TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə



Yüklə 3,9 Mb.
səhifə140/186
tarix25.06.2018
ölçüsü3,9 Mb.
#51691
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   186

299 

 

yayılmışdı.  Dəyirmi  oturacaqlı  və  ya  yapma  naxışlarla  bəzədilmiş  vazaşəkilli  və 



kolbaşəkilli  qablara,  ətir  şüşələrinə  və  digər  şüşə  əşyalara  öz  formaları,  ölçüləri  və 

başqa xüsusiyyətləri ilə bənzəyən qablar və əşyalar Şərq, xüsusən Suriya şüşə istehsalı 

mərkəzlərinin  məhsulları  arasında  da  vardır.  Tipoloji  təhlil  şüşə  səhəngləri  Suriya 

mənşəli  məmulat  sırasına,  vazaşəkilli  qabları  isə  şüşə  məmulatın  Şərqi  Aralıq  dənizi 

tipoloji  qrupuna  aid  etməyə  imkan  verir.  Kolbaşəkilli  balzam  qabları  antik  dünyanın 

bütün ərazisində yayılmışdı. Bunlar Misirdə, Kiprdə, Dura-Yevroposda, Qarnilə və başqa 

yerlərdə aşkar edilmişdir.  Bu  qabların  yayılması  onların  Yaxın  Şərq  mənşəyini  aydın 

göstərir.  Suriyada  istehsal  edilən  şüşə  məmulatı  Atropatenaya,  oradan  da  Qafqaz 

Albaniyasına gətirilirdi. Aşkar edilən şüşə məmulatı ticarət mübadiləsinə maddi sübutdur 

və Ön Şərq ilə antik Albaniya arasında ticarət əlaqələrinin olduğunu aydın göstərir. 

Ticarət  və  mübadilədə  olan  əşyalar  arasında  əksəriyyəti  Mingəçevirdə, 

Xınıslıda, Torpaqqalada, Gəncədə və Azərbaycanın digər yerlərində arxeoloji qazıntılar 

nəticəsində aşkar edilmiş qliptika məmulatı da vardır. Bunlar qədim zamanlarda geniş 

ərazidə  yayılmış  gemma-intaliyadır.  Azərbaycanın  antik  intaliyaları  oval  şəklindədir, 

çoxunun  diametri    1    santimetrə  yaxındır  (yəni  bunlar  bir  qəpiklik  sikkədən  iri 

deyildir),  qiymətli  daşlardan,  başlıca  olaraq  müxtəlif  rəngli  və  çalarlı  xalsedondan 

hazırlanmışdır; tünd və  açıq-qəhvəyi rəng  üstünlük təşkil edir, tünd-qırmızı, sarımtıl-

qırmızı, qırmızı və digər rənglərə də təsadüf edilir. Tünd-göy, sarı, sarı-qızılı və tünd-

qəhvəyi rəngli şüşə litiklərə də rast gəlinir. Tapılmış intaliyaların böyük bir hissəsi ilkin 

xüsusiyyətlərini  və  cazibədarlığını  saxlamışdır.  Xalsedon  intaliyalarda  və  şüşə 

litiklərdə  adətən  antik  panteonun  allahları  və  ya  ilahələri  (Mars,  Helios,  Afrodita, 

Erot),  münbitlik  rəmzləri  (yetişmiş  xaşxaşın  çiçəyi  və  sünbül),  dəbilqəli,  nizəli-qalxanlı 

döyüşçü, habelə üzbəüz dayanıb əllərini göyə qaldırmış  qəhrəmanlar təsvir edilmişdir.  

İntaliyalarda  heyvan  rəsmləri  də  vardır.  Açıq  qəhvəyi  rəngli  gemmaların  birində 

qurbangahın  və  alov  dillərinin  bir  qədər  sxematik,  lakin  aydın  təsviri  verilmiş,  çiy 

kərpic  qəbirdən  tapılan  litikdə  isə  həmrəylik  rəmzi  sayılan  əlsıxma  məqamı  təsvir 

olunmuşdur. 

Üzərində  insan,  quş,  heyvan  təsvirləri,  nəbati  naxışlar  oyulmuş  gemmalar,  habelə 

qaytan keçirmək üçün deşiyi olan çoxüzlü möhürlər, bullalar diqqəti cəlb edir. Məmulatın 

əksəriyyəti  qəbirlərdən  tapılmışdır  ki,  bu  da  onların  tarixinin  müəyyən  edilməsini 

asanlaşdırır.  Qədim  Albaniyada  antik  intaliyaların  meydana  gəlməsini  haqlı  olaraq 

romalıların Qafqaza yürüşləri ilə əlaqələndirirlər: eramızdan əvvəl I əsrdə antik dünyanın 

məmulatı buraya sel kimi axıb gəlmişdi. 

Eramızdan əvvəl III-I əsrlərə aid tapıntılar arasında qazıntılar zamanı aşkar edilən, 

bullalar  düzəltmək  üçün  hazırlanan,  bərkimiş  gil  parçaları,  habelə  bullalar  diqqəti  cəlb 

edir. Bullalarla lülələnmiş vacib kağızları və yük taylarını möhürləyirdilər. Belə quru gil 

parçalarında  yayvarı  xətlər  də  nəzərə  çarpır.  Maraqlıdır  ki,  bullaların  xeyli  hissəsi 



300 

 

gətirilmə  üzük-möhürlərlə  möhürlənmişdir.  Bullalar  sübut  edir  ki,  antik  Albaniyada 



intaliyalar yalnız bəzək və həmail deyil, həm də möhür, yəni mülkiyyət nişanı idi. 

Gemmaların  əksəriyyəti  Yunanıstan-Roma  ellərindən  gətirilirdi.  Lakin 

gemmaların  bir  qismi  Yunanıstan-Roma  mədəniyyətinin  təsiri  altında  olan  yerli  oymaçı 

ustaların  əlinin  məhsuludur.  Qafqaz  Albaniyasına  Roma  intaliyalarının  gəlib  çıxması  ilk 

növbədə  ticarət  münasibətlərinin  inkişafı  ilə  izah  olunur.  Tacirlər  əmtəə  dövriyyəsinin 

geniş  miqyas  almasına  kömək  edirdilər,  bunun  nəticəsində  digər  zərgərlik  məhsulları 

kimi,  Roma  gemmaları  da  eramızdan  əvvəl  bütün  I  əsr  ərzində  ölkədə  yayılmağa 

başlamışdı. 

Zərgərlik  məhsullarının  əksəriyyəti  qədim  Qafqaz  Albaniyasında  istehsal 

olunurdu.  Lakin  gətirilmə  məmulata  da  təsadüf  edilir.  Məsələn,  Yaloylutəpə  tipli  torpaq 

qəbirlərdən  və  Mingəçevirin  katakomba  qəbirlərindən  saf  qızıldan  hazırlanmış 

ayparaşəkilli sırğalar tapılmışdır. halqanın mərkəzində piramida şəklində düzülən buğda 

dənəsi  boyda  dörd  kürəcik  lehimlənmişdir.  Msxetilə,  Qarnilə  və  Dura-Yevroposda  antik 

dövr üçün səciyyəvi olan gümüş sırğalar tapılmışdır. Bu cür sırğalar Qafqaz Albaniyasının 

ərazisinə Roma ilə ticarət nəticəsində gəlib çıxmışdır. 

Arxeoloji qazıntılar zamanı eramızdan əvvəl son əsrlərə - eramızın ilk əsrlərinə 

aid olan,  yerli  məhsul  olmayan  gümüş,  tunc  və  dəmir  toqqalar  tapılmışdır.  Bu toqqalar 

qismən  Qalliya-Roma  mənşəli  gətirilmə  toqqalardır. Toqqalar  Albaniyaya  Qara  dənizin 

şimal  sahillərində  yerləşən  şəhərlərdən  gəlib  çıxmışdı.  Çoxlu  gətirilmə  muncuq  aşkar 

edilmişdir.  Məsələn,  Yaloylutəpə  tipli  torpaq  qəbirdən  formaca  liranı  xatırladan  sədəf 

muncuqlar  tapılmışdır.  Çəkilmiş  şaquli  cızıq  muncuqların  səthini  2  hissəyə  ayırır: 

muncuğun  hər  iki  hissəsində  kiçik  oyuqlar  olan  dairəciklər  yerləşdirilmişdir.  Bu 

muncuqlar qədim dövrdə Aralıq dənizi ölkələri üçün səciyyəvi olmuşdur. Mingəçevir 

küp qəbirlərindən xeyli hissəsi idxal edilən ən böyük miqdarda muncuqlar tapılmışdır. 

Maraqlıdır  ki,  Kür  çayından  şimalda  torpaq  qəbirlərdən  çıxan  muncuqların  əsas 

tiplərinə  sağ  sahildə  olan  küp  qəbirlərdə  də  rast  gəlinir.  Lakin  Mingəçevirin  e.ə.  II-I 

əsrlərə  aid  küp  qəbirlərində  aşkar  edilən  muncuqların  əsas  tiplərinə  torpaq  qəbirlərdə 

təsadüf  olunmur.  Əcnəbi  muncuqlar  Mingəçevirə  Qara  dəniz  sahillərindən, 

Yaloylutəpəyə  isə  Suriyadan  gəlib  çıxmışdır.  Mingəçevirə  və  Xınıslıya  Misir 

həmailləri:  girdə  muncuqlar,  amforaşəkilli  asma  bəzəklər,  açılmış  əl  şəklində  bəzək 

şeyləri, balasını bağrına basan ilahə heykəlciyi gəlirdi. Suriyadan ala-bəzək muncuqlar 

və  başqa  bəzəklər  gətirirdilər.  Müxtəlif  formalı  şüşə  muncuqlar,  pastadan  və  qiymətli 

daşlardan  düzəldilən  muncuqlar  Finikiyanın  Tir  və  Sidon  şəhərlərindən  gətirilirdi. 

Misirdən  cürbəcür  bəzək  şeyləri,  o  cümlədən  skarabeylər  daxil  olurdu.  Skarabeylərin 

vətəni  Misirdir.  Skarabeylər  Misir  ayinləri  ilə  birlikdə  yalnız  Romada  deyil, 

imperiyanın  hüdudlarından  kənarda  da  Yaxın  Şərq  ölkələrinə,  o  cümlədən  qədim 

Qafqaza  qədər  yayılırdı.  Bunlar  digər  mədəniyyət  əşyaları  ilə  yanaşı,  qədim  Qafqaz 

Albaniyasına da gəlib çatırdı. 




Yüklə 3,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   186




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə