TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mannanın təsərrüfat həyatı: əkinçilik, maldarlıq, sənətkarlıq.
154
III Salmanasarın hakimiyyətinin son illərində Aşşur dövlətində daxili iğtişaşlar başlandı. Urartu çarı İşpuini bundan istifadə edib Urmiya gölünün sahillərinə çıxdı, Gilzan çarlığını işğal edib Urartuya qatdı. İşpuininin vaxtında urartulular Manna çarını ağır məğlubiyyətə uğratdılar. Bunu, məsələn, bir də ondan görmək olar ki, 820- ci ildə Urmiyaboyu vilayətlərdə hegemonluq Zamua çarlarından biri olan Şarsinanın əlinə keçir. E.ə. IX əsrin sonu - VIII əsrin birinci yarısında Urartu çarları Menuanın, I Argiştinin, II Sardurinin zamanında urartulular Mannanın ən təhlükəli düşmənlərinə çevrilirlər. Menuanın hökmranlığı dövründə Urartu o qədər qüvvətlənir ki, Aşşur çarı onu ləyaqətli bir düşmən kimi tanımağa məcbur olur. İki güclü düşmən arasında Urmiyaboyu əraziyə yiyələnmək uğrunda mübarizə qızışır. Menua qalib gəlir və Aşşur çarının əlindən vilayətləri bir-bir alır. Lakin Aşşur çarlığı hələ kifayət qədər güclü idi və Urmiyaboyu vilayətlər uğrunda mübarizə davam edirdi. E.ə. 807 və 806-cı illərdə düşmənlər Mannada iki dəfə vuruşmuşdular. E.ə. IX əsrin lap sonunda - 802-801-ci illərdə aşşurlularla urartulular arasında mübarizə daha da qızışdı. Menuanın Mannaya ikinci yürüşü bu dövrə aiddir. Menua Mannada (Miandub yaxınlığında) qala qurur, yaxud onu bərpa edir və orada öz qarnizonlarını qoyur. Ola bilsin ki, urartulular ayrı-ayrı vaxtlarda Manna ərazisinin bir hissəsində müvəqqəti hökmranlıq etmişlər. E.ə. VIII əsrin birinci yarısı Aşşur dövlətinin zəiflədiyi və Urartu dövlətinin gücləndiyi dövr idi. Bu dövrə aid Urartu qaynaqlarında Manna ölkəsinin adı getdikcə daha tez-tez çəkilir və ona qarşı bir çox yürüşlər edildiyi göstərilir. Urartulular bu ölkəni talan edir, oradan saysız-hesabsız qaramal, davar, minlərlə əsir aparır, yerli əhalidən bac alırlar və həmin torpaqlarda yerlərini möhkəmləndirməyə cəhd edib, işğal olunmuş rayonlarda qalalar qururlar. I Argiştinin hakimiyyəti dövründə urartulular Urmiyaboyu rayona, xüsusən Mannaya daha tez-tez yürüşlər edirdilər. Urartulular bu vilayətlərə e.ə. 784, 781-774- cü illərdə soxulmuşdular. Bu on il ərzində Urmiyaboyu vilayətlərdə, təxmini hesablamalara görə, 50 mindən artıq adam öldürülmüş və əsir alınmış, 100 mindən çox davar və 40 mindən artıq qaramal, xeyli at, dəvə aparılmış, bir çox şəhər və digər yaşayış məntəqələri dağıdılmışdı. Lakin Manna mübarizəni kəsmir və arabir əks- hücuma keçirdi. E.ə.VIII əsrin 70-ci illərinin ortalarında artıq belə bir əks-hücum olmuşdu. Görünür o vaxt, yaxud bir qədər sonra Manna Urartunun hakimiyyəti altından çıxmışdı, hərçənd I Argişti (e.ə. 773, 772, 771, 769, 768-ci illərdə) və II Sarduri (e.ə.VIII əsrin 50-ci illərinin əvvəlində) buraya viranedici yürüşlər etmişdilər. E.ə. VIII əsrin 60-cı illərin ortalarında və əvvəlində I Argişti Buştunu, Urmiyadan cənub-şərqdə bir sıra rayonları işğal edir, Cənubi Zaqafqaziyaya (Etiuni ölkəsinə)
155
soxulur, Mannanın möhkəmləndirilmiş "çar şəhəri" Şimerixadirini işğal edir, orada çoxlu kişi və qadın tutub aparır. II Sardurinin vaxtında urartuluların istilaçılıq siyasəti daha kəskinləşir. II Sarduri Şimali Urmiya vilayətlərinə soxulur, Cənubi Azərbaycan torpaqlarının içərilərinədək irəliləyir. O məlumat verir ki, dağlıq Puluadi ölkəsinə qalib gəlmiş, 21 qalanı, 45 şəhəri və "çar şəhəri olan Libliuni"ni ələ keçirmişdi. Çar salnaməsində deyilir ki, düşmən ölkəni ram etmək üçün o, işğal etdiyi vilayətdə öz qalalarını qururdu. Bu, urartuluların Manna ərazisinə ən çox nüfuz etdiyi dövr idi. Onlar istila olunmuş vilayətlərdə qalalar tikirdilər, həmin qalalarda qoşun saxlayır və yeni yürüşlərə hazırlaşırdılar. Sonralar II Argişti də bu rayonlarda olmuşdu. Manna mübarizə aparır, Urartu çarlarına inadlı müqavimət göstərirdi. Manna məhz Urartu ilə mübarizədə vahid dövlət kimi təşəkkül tapır və bu dövlət bəzən Cənubi Azərbaycanın, demək olar ki, bütün ərazisini əhatə edirdi. VIII əsrin ikinci yarısı Manna çarlığının möhkəmlənməsi və genişlənməsi dövrü idi.
minilliyin başlanğıcında və sonralar Cənubi Azərbaycan tayfalarının təsərrüfatı çoxsahəli idi. Diyarın əhalisi əkinçilik, maldarlıq və müxtəlif sənətlərlə məşğul olurdu. Müxtəlif vilayətlərdə təsərrüfatçılığın ayrı-ayrı sahələri üstünlük təşkil edirdi. Məsələn, Zamua, Allabria, Karalla, Kirruri, Gilzan vilayətləri və bəzi başqa vilayətlər oturaq əkinçilik-maldarlıq təsərrüfatının qədim ənənələrinə, mahir sənətkarlara malik, qızğın ticarət edən, şəhər və kənd tipli bir çox məskənləri olan rayonlar idi. Başlıca sahə əkinçilik, özü də suvarma əkinçilik idi. Dövlət hakimiyyətinin tam təşəkkülü prosesi bəlkə də məhz suvarma əkinçiliyin inkişafı ilə bağlıdır. Aşşur çarları tez-tez xatırladırlar ki, "mən onların bol məhsulunu yandırdım, dolu anbarlarını açdım və qoşunuma o ki var arpa yedizdirdim", "onun bol məhsulunu saya gəlməyən qamış kimi kökündən qopartdım... onun lacivərd rəngli gözəl, güllü- çiçəkli, yamyaşıl torpaqlarını, Adad kimi suya qərq etdim, atlarının ümid yeri olan çəmənlərini də arabaların təkərləri, süvarilərin, döyüşçülərin ayaqları altında tapdaq eləyib çöl-biyabana çevirdim", "bağlarını, qamış kimi sıx ağaclarını... onun şəhərinə yaraşıq verən, bolluca meyvə ağacları və meynələri olan gözəl bağlarını qırdım"... Zikertunun, müəyyən dərəcədə də Gizilbundanın və bəzi başqa yerlərin əhalisinin əsas peşəsi maldarlıq idi. Lakin burada, əlbəttə, əkinçilik və sənətkarlıqla da məşğul olurdular. Elə vilayətlər də vardı ki, Aşşur mənbələri o vilayətlərdən qarət edilmiş əmlakı sadalayanda əkinçilik məhsullarının və sənətkarlıq məmulatının adını bircə dəfə də çəkmirlər. Belə vilayətlərdən biri, məsələn, Mes[s]idir. İstilaçıların yazılarında burada Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|