TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
156
"saysız-hesabsız" qaramal, davar, qatır, ikihürgüclü dəvə və at ələ keçirildiyi haqqında tez-tez məlumat verilir. Aşşur kitabələrinə görə, yuxarıda xatırladılan inkişaf etmiş əkinçilik vilayətlərində yalnız kənd təsərrüfatı məhsulları deyil, metallar və sənətkarlıq məmulatı da ələ keçirilir və bac şəklində alınırdı. Kitabələr yalnız bərəkətli zəmilər, kanallar, taxıl və şərab anbarları, küləş, at ilxıları, qaramal və davar haqqında yox, qızıl, gümüş, mis, bu metallardan hazırlanan məmulat, müxtəlif parça və i.a. haqqında da məlumat verir. Metallurgiya və metalişləmə, dulusçuluq, daşişləmə, sümükişləmə, əyiricilik və toxuculuq geniş surətdə inkişaf etmişdi. Diyarın qədim metallurgiyasının öz filiz mənbəyi vardı. Biz mis, dəmir, qızıl, qurğuşun və gümüş yataqlarının istismar edildiyini qəti söyləyə bilərik. Əsasən dulus çarxında hazırlanan bir çox keramika məmulatı sənətkarların böyük məharətindən xəbər verir; regionun müxtəlif yerlərində dulus sobaları aşkarlanmışdır. Qəbirlərdən daşdan, gipsdən, qızıldan düzəldilmiş çoxlu möhür (bir parasının üzərində mixi yazı işarələri qalmışdır), xeyli bər-bəzək, bilərzik, üzük, muncuq, sırğa, asmalar və s. tapılmışdır. Çoxlu sənət inciləri - qızıl camlar, müxtəlif ritonlar, situlalar və başqa şeylər aşkara çıxarılmışdır. Bir çox sənət inciləri müxtəlif zərgərlik, dulusçuluq mərkəzlərindən bəhs etməyə imkan verir. Mühüm bir cəhət ondan ibarətdir ki, qazıntı zamanı Həsənlidə sənətkar emalatxanaları, xüsusən "sənətkar evi" tapılmışdır. Bütün bunlar, şübhəsiz, əhalinin yüksək sənətkarlığa və zəngin incəsənətə malik olduğunu sübut edir. Zəngin xammal ehtiyatları, böyük kənd təsərrüfatı potensialı, inkişaf etmiş sənətkarlıq, incəsənət və bir çox başqa nailiyyətlər region vilayətlərinin yalnız bir-biri ilə deyil, həm də uzaq ölkələrlə ticarətinin inkişafına kömək edirdi. Hələ lap qədim vaxtlardan Azərbaycanın vilayətlərindən bu diyarı Qərb və Şərq, Şimal və Cənub ölkələri ilə birləşdirən beynəlxalq ticarət yolları keçirdi.
yetişdirilməsinə imkan verirdi. Azərbaycanın coğrafi şəraiti sayəsində həm dəmyə yerlərdə, həm də suvarılan torpaqlarda əkinçilik inkişaf etmişdi. Quraqlıq rayonlarda bulaq və kəhriz sularından istifadə olunurdu. Aşşur çarları bol qənimət ələ keçirdiklərini, hər il bac topladıqlarını bildirirlər. Birdəfəlik bac adətən taxılla alınmırdı, çünki kənd təsərrüfatı məhsulları ehtiyatından yürüşün özündə qoşunu dolandırmaq üçün istifadə olunurdu. Aşşur istilaçılarını mal- qara, metal və metaldan hazırlanan məmulat daha çox maraqlandırırdı. Lakin illik bac olaraq hər il başqa şeylərlə yanaşı taxıl da alınırdı. Həsənlidə aparılan qazıntı işlərinin nəticələri bölgənin iqtisadiyyatında əkinçiliyin çox mühüm yer tutduğunu söyləməyə imkan verir. Burada iki və altı
157
cərgəli arpa, bir növ buğda və darı yetişdirilirdi. Digər tikintilər sırasında içərisində müxtəlif kənd təsərrüfatı məhsullarının qalığı olan anbarlar da aşkar edilmişdir. Əkinçilik qədim əhalinin əsas peşələrindən biri olduğuna görə əkinçilik texnikası yüksək səviyyədə inkişaf etdirilməli idi. Dəmir dövrünə keçdikdən sonra əkinçilik alətləri təkmilləşdirilməyə başlandı. Tarlalar ağac kotanla, dəmir toxa ilə şumlanırdı. Taxıl dəmir oraqla biçilirdi. Həsənlidə qazıntı zamanı dəmir toxalar və dəmir oraq tiyələri tapılmışdır. Təsərrüfatda yüklər iki və ya dördtəkərli arabalarda daşınırdı. Təsərrüfat haqqında xüsusilə zəngin məlumatı II Sarqonun yürüşünün müfəssəl təsvirindən almaq mümkündür. Bu təsvirdə Mannada və onun tabeliyindəki vilayətlərdə arpa ilə dolu anbarların ələ keçirilməsindən, zəngin əkinçilik rayonlarının var-yoxdan çıxarılıb xaraba qoyulmasından danışılır. İstilaçının keçdiyi bütün yol boyunca mannalılar onun qoşununu ərzaqla təmin etməyə məcbur idilər. Məsələn, Manna çarı Ullusunu haqqında deyilir ki, "o mənim (II Sarqonun) qoşunumu yedirib- içirmək üçün anbarlara un və şərab doldurmuşdu". Zirkertu ilə döyüşə hazırlaşanda II Sarqon Mannanın Panziş qalasını möhkəmləndirmişdi: "Onun (Ullusununun) qalası Panzişə... yaxınlaşdım. Bu şəhəri daha da möhkəmləndirdim, onun içərisinə yağ, dən, şərab və döyüş ləvazimatı qaldırdım". Uişdiş və Sanqibutu vilayətində çoxlu taxıl ehtiyatı var idi, görünür, bu, müharibə ehtimalına qarşı və ya qıtlıq illəri üçün yaradılmışdı. "Onun ölkəni və camaatı dolandırmaq üçün uzun müddət anbarlara vurduğu çoxlu arpa və buğda ehtiyatını qoşunumun atları, qatırları, dəvələri və ulaqları ilə daşıtdırıb öz düşərgəmdə qalaq-qalaq yığdırdım". Şəhərlərdə belə böyük anbarlar olduğunu arxeoloji qazıntılar da sübut edir. Həsənlidə qazıntı zamanı tapılmış binalardan biri təsərrüfat məqsədləri üçün imiş. Onun içərisində keramika məmulatı, kənd təsərrüfatı məhsullarının, qala ətrafında yetişdirilən buğda, arpa, darı, əncir və üzümün qalıqları var idi. Suvarma kanalları şəbəkəsi barlı-bəhrəli bağlar və üzümlüklər salmağa imkan verirdi. Bizə məlum olduğuna görə, Urartu çarı Rusa mannalılardan zəbt etdiyi Sanqibutu vilayətinin Ulxu şəhərinin ətrafında kanallar çəkdirmişdi. "O, axar suyu aparan kanal qazmış və onu Fərat çayı kimi gur axmağa məcbur etmişdi. Kanaldan saysız-hesabsız arxlar ayırmışdı... zəmiləri həqiqətən suvarırdı". Arxların bəzisi borularla yerin altından çəkilmişdi. Sanqibutu vilayətinin təxmin edildiyi rayonun yaxınlığında Bastam məskənində də uzunluğu 12 kilometrə qədər olan bu cür kanalın qalıqları tapılmışdır. Güman edilir ki, kanallar çox uzun idi və Sanqibutunun xeyli hissəsinin torpaqlarını suvara bilirdi. Su, ola bilsin, Araz çayının qolu Kotur çayından götürülürdü.
Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|