TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
281
Heç şübhə yoxdur ki, alban tayfaları Kür çayının yalnız sol sahilində deyil, sağ sahilində də yaşamışlar. Kür çayının Albaniya ərazisindən keçdiyini söyləyən Strabonun məlumatları bunu qəti şəkildə təsdiqləyir. Antik, habelə erməni müəlliflərinin alban tayfalarının Kür çayının sağ sahilində də yaşadıqlarını qeyd edən məlumatları da bunu tam müəyyənliklə təsdiq edir. Doğrudur, bizim mənbələrdə (həm antik, həm də xüsusilə erməni) bir sıra hallarda iddia olunur ki, Albaniyanın cənub sərhədi Kür çayı boyunca keçirdi, Kür çayının sağ sahilindən guya Böyük Ermənistanın torpaqları başlanırdı. Belə bir nöqteyi-nəzər mövcuddur ki, işğalçılıq müharibələri dövründə ermənilər Kür və Araz çayları arasındakı torpaqları da ələ keçirmişdilər. Başqaları (bunlar adətən erməni müəllifləridir) hətta iddia edirlər ki, həmin ərazi Ermənistanın şimal-şərq qismidir, "erməni" Albaniyasının bu qisminin əhalisi guya əzəldən erməni olmuşdur. Bu müəlliflər Albaniyanın böyük qismini "Ermənistanm Şərq diyarı", "Ermənistanın ayrılmaz hissəsi", "Əzəldən erməni torpaqları", "Əsil Ermənistan vilayəti" və s. adlandırırlar. Əgər Kür çayını Albaniyanın cənub sərhədi hesab etmiş Plininin, Dion Kassinin, Plutarxın və bəzi başqa antik və erməni müəlliflərin məlumatlarına əsaslanıb Kür çayını Albaniyanın cənub sərhədi hesab etmiş müəlliflərin nöqteyi- nəzəri ilə mübahisə etmək mümkündürsə, ikinci nöqteyi-nəzər millətçilik hisslərindən doğmuş və erməni etnosunun Cənubi Qafqazda avtoxton olması haqqında aşkar şəkildə yalan nöqteyi-nəzəri hər vasitə ilə qərarlaşdırmaq arzusundan törəmişdir. Albaniyanın cənub sərhədlərinin Kür çayı boyunca keçməsi haqqındakı rəvayətin meydana gəlməsi onunla izah olunur ki, artıq e.ə. II-I əsrlərdə erməni hökmdarlarının ola bilər ki, təcavüzü bəzi hallarda alban tayfalarının yaşadıqları Sağsahil Kür torpaqlarına da yayılmışdı. Məhz bu, Kürdən cənubda olan torpaqların Ermənistana mənsub olması haqqındakı xülyanı meydana gətirmişdir. Şübhəsizdir ki, bu rəvayətin meydana gəlməsində və inkişaf etdirilməsində mühüm rol antik müəlliflərin erməni informatorlarına məxsus olmuşdur. Habelə onu da qeyd etmək lazımdır ki, Qafqazı nadir hallarda yaxşı tanımış antik müəlliflərin məlumatları çox zaman ctibarlı olmayan mənbələrə, təsadüfi məlumatlara və s. əsaslanırdı. Erməni müəlliflərinin özlərinə gəldikdə isə demək lazımdır ki, onların təsvir etdikləri Ermənistanın əzəmət mənzərəsi tarixin gerçəklik mənzərəsi deyil, onların özlərinin şəxsi idealını - zərdüştilik İranının təhlükəsinə qarşı olan vahid, birləşdirilmiş Ermənistanı əks etdirir. Tamamilə şübhəsizdir ki, bu mənzərələr
Ən sadə səbəbdən Sağsahil Kür torpaqları heç cür "əzəli erməni torpaqları" ola bilməzdi. Ona görə ki, alban tayfalarından fərqli olaraq ermənilər Cənubi Qafqazın
erməni dili Ermənistan yaylasının avtoxtonlarının dillərinə qohum olmadığına görə 282
mübahisəsizdir ki, bu dil həmin əraziyə onun daşıyıcıları vasitəsilə xaricdən gətirilmişdir. Mütəxəssislərin hesab etdikləri kimi, qədim erməni xalqı Fərat çayının yuxarı vadisində təxminən e.ə. II minilliyin sonunda - I minilliyin başlanğıcında təşəkkül tapmışdır. Deyilənlər bütün müəyyənliyi ilə onu təsdiq edir ki, ermənilər
Erməni ekstremistlərinin "əzəli erməni torpağı" elan etdikləri Dağlıq Qarabağ ərazisində də ermənilər gəlmə elementdir. Ermənilərin Qarabağın aborigenləri olmadığını Dağlıq Qarabağ ermənilərinin diş-çənə sisteminin analizi də bütün müəyyənliyi ilə təsdiq edir.
Kür və Araz çayları arasındakı ərazinin avtoxtonları idilər. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, güman etməyə əsas var ki, sonralar alban tayfa ittifaqı kimi tanınmış, tədricən
Qədim yazıçılar albanlardan danışarkən onların gözəlliyini, hündür boya, sarışın saçlara, boz gözlərə malik olduqlarını qeyd edirlər. Güman olunur ki, bunlar qədim aborigen əhalinin-indi də Azərbaycanın, Dağıstanın və Qafqaz bərzəxinin başqa vilayətlərinin dağ və dağətəyi bölgələrində geniş surətdə təmsil olunan kavkasion tipinin səciyyəvi cəhətləridir. Albanların etnodil mənsubiyyəti haqqında danışarkən qeyd etmək vacibdir ki, tarixi ənənə (və çox vacibdir ki, erməni ənənəsinin özü) hazırda yalnız Qəbələ (keçmiş Qutqaşen) bölgəsində yaşayan, qədim zamanlarda və orta əsrlərdə isə Azərbaycan ərazisində fövqəladə dərəcədə geniş yayılmış müasir udiləri qədim albanlarla eyniləşdirir. Udilərin özləri son zamanlaradək mənşəcə alban olduqlarını xatırlayırdılar. Belə ki, onlar I Pyotra ünvanlanmış məlum məktubda yazırdılar: "Biz ağvanıq (yəni albanıq - məsul red.) və milliyyətcə utilərik (yəni udilərik - məsul
Udi dilinin Şimal-Şərq Qafqaz dilləri ailəsinə mənsub olması hazırda heç bir şübhə doğurmur. Bu belədirsə, onda alban dili (və yaxud dialektlərin kontiniumu) də adı çəkilmiş dil ailəsinə aid olunmalıdır. Bu ona görə həqiqətdir ki, artıq bir çox faktlar arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar olunmuş Mingəçevir yazılarının qədim udi mənsubluğuna dair fərziyyənin xeyrinə şəhadət verir. Əlbəttə həmin yazıların dili yalnız alban dili ola bilərdi. 11
11
Bu yaxınlarda ölkəmizin Gürcüstan Respublikasındakı səfirliyindən Akademiyamızın prezidenti F.Maqsudov cənablarına göndərilmiş məktubdan bəlli olmuşdur ki, Gürcüstan EA-nın ekspedisiyası Sinaydakı Müqəddəs Yekaterina monastrında külli miqdarda alban əlyazmaları aşkar etmişdir. Professor Z.Aleksidze bu yazıları udi dilinin köməyi ilə oxumağa başlamışdır. Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|