və gümüşdən qayrılmış çoxlu əşya dəmirçilik və zərgərliyin inkişafından məlumat verir. Təsərrüfat əlaqələrini getdikcə inkişaf etdirmək üçün əlverişli şərait olması Atropatenanın ticarət imkanlarını genişləndirirdi. Strabon məlumat verir ki, Şimali Kaspinin xeyli hissəsinin sahibi olan aorslar dəvələrlə gedib madalılar və ermənilərlə ticarət edirdilər. Madalılar və ermənilər onları Babil və Hind malları ilə təmin 232
edirdilər. Kaspi sahili boyunca şimala gedən yolun böyük əhəmiyyəti vardı. Başqa bir ticarət yolu Ekbatanadan Artaksata tərəfə gedirdi. Bu şəhər "Atropatiya sərhədlərinin yaxınlığında" idi [S t r a b o n]. Ekbatanaya balıq daşınması haqqında Klavdi Elianın verdiyi məlumat da Kaspianadan keçib Atropatenaya gedən ticarət yolunun mövcud olduğunu təsdiq edir. Əsasən antik Atropatena ərazisindən əldə edilmiş yeni arxeoloji materiallar Atropatena sakinlərinin maddi və mənəvi həyatını daha aydın təsəvvür etməyə imkan yaradır.
yunan-makedoniyalılar tərəfindən istila edilməsi nəticəsində yeni dövr - Hellinizm dövrü, yunan və Şərq ünsürlərinin qarşılıqlı surətdə nüfuz etməsi dövrü başlandı. Lakin Aleksandrın vəfatından az sonra məlum oldu ki, dünya dövləti zamanın sınaqlarından çıxa bilməyəcəkdir. Böyük fatehin ölümü onun imperiyasının süqutu prosesini sürətləndirdi. İmperiya daha kiçik, lakin yaşamağa qabil olan çarlıqlara parçalanmağa başladı. Çarlıqların bəzisi yalnız sözdə mərkəzi hakimiyyətdən asılı idi. O biriləri, məsələn, Kiçik Mada isə əslində tam müstəqil idilər. E.ə. IV əsrin sonunda əlinin altında qoşunu və hakimiyyəti altında ərazisi olan satraplardan hər biri öz torpaqlarını nəinki müdafiə etməyə, həm də mümkün qədər genişləndirməyə çalışırdı. Güclü satraplardan biri olan, "Yuxarı satraplıqlar" üzərində hakimiyyəti ələ keçirmək iddiasına düşən və bütün İranı özünə tabe etməyə can atan Mada satrapı Pifon ilə öz istiqlaliyyətini qoruyan digər Şərqi İran satraplıqlarının koalisiyası arasında 318-ci ildə qızğın mübarizə başlandı. Pifonun niyyəti baş tutmadı. O, sıxışdırılıb Madaya qayıtmağa məcbur oldu. E.ə. IV əsrin sonunda Selevkilər dövlətinin yaradılmasının təməli qoyuldu. 312-ci il oktyabrın ilk günlərində Selevkin Babilə gəlməsi ilə bütün Ön Asiyada yeni tarix hesabı - Selevkilər erası başlandı. İran satraplıqlarında real hakimiyyət tədricən Selevkin əlinə keçir. Kiçik Madanın demək olar ki, bütün 300 illik tarixi - e.ə. IV əsrin 20-ci illərindən e.ə. I əsrin birinci rübünədək [bu zaman ölkə öz köhnə, rəsmi adını saxlamaqla bərabər, getdikcə daha tez-tez Mada dilində *Mäd-i Ätarpätkän (Atropat Madası), yunanca Mбnia Arpoлarvn, digər hallarda Ätrpatkän, Arpoлarnvn və s. adlanmağa başlamışdı] - əslində bizdən gizli qalmışdır. Qaynaqlarda bu ölkənin adı o dövrün hadisələri ilə bağlı vur-tut bir neçə dəfə çəkilir. Qonşu ölkələrin tarixinə və ümumi vəziyyətə, habelə qaynaqlarda adının iki üç dəfə çəkilməsinə əsaslanaraq yeganə onu qəti demək olar ki, bütün bu müddət ərzində Atropatilər çarlığı mövcud olmuşdur. Burası da şəksizdir ki, Makedoniya istilası zamanından etibarən Kiçik Mada əsas Madadan - Böyük və ya Aşağı Madadan qəti ayrılmışdır. Böyük və ya Aşağı Madaya, xüsusilə onun mərkəz rayonlarına yunan-makedoniyalılar çox böyük əhəmiyyət verirdilər, çünki Şərq vilayətləri ilə əlaqə məhz Mada vasitəsilə
Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|