TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə

317 

 

Bu  arxeoloji  materiallar  Mingəçevir  zonası  sakinlərinin  şəhər  həyatının 

səviyyəsindən, onların geniş ticarət-iqtisadiyyat əlaqələrindən xəbər verir. 

Böyük  Qafqaz  silsiləsi  cənub  yamaclarının  şərq  hissəsi  -  İsmayıllı,  Ağsu  və 

Şamaxı rayonları boyunca respublikanın ərazisi antik dövr abidələri ilə çox zəngindir. Bu, 

ehtimal  ki,  Ptolemeyin  Albaniya  xəritəsində  dördüncü  və  beşinci  zonalarıdır.  İsmayıllı 

rayonunun  ərazisində  eramızdan  əvvəl  son  əsrlərə  -  eramızın  ilk  əsrlərinə  aid  olan  bir 

neçə  məskən  və  qəbiristan  üzə  çıxarılmışdır.  Qəbiristanların  ərazisi  çox  böyükdür. 

Mollaisaqlı,  Qalagah,  Şıxdərə  Kəlləsi,  Şəkili  (Vəng),  Hacıhətəmli,  Gənzə  Tircan, 

Pirəbilqasım,  Talıstan  və  başqa  kəndlərin  yaxınlığında  aşkar  edilmiş  abidələr  bu 

baxımdan xüsusi yer tutur. 

Mollaisaqlı  zonasında  antik dövrün zəngin abidələri çoxdur.  Məsələn, kəndin 

qərb  ucqarında  antik  məskənin  qalıqları  vardır,  döşəməsi  bir  lay  gillə  örtülmüş 

dördkünc otaqların çaydaşından hörülmüş bünövrələri, çiy kərpiclər, içərisində hörmə 

çubuqlar olaq suvaq parçaları, ağac şalbanların izləri, Yaloylutəpə məmulatına yaxın 

olan  qab-qacaq,  antropomorf  heykəlciklər,  zoomorf  fiqurlar  üzə  çıxarılmışdır. 

Təsərrüfat  quyusu  aşkar  edilmişdir,  kül  layı,  kömür  xəkələri,  heyvan  sümükləri 

tapılmışdır. Bu məskəni eramızdan əvvəl IV əsrə - eramızın I əsrinə aid etmək olar. 

Məskəndən  cənub-şərqdə,  qəbiristanlıqda  torpaq  və  küp  qəbirlərdən  başqa,  təknə 

qəbirlər  (gil  sarkofaqlar)  üzə  çıxarılmışdır.  Maraqlıdır  ki,  təknə  qəbirlər 

mədəniyyətinin  daşıyıcılarına  aid  olan  bəzək  şeyləri  arasında  gil  qolbaqlar  və 

muncuqlar  tapılmışdır.  Yüksək  keyfiyyətli  keramik  məmulat,  antropomorf 

heykəlciklər xüsusilə cazibədardır. Mollaisaqlı kəndinin 4-5 kilometrliyində, Şıxdərə 

Kəlləsi adlanan yerdə də maraqlı materiallar aşkar edilmişdir. 

Məskənin  ərazisində  ən  müxtəlif  keramik  məmulatdan  ibarət  çoxlu  material 

toplanmışdır. Bunların arasında qırmızı-sarı, boz və qara rəngli ayaqlı vazalar, qapaqlı 

iri  küplər,  qab-qacaq,  qövsvari  çənbəri  olan  səhənglər  üstünlük  təşkil  edir.  Əmək 

alətləri - çoxlu dən daşları, dəstəciklər və s. də vardır. 

Damüstü  kirəmit  parçaları,  içərisində  hörmə  çubuqlar  olan  suvaq  parçalar, 

keramik  məmulat,  təsərrüfat  küpləri,  dən  daşlarının  qırıqları,  heyvan  fiqurları 

tapılmışdır.  Bəzək-düzəyi  yaxşı  nəzərə  çarpan  yəhərlənmiş  at  fiqurunu  xüsusi  qeyd 

etmək lazımdır. Şıxdərə Kəlləsindəki bu məskənin erkən təbəqələrini eramızdan əvvəl 

I əsr - eramızın I əsrinə aid etmək olar. 

Mollaisaqlı  kəndindən  7  kilometr  şimal-şərqdə  olan  Qalagah  kəndinin 

ucqarında aşkar edilmiş məskən üç tərəfdən dərin dərələrlə əhatə olunan, şimaldan isə 

süni  xəndəklə  qorunan  uca  yaylada  yerləşir.  Burada  yaşayış  evlərinin  qalıqları,  gil 

məmulat  parçaları,  dən  daşları,  əl  dəyirmanlarının  daşları,  heyvan  fiqurları, 

antropomorf heykəlciklər, təsərrüfat küpləri, şərab çəkmək prosesi ilə bağlı daş qablar 

qalmışdır.  Yaşayış  evləri  tikintisində  çaydaşlarından,  çiy  kərpicdən,  ağacdan  və 

qamışdan  geniş istifadə  olunmuşdur. Qalagah  kəndindən  3 kilometr cənubda, böyük 

---

318 

 

təbii  təpələrin  ətəyində,  Qışlaq  adlanan  yerdə  daha  bir  məskən  aşkar  edilmişdir. 

Burada  gil  qabların  parçaları,  əmək  alətləri,  çay  daşından  hörülmüş  divar 

bünövrələrinin  qalıqları,  planda  dördkünc  olan  yaşayış  evlərinin  salamat  qalmış 

hissələri, çoxlu məişət qalıqları tapılmışdır. 

Bu  yaxınlarda  İsmayıllı  rayonunda  daha  bir  neçə  məskən  üzə  çıxarılmışdır. 

Bunlar  Şəkili  məskəni  (Qalagahın  10-12  kilometrliyində,  Vəng  kəndi  yaxınlığında), 

Gəncə 

yaxınlığında  (Girdimançayın  sol  sahilində),  Tircan  yaxınlığında 

(Girdimançayın sağ sahilində) olan və s. məskənlərdir. 

Ağsu rayonunun ərazisində də antik dövrün bir çox abidələri üzə çıxarılmışdır. 

Nüydü  kəndi  rayonu  xüsusi  maraq  doğurur.  Kəndin  qərb  qurtaracağında 

Nüydü  düzündə  çoxlu  qəbirdən  və  zəngin  məişət  avadalığından  əlavə,  antik  dövr 

məskəninin  qalıqları  da  aşkar  edilmişdir.  Məskən  uca  yaylada  qərar  tutmuş,  dərin 

dərələrlə  və  sıx  meşəli  təpələrlə  dövrələnmişdir.  Burada  çoxlu  bulaqlar,  xüsusən 

mineral su qaynaqları vardır. Mədəni təbəqə eramızın lap başlanğıcına aid edilə bilər. 

Çay  daşından  tikilmiş  binaların  bünövrələri  salamat  qalmışdır;  bu  binaların 

arakəsmələri  hörmə  çubuqlardan  düzəldilib  gil  ilə  suvanmışdır.  Təsərrüfat  və  məişət 

qabları, dən daşlarının, daş və gil qabların qırıqları, əmək alətləri, silah, tunc dəbilqə, 

nizələr,  bəzək  şeyləri,  metal  əşyalar  aşkar  olunmuşdur.  Bir  çox  zəngin  qəbirlər 

açılmışdır. 

1972-ci  ildə,  görünür,  zəngin  bir  şəhərli  qadına  məxsus  olan  qəbir  kəşf 

edilmişdir.  Qəbirlərdən  30-dan  artıq  müxtəlif  qab,  çoxlu  bəzək  şeyləri,  yerli  ustalar 

tərəfindən  zərb  edilən,  Makedoniyalı  Aleksandrın  və  Selevkilərin  sikkələrinə 

bənzədilən 36 gümüş draxmadan ibarət sikkə dəfinəsi tapılmışdır. 

Qazıntı materiallarından göründüyü kimi, Nüydü yaxınlığındakı antik məskən 

şəhər tipli, öz zamanına görə iri ticarət-sənət və hərbi-siyasi mərkəz idi. 

İsmayıllı-Ağsu zonasında əldə olunmuş arxeoloji materiallar eramızdan əvvəl I 

minilliyin  son  sülsündə  və  eramızın  ilk  əsrlərində  Qafqaz  Albaniyası  ərazisinin  bu 

hissəsini  oturaq  əkinçi-maldar  təsərrüfatı,  sənətkarlığı  kifayət  qədər  inkişaf  etdirmiş, 

qızğın ticarət edən, kənd və  şəhər tipli məskənləri olan bir vilayət kimi təqdim edir. 

Burada  sənətlərin,  o  cümlədən  dəmirişləmə  sənətinin,  xüsusilə  onun  silahqayırma 

kimi    bir  sahəsinin  yüksək  inkişaf  səviyyəsi  gözə  çarpır.  Qəbiristanlarda  çoxlu 

miqdarda müxtəlif silah növləri - qılınclar, xəncərlər, ox ucluqları, xüsusilə nizə ucluqları 

üzə çıxarılmışdır. 

Bu  zonanın  ustaları  tikinti  keramikası  da  hazırlayırdılar,  böyük  miqdarda  aşkar 

edilmiş  damüstü  kirəmit  göstərir  ki, bu  istehsal  antik  Albaniyada şəhər sənətlərinin  ən 

mühüm sahələrindən biri idi. 

Bədii  keramika  məmulatından  Mollaisaqlı  və  Qalagah  kəndləri  yaxınlığında 

qəbirlərdə  və  məskənlərdə  tapılmış  antropomorf  və  zoomorf  fiqurları  xüsusilə  qeyd 

etmək lazımdır. 

---