TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
313
(müəyyənləşdirilmir), Adiabla (ola bilsin ki, Zaqataladan təqribən 15 kilometr cənubda yerləşən Əliabadın adı onun adından götürülmüşdür), Osika (müasir Şəki), Baruka (daha doğrusu, Baruda - Vartaşen - müasir Oğuz), Samunis (daha doğrusu, Samuxis, müasir Samux), Embolayya (görünür, Eblaya, müasir Yevlax). Oğuz rayonunun şərq hissəsi və Qəbələ rayonu Ptolemey xəritəsinin üçüncü zonasına müvafiq gəlir. Burada aşağıdakılar lokallaşdırılır: Xabala, Xadaxa, Xabota (ola bilsin, Oğuz rayonunun indiki Xaçmaz kəndidir), Misiya (görünür, Niziyadır, ola bilsin indiki Nic kəndidir), Alam (ola bilsin, Göyçayın qərb qolunun sahilində yerləşən müasir Zalam kəndidir), Ablana (ola bilsin, Nic ilə Zalam arasında yerləşən müasir Ərəb kəndidir), Boziata (ol bilsin, müasir Vardanlı kəndi rayonundadır) 12 . Çox ehtimal ki, şəhərlərin və şəhər həyatının meydana gəlməsinin mühüm ocaqlarından biri Muğan olmuşdur. Eramızdan əvvəl I minilliyin çoxsaylı qəbirləri və nəhəng suvarma qurğuları bunu sübut edir. Mil-Qarabağ zonasında aparılmış arxeoloji tədqiqatlar belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, eramızdan əvvəl I minilliyin ikinci yarısında burada çiy kərpicdən əsaslı binalar tikilməsi ilə səciyyələnən daimi oturaq xarakterli məskənlər olmuşdur. Beyləqan rayonunda Təzəkənd yaxınlığında olan kompleks Mil düzündə son dərəcə mühüm bir abidədir və ona şəhər tipli məskənin qalıqları kimi baxmaq olar. Örənqala (Beyləkan - Paytakaran) xarabalığının 7-8 kilometrliyində yerləşən Təzəkənd arxeoloji kompleksi bir-birindən təqribən 700 metr aralı olan, xəndəklərlə dövrələnmiş iki düzbucaqlı təpə ilə təmsil edilmişdir. Onların arasında bir neçə kiçik təpəcik vardır. Böyük təpənin şərq küncündə küp qəbirlər zamanından qalma keramika, ətəyində isə küp qəbirin qalıqları aşkar edilmişdir. Burada gümüş sikkələrdən ibarət kiçik bir dəfinə, xüsusən imperator Avqustun denariləri və ağac sütunlar üçün üç daş baza da tapılmışdır. Bu bazaların xronoloji hüdudları eramızdan əvvəl I əsr ilə eramızın IV əsri arasındadır. Bu cür bazalar Dvində, Ulya-Noraşendə, Boyəhmədlidə (Ağdam yaxınlığında) və başqa yerlərdə aşkar edilmişdir. Sütunların daş bazaları qədim dövrdə böyük Təzəkənd təpəsində məbəd və ya saray xarakterli iri tikili olduğunu təsdiq etməyə əsas verir. Bütün kompleks isə sübut edir ki, eramızın başlanğıcında burada çox böyük bir məskən mövcud olmuşdur; həmin məskən VI əsrdə Örənqala xarabalığının indi olduğu yerə - orta əsrlərdə Beyləqan adlanan yerə köçürülmüşdü ki, bu da qədim Paytakaran ilə eyniləşdirilir.
12
Məntəqələrin lokallaşdırılması və adların müəyyənləşdirilməsi S.N.Muravyov tərəfindən təklif edilmişdir.
314
Paytakaran (Beyləqan) şəhəri ilk orta əsr qaynaqlarının da Paytakaran adlandırdığı və Arazın aşağı axarının hər iki sahilində yerləşdirdiyi vilayətdə idi. Strabona əsasən, bu rayonun əhalisi kaspilər, adı Kaspiana idi. Örənqala xarabalığından 4 kilometr şimal-qərbdə yerləşən Qaratəpə eramızdan əvvəl I minilliyin ortalarında Mil düzündə meydana gələn və çiy kərpicdən tikilmiş iri binaları ilə səciyyələnən bir məskəndir. Təpənin birinci mədəni təbəqəsi eramızdan əvvəl VII-VI əsrlərə aiddir və sübut edir ki, skif yürüşləri dövründə yaxud bilavasitə onlardan sonra bu ərazidə, çox güman ki, yerli əkinçi-maldar əhaliyə məxsus daimi məskənlər olmuşdur. Əşya materialı - keramika, dən daşları, nehrələr və i.a. buna sübutdur. Qaratəpədə birinci mədəni təbəqənin birbaşa davamı olan ikinci mədəni təbəqə eramızdan əvvəl I minilliyin ikinci yarısına (V-I əsrlərə) aiddir. Birinci təbəqədə olduğu kimi, ikinci təbəqədə də tikinti qalıqları aşkar edilmişdir. Burada tikinti qalıqları birinci mədəni təbəqədəkindən xeyli çoxdur. Çiy kərpicdən hörülmüş çoxlu divarlar təmizləndikdə məlum olmuşdur ki, bunlar bir sıra düzbucaqlı binalar əmələ gətirir və binaların xeyli hissəsinin döşəməsi gil məhlulu ilə şirələnmişdir. Binalarda ocaqlar aşkar edilmişdir. Məskənin ikinci təbəqəsinin ərazisində təsərrüfat və zibil quyuları tapılmışdır. Ümumiyyətlə, bütün təbəqə çox böyük miqdarda arxeoloji materialla zəngindir. Burada çoxlu dən daşı, nehrə və başqa kənd təsərrüfatı avadanlığı, xeyli miqdarda ev heyvanları sür-sümüyü, əsasən qoyun-keçi sümükləri, eramızdan əvvəl VI-I əsrlərə aid edilən Cəfərxan, Yaloylutəpə, Mingəçevir keramikasına bənzər çoxlu müxtəlif keramika üzə çıxarılmışdır. Keramik material arasında ən mühüm tapıntılar Əhəmənilər zamanının metal piyalələrinə bənzədilən gil piyalələrdir; bunlar sənətkarların estetik zövqləri haqqında, həm də ikinci mədəni təbəqənin erkən horizontunun nə vaxt mövcud olması haqqında mühakimə yürütməyə imkan verir. Beyləqan rayonu ilə qonşu olan Füzuli rayonunda, Füzuli şəhərinin şimal ucqarında Quruçay ilə Köndələnçay arasında Qaraköpəktəpə abidəsi tədqiq edilmişdir. Bura böyük bir məskəndir; tapılmış tikili qalıqları, məişət və digər əşyalar vaxt etibarilə eneolitdən başlanıb orta əsrlərlə qurtaran dövrlərə aiddir. İlk orta əsrlər təbəqəsinin altında yerləşən, qalınlığı iki metrdən çox olan təbəqə bünövrəsi çaydaşından qoyulan dördkünc tikililərlə, ocaqlar, təsərrüfat küpləri və i.a. ilə səciyyələnir. Məhz bu təbəqə antik dövrə aiddir. Mədəni təbəqədə çoxlu keramika, dən daşları və i.a. aşkara çıxarılmışdır. Bu material, xüsusilə küp qəbirlər dövrü ilə bağlı olan, Mingəçevirdə və Mil-Qarabağ düzündə nümunələri tapılan açıq rəngli naxışlı keramika qəlpələri Qaraköpəktəpə məskəninin antik təbəqəsini eramızdan əvvəl V-II əsrlərə aid etməyə imkan verir. Maraqlıdır ki, məskənin yaxınlığında küp qəbirlər qəbiristanı aşkar edilmişdir.
Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|