TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə



Yüklə 3,9 Mb.
səhifə50/186
tarix25.06.2018
ölçüsü3,9 Mb.
#51691
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   186

109 

 

tələsikdə apara bilməmişlər. Yanğından sonra müdafiə hasarı öz əhəmiyyətini itirir və 



Üzərliktəpə  müdafiəsiz,  açıq  yaşayış  məskəninə  çevrilir.  Azərbaycanın  bütün  Orta 

Tunc  dövrü  yaşayış  yerləri  üçün  səciyyəvi  olan  düzplanlı  tikililər  burada  da  inşa 

olunurdu. 

Üzərliktəpənin dulus məmulatı sadə və boyalı qablar qrupuna bölünür. Birinci 

cilalı  qablar qrupu  yaşayış  yerinin  bütün  mərhələlərində  davam  edərək,  bir  neçə  əsr 

ərzində  dulus  məmulatının  müxtəlifliyini  və  inkişafını  aydın  əks  etdirir.  Onun  bəzi 

nümunələrinin cızma naxışları ağ maddə ilə doldurulmuşdur. 

Üzərliktəpənin  ikinci  mərhələsində  təmiz  gildən  yaxşı  bişirilmiş,  üzərində 

birrəngli boya naxışları olan qırmızı qablar meydana gəlir. 

Orta  Tunc  dövrünün  bir  yaşayış  yeri  də  Köndələnçayın  sahilində  Füzuli 

şəhərinin  qarşısında  yerləşir.  O,  Qaraköpəktəpədə  İlk  Tunc  dövrü  yaşayış  yerinin 

üzərində salınmışdır. Orta Tunc dövrünün mədəni təbəqəsinin qalınlığı 2,5 m-ə çatır. 

Bu  yaşayış  yeri  də  müdafiə  divarı  ilə  əhatə  olunmuşdur.  Yaşayış  yerinin  sakinləri 

oturaq  həyat  tərzi  keçirir,  əkinçilik  və  maldarlıqla  məşğul  olur,  ətrafın  otlaq 

sahələrindən istifadə edirdilər. Yaşayış yerində dulusçuluq, toxuculuq və başqa sənət 

sahələri inkişaf etmişdi. 

Böyük Qafqazın cənub yamaclarında və dağətəyi qurşaqda Orta Tunc dövrünə 

aid abidələr hələ ki, az məlumdur. Ancaq Şəki rayonunda bu dövrün bir qrup kurqan 

qəbirləri öyrənilmişdir. 

Azərbaycanın  Xəzərsahili  boyu  məskunlaşmış  qəbilələrin  yaşayış  yerləri, 

cənub  və  qərb  vilayətlərinin  yaşayış  yerlərindən  fərqli  olaraq,  uzunmüddətli 

olmamışdır; buna görə də onların mədəni təbəqələri zəifdir. Belə yaşayış yerlərindən 

biri Qobustanda Böyükdaşdağı üzərində aşkar olunmuşdur. Burada daşdan hörülmüş 

düzplanlı yaşayış və təsərrüfat tikililərinin qalıqları öyrənilmişdir. 

Muğanın Orta Tunc dövrü yaşayış yerlərində də mədəni təbəqə zəifdir. Belə ki, 

Mişarçayda  mədəni  təbəqə  cəmi  0,6  m-dir.  Dəvəçi  rayonunda  Sərkərtəpə  yaşayış 

yerində orta tunc dövrü mədəni təbəqəsinin qalınlığı cəmi 0,4 m-ə çatır. Zəif mədəni 

təbəqəyə malik yaşayış yerlərinin qalıqları Abşeronda da vardır (Bəndüstü, Dübəndi, 

Türkan).  Ola  bilsin  ki,  Xəzərsahili  rayonları  orta  tunc  dövrü  yaşayış  yerlərində 

qısamüddətli  həyat onların  sakinlərinin təsərrüfatında  köçəri  maldarlığın güclənməsi 

ilə əlaqədar olmuşdur. 

Orta Tunc dövrü mədəniyyət qalıqlarının ikinci böyük qrupunu dəfn abidələri 

təşkil  edir.  Orta  dövrün  qəbir  abidələrinin  bir  növü  daş  kromlexli  kurqanlardır. 

Kromlex (daşdan dairə) qəbrin ətrafında qurulurdu. Qəbir adətən kromlexin ortasında 

qazılır,  üzərində  daş  və  torpaqdan  təpə  düzəldilirdi.  Kurqanlar  əhalinin  maldarlıqla 

məşğul  olan,  hərəkətli  həyat  tərzi  keçirən  hissəsinə  mənsubdur.  Düzən  sahələrdə  və 

çay  vadilərində  yerləşən  əhaliyə  gəldikdə  isə  onlar  ölüləri  adətən  xarici  əlaməti 

olmayan qəbirlərdə dəfn edirdilər. Məhz bununla əlaqədardır ki, oturaq-əkinçi əhaliyə 




110 

 

mənsub  Orta  tunc  dövrü  qəbiristanlığı  indiyə  qədər  aşkar  olunmamışdır.  Ordubad  



rayonunda  Plovdağ adlanan yerdə tədqiq  olunmuş ətrafına daş dairə çəkilmiş, bəzən 

üzərində çətinliklə müşahidə edilən daş qalığı olan torpaq və daş qutu tipli qəbirlərdən 

ibarət nekropol müstəsna hal təşkil edir. 

Urmiya  gölü  sahilində  Göytəpə  yaşayış  yerində  və  Naxçıvan  ərazisində 

Qızılvəngdə də Orta Tunc dövründə daş qutularda dəfnetmə adətinə rast gəlinmişdir. 

Azərbaycanda  həmin  dövrə  aid  qəbir  abidələri  yüksək  dağlıq  ərazilərdə  alp 

çəmənliklərindən (Daşkəsən rayonunda, Xaçbulaq yaylağı), düzənlə dağın qovuşduğu 

hissədən  (Tərtər  rayonunda  Borsunlu,    Naxçıvanda    Əznəbürt),    həm    də    düzən  

rayonlardan (Muğanda) məlumdur. 

Orta  Tunc  dövrü  qəbir  abidələrində  ötən  dövrə  xas  olan  bir  sıra  əlamətlər 

saxlanılır. Bu, özünü qəbir tikililərin quruluşunda və dəfnetmə adətində göstərir. Son 

Tunc dövründə də belə ənənə müşahidə olunur. 



' 

Ölülər  böyrü  üstdə,  bükülü  vəziyyətdə  müxtəlif  əşyalar,  bəzən  də  azuqəsilə 

birlikdə  basdırılırdı.  Dəfndən  sonra  qəbrin  içində  tonqal  qalanması  və  ölüyandırma 

(kremasiya)  mərasiminin  keçirilməsi  halları  da  qeydə  alınmışdır.  Muğanda 

Əliköməktəpədə  Orta  Tunc  dövrünə  aid  qəbirdə  kremasiya  aydın  müşahidə 

olunmuşdur. Azərbaycan ərazisində hələ İlk Tunc dövründə geniş yayılmış qəbirlərdə 

tonqalvurma və kremasiya adəti burada Tunc dövrünün sonlarına qədər davam edir. 

Təsərrüfat.  Mənbəyi  minilliklərin  dərinliyindən  başlayan  əkinçilik  və 

maldarlıq  Orta  Tunc  dövrü  təsərrüfatının  əsasını  təşkil  edir.  Ölkə  ərazisinin  xeyli 

hissəsində,  başlıca  olaraq  düzənlikdə  və  çay  vadilərində  uzunmüddətli  oturaq  həyat 

tərzini  əks  etdirən  yaşayış  məskənləri  əkinçilik  təsərrüfatı  mərkəzləri  olmuşlar. 

Taxılın biçilməsində və üyüdülməsində tətbiq olunan əmək alətləri (çaxmaqdaşından 

oraq  dişləri,  dəndaşları,  sürtgəclər  və  daş  dəstəklər)  yaxşı  məlumdur.  Torpağın 

şumlanmasında  ağac  xışlardan  istifadə  olunurdu.  Bəzi  yaşayış  yerlərinin  su 

mənbələrindən  kənarda,  münbit  torpaqlarda  bina  olunması  suvarma  əkinçiliyinin 

sonrakı  inkişafını  göstərir.  Orta  Tunc  dövrü  yaşayış  yerlərindən  müxtəlif  taxıl 

növlərinin yanıb kömürləşmiş qalıqları əldə edilmişdir. 

II  Kültəpədən  yabanı  arpa,  Üzərliktəpədən  müxtəlif  növ  buğda,  o  cümlədən 

yumşaq,  bərk,  xırda  buğda,  həm  də  mədəni  arpa  dəni  tapılmışdır.  II  Kültəpə  və 

Üzərliktəpədə  bəzi  quyuların  dibində  darı  qalıqları  qeydə  alınmışdır.  Əkinçilik 

mədəniyyəti barədə başqa maddi dəlillər də məlumdur. 

Orta tunc dövrü yaşayış yerlərinin sakinləri çörək bişirirmişlər. 

II Kültəpə yaşayış yerində sacabənzər saxsı əşyalar tapılmışdır. Üzərliktəpədən 

tapılmış çörəkbişirmə üçün hazırlanan gil əşya tamamilə başqa görkəmə malikdir. O, 

bir qədər yastılanmış, hündür divarlı manqala bənzəyir. Belə əşya Son Tunc dövründə 

daha geniş yayılır. Üzərliktəpədə ocaqların birindən tapılmış tağalaqvari gil kökə də 

həmin dövrdə çörəyin bişirilməsini sübuta  yetirir.  Çörəyi  təqlid edən həmin gil kökə 




Yüklə 3,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   186




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə