TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
26
Mada tarixinin sosial-iqtisadi, siyasi, mədəni və etnik problemləri Madanın Azərbaycan tarixində rolu və əhəmiyyəti ətraflı surətdə nəzərdən keçirilir. 1989-cu ildə İ.Əliyevin "Atropatena tarixinin oçerki" çap olunur. Arxeoloqlarımız və qədim tarixçilərimizin əvvəlki illərdə qazandıqları uğurlar bütün nəzərdə tutulmuş istiqamətlər üzrə tədqiqatların daha da genişləndirilməsi üçün möhkəm bünövrə rolunu oynadı. Alimlərimiz Manna, Atropatena və Albaniya tarixinin aktual məsələləri, antik arxeologiya, etnik problemlər və s. üzrə tədqiqatlarının nəticələrini nəşr etdirirlər. Bu tədqiqatların bəzilərində köhnə baxışlar yenidən nəzərdən keçirilir, bəzilərində bölgə sakinlərinin etnik, iqtisadi, siyasi və mədəni həyatının köklü məsələiəri üzrə yeni müddəalar irəli sürülür, Azərbaycan ərazisindəki ayrı-ayrı arxeoloji mədəniyyətlərin etnik atribusiyası verilir. 1995-ci ildə İ.Əliyevin redaktəsilə nəşr olunmuş "Azərbaycan tarixi" (rus dilində) kitabında xalqımızın qədim tarixinə çox geniş yer verilmişdir. Qədim dünya tarixi elminin inkişafı bizim qarşımıza yeni vəzifələr və yeni problemlər qoyur. Azərbaycanın qədim əhalisinin etnik tarixi məsələsinin dərindən tədqiqi, arxeologiya və qədim Azərbaycan sakinlərinin mədəniyyəti üzrə ümumiləşdirici əsərlərin yaradılması təkidlə tələb olunur. Respublikanın şimal-şərq və cənub-şərq rayonları arxeoloji cəhətdən xüsusi olaraq öyrənilməlidir. Uzaq keçmişlərdə bu bölgənin öz sakinlərinin və Cənubi rus çölləri tayfalarının Ön Asiya aləmi ilə əlaqələri bu ərazilər vasitəsi ilə həyata keçirilmişdir. Azərbaycan alimləri, şübhəsiz ki, bu və başqa məsələlərin tədqiqi işinə əllərindən gələn töhfəni verəcəklər. Təqdim edilən işdə Azərbaycan tarixinin ən Qədim zamanlardan başlayan və e. III əsrinin birinci rübü ilə başa çatan böyük bir dövrü işıqlandırılır. Qeyd etmək zəruridir ki, yeni tarixi tədqiqatlar sayəsində Azərbaycan tarixinin xronoloji çərçivəsi kəskin surətdə genişlənmişdir. Əgər yarım əsr bundan əvvəl diyarın tarixi əslində ancaq 3-4 minillik ərzində xülasə oluna bilərdisə, bu ərazidə paleolitin mövcudluğu lap 50-ci illərin başlanğıcınadək problematik olaraq qalırdısa, indi mühüm arxeoloji kəşflər, ilk növbədə isə, elmimizdə yeni səhifə olan Azıx mağarası kimi nadir abidənin tədqiq olunması sayəsində biz haqlı olaraq tariximizi ən uzaq dövrdən başlayırıq. İndi bizim tariximizin yaşı təxminən bir milyon yarım ildir. Son 17 yüzillik istisna edilməklə, demək olar ki, bütün bu dövr bu kitabda işıqlandırılır. Bu vaxt ərzində qədim Azərbaycan ərazisində kortəbii qüvvələrlə mübarizədə maddi və mənəvi mədəniyyət yaratmağa başlamış ilk insanlar meydana çıxmış, ibtidai icma quruluşu təşəkkül tapmış, yüz min illər boyu mövcud olmuş və sonralar süqut etmiş ilk dövlət qurumları meydana çıxmış, inkişaf edərək məhv olmuşdur. Sonuncu tədqiqatların işığında Azərbaycan insanların ən qədim yayılma rayonlarından biri kimi tanınır. Zaqafqaziyanın bəşəriyyətin ilk, ulu vətəni hüdudları daxilində olması şübhəsizdir. Artıq o dövrdə Azərbaycan ərazisi çoxsaylı fəaliyyət 27
izləri qoyub getmiş uzaq əcdadlarımız tərəfindən tədricən mənimsənilirdi. İnkişaf mərhələləri təxminən 1,5 milyon il bundan əvvəl başlanmış Quruçay çaydaşı mədəniyyətinin meydana gəlməsi bunu sübut edən dəlillərdən biridir. Arxeoloqlarımızın axtarışları, Azərbaycan ərazisində aşkara çıxarılmış müxtəlif maddi abidələrin müqayisəli şəkildə öyrənilməsi, paleobioloqların, paleobotaniklərin, paleomaqnitçilərin tədqiqatları, odun meydana çıxması, ilk daş konstruksiyalar və bir çox başqa fenomenlər Zaqafqaziyanın ilkin paleolit dövrü sakinlərinin həyatı, zəka qabiliyyəti haqqında bizim təsəvvürlərimizi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmişdir. O zaman insan öz varlığı uğrunda təbiətin amansız qüvvələri ilə gərgin mübarizə aparırdı. O, bu çox ağır, uzun mübarizə prosesində fasiləsiz və inadlı yaradıcı əməyi ilə dünyanı dəyişirdi. Təbii ki, insan özü də təkmilləşirdi. Azərbaycan tarixinin ən qədim dövrlərinin öyrənilməsində alimlərimizin böyük müvəffəqiyyətlərinə baxmayaraq, hələ də xeyli aydın olmayan, mübahisəli məsələlər qalır. Nəzəri xarakterli problemlər mövcuddur. Bütün bunlar predmetin özünün ümumi mürəkkəbliyi ilə yanaşı, elmi-idraki, həm də ideya-nəzəri dünyagörüşü əhəmiyyətli olan ibtidai icma tarixinin ümumi çətinlikləri ilə izah olunur.
Kitabın müəllifləri konkret arxeoloji material əsasında Azərbaycan ərazisində ən qədim dövrün mənzərəsini yaratmağa çalışmışlar. B i r i n c i bölmə - "Daş dövrü. İbtidai icma quruluşu" - Azərbaycan ərazisində yaşamış insan kollektivləri tarixinin ilkin mərhələlərinə həsr olunmuşdur. Bu, çaydaşı mədəniyyəti adlanan mədəniyyətin və paleolitin sonrakı mərhələlərinin - ilkin və Orta Aşel, final Aşel, Mustye mərhələlərinin inkişafı zamanıdır. Bu dövrdə insan cəmiyyətinin təşəkkülü baş verir, ovçuluq və yığıcılıq inkişaf edir, müasir tipli insan - Homo Sapiens formalaşır. Cəmiyyətin tərəqqisinə baxmayaraq, insan bütün paleolit dövrü ərzində istehlakçı olaraq qalır, yüzminilliklər boyunca onun təsərrüfatı mənimsəmə xarakteri daşıyırdı. Yalnız mezolit-neolit dövründə istehsal edən təsərrüfatın, yaranması prosesi başlayır - əkinçilik və maldarlıq meydana çıxır ki, bu da son mərhələsi çox vaxt "neolit inqilabı" adlanan möhtəşəm bir çevriliş idi. Mezolit-neolit dövründə Azərbaycanda baş vermiş dəyişikliklər bir sıra çox mühüm hadisələr üçün stimul olur. Müntəzəm izafi məhsulun meydana çıxması elə yolun başlanğıcı oldu ki, həmin yol bir neçə minillikdən sonra bölgədə ibtidai icma quruluşunun süqutuna gətirib çıxartdı. Mezolit dövrü kollektivlərin miqrasiyası (mədəni yeniliklərin sürətlə müxtəlif zonalara yayılması bununla bağlıdır), habelə, ehtimal ki, etnik qovuşmalar dövrüdür. Neolit dövrü təsərrüfatın yeni növlərinin - əkinçilik və maldarlığın xeyli möhkəmləndiyi, arxaik keramikanın, orada-burada isə gil divarlı komaların meydana çıxdığı dövrdür. E.ə. VIII-VI minillikləri əhatə edir.
Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|