TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə



Yüklə 3,9 Mb.
səhifə74/186
tarix25.06.2018
ölçüsü3,9 Mb.
#51691
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   186

160 

 

çoxlu  qab-qacaqla  birlikdə  at  skeletlərinə  də  rast  gəlinir.  Marlik  və  Kaluraz 



mədəniyyəti  daşıyıcılarının  dəfn  adətlərində  də  ata  xüsusi  münasibət  bəslənildiyini, 

ona hətta sitayiş edildiyini görmək olar. Döyüşçülərin məzarları ilə yanaşı, atlar üçün 

ayrı-ayrı  dəfn  kameraları  qurulurdu.  Bu  kameralardan  at  dişləri  və  tunc  gəmlər 

tapılmışdır.  Kalurazda  da  ayrı-ayrı  at  qəbirləri  aşkar  edilmişdir.  Hər  bir  qəbirdən 

bütün ləvazimat və bəzək şeyləri ilə birlikdə üç at skeleti çıxmışdır. 

Sənətkarlıq.  Təsərrüfatçılığın  əsas  növlərinin  mükəmməl  mənimsənilməsi 

müxtəlif sənət sahələrini inkişaf etdirməyə imkan verirdi. Əhali metal hasil etməyi və 

ondan əşyalar qayırmağı çox yaxşı öyrənmişdi. Tunc məmulat həm təsərrüfatda, həm 

də  hərbi  işdə  geniş  tətbiq  olunurdu.  Misdən  tunc  xəlitəsi  almaq  üçün  aşqar  kimi 

cürbəcür  metallardan  istifadə  edilirdi.  Əsas  aşqar  kimi  qalay  işlədilirdi.  Bu  ərazidə 

qalayın  olmaması  və  görünür,  onun  fasilələrlə  gətirilməsi  sənətkarları  xəlitələrin 

alınması üçün qurğuşun, sürmə, arsen kimi əvəzedicilər işlətməyə məcbur edirdi. 

E.ə.  II  minilliyin  sonunda  mis-arsen  ərintilərindən  hazırlanan  əşyalar 

Kültəpədə  (Naxçıvan  MR)  aşkara  çıxarılmışdır.  Mingəçevirdə  çoxlu  mis-sürmə 

xəlitələri  tapılmışdır.  Həsənlidə  az  miqdar  kalsium  və  maqnezium  qarışığı  olan 

tunclar aşkar edilmişdir. 

Qalayın idxalı məsələsinə dair tədqiqatlar güman etməyə əsas verir ki, qədim 

tunc  metallurgiyası  üçün  qalay  mənbəyi,  ehtimal  ki,  Malay  arxipelaqının  və 

həmsərhəd ölkələrin zəngin qalay  yataqları imiş. Regionun  ərazisində xalis qalaydan 

olan əşyalar çox az tapılmışdır və tapılanlar da ancaq bəzək şeyləridir. 

Aşşur  çarları  metallarla  birlikdə  metal  məmulat  da  zəbt  edir  və  bac  olaraq 

alırdılar. II Aşşurnasirapal məlumat verir ki, zamualı Amekanın "çoxlu mis əşyasını, 

mis güyümlərini,  mis camlarını, mis məcməyilərini, onun sarayının xəzinəsini, onun 

var-dövlətini"  zəbt  etmişdi.  III  Salmanasar  bac  olaraq  Gilzandan  gümüş,  qızıl, 

qurğuşun  və  mis  qab-qacaq  alırdı.  Şamşi-Adad  isə  Gizilbundada  gümüş  qab-qacaq, 

əla qızıl və mis ələ keçirmişdi. 

Həsənlidə, Marlikdə, Ziviyədə, Naxçıvan zonasında qazıntı zamanı tapılan e.ə. 

I  minilliyin  əvvəlinə  aid  olan  sənətkarlıq  məmulatı  bu  ərazinin  əhalisi  arasında 

sənətkarlığın  yüksək  səviyyədə  olması  haqqında  mixi  yazılara  əsasən  yaranmış  rəyi 

təsdiq edir. Üstəlik, aşkarlanmış  məmulatın bir qismi  son  dərəcə nəfis  və zərifdir ki, 

bu da sənətkarların incə bədii zövqündən xəbər verir. 

Hələ  II  Aşşurnasirapal  məlumat  verirdi  ki,  öz  paytaxtı  Kalxuya  bu 

vilayətlərdən  sənətkarlar  aparırmış.  Tapıntılar  göstərir  ki,  sənətkarlar  əl  çatan  bütün 

material  növlərindən  istifadə  edir,  metal,  ağac,  sümük,  gil  və  daşdan  məmulat 

hazırlayırdılar.  Buradan  tapılan  əşyaların  bəzisində  Aşşur,  Urartu  və  ya  skif 

sənətlərinin təsiri nəzərə çarpır, ayrı-ayrı məmulatlar isə naşı təqliddən başqa bir şey 

deyildir.  Yaxın  Şərqin  böyük  bir  hissəsində  yayılmış  təsvirlərin  ümumi  mürəkkəb 

süjetləri var idi. 



161 

 

Oxşarlıq əlamətləri və təqlid ünsürləri müxtəlif vilayətlər və dövlətlər arasında 



qədimdən  mövcud  olan  qarşılıqlı  əlaqənin  qanunauyğun  nəticəsi  idi.  Mövcud  quru 

yollarından  başqa,  Diala  və  Xabur  çayları  kimi  su  yolları  da  Aşşur  ilə  əmtəə 

mübadiləsinə, şübhəsiz, çox kömək edirdi. Yaxın Şərqi Egey sahilləri ilə birləşdirən 

yollar arasında Azərbaycandan Trabzona, oradan da Qara dənizlə qərbə gedən yollar 

böyük  əhəmiyyətə  malik  idi.  Azərbaycandan  Kiçik  Asiyanın  qərb  sahillərinə  gedən 

yol münasib, asan yoldur və bu yolda mədəni mübadilə üçün, hətta təkərli nəqliyyat 

üçün də elə bir maneə yoxdur. 

Sənətkarlıq  məmulatının  əsas  qismi  mükəmməlliyi  və  forma  rəngarəngliyi 

etibarilə  ən  qədim  vaxtlardan  burada  inkişaf  edən  yerli  sənətin  özünəməxsusluğunu 

göstərir. 

Həsənlidəki qədim qalanın ərazisində sənətkar emalatxanası, emalatxanada isə 

tökmə üsulu ilə tunc dirəkciklər, baltalar hazırlamaq üçün qəliblərin qırıqları, habelə 

bəzək şeyləri hazırlamaq üçü qəliblər tapılmışdır. 

Mannanın  metal  üzrə  sənətkarlarının  iş  texnikasına  birtaylı  və  ikitaylı  açıq 

qəliblərdə tökmə işləri, döymə, naxışvurma, ştamplama və həkkaklıq daxil idi. 

Kənd  təsərrüfatında  həm  tunc,  həm  də  dəmir  toxalardan,  dəmir    tiyəli 

oraqlardan istifadə edilirdi. 

Qəbirlərdə  və  Həsənli  qalasında  silahlar  tunc  və  dəmirdəndir,  bəzisi  qızıl  və 

gümüşlə zəngin bəzədilmiş, habelə inkrustasiya edilmişdir. 

Tuncdan  və  dəmirdən  hazırlanmış  yarpaqvari  ox  ucları  bu  dövr  üçün 

səciyyəvidir.  Tiyəsinin  yuxarı  hissəsində  qabarıq  aypara  təsviri  verilmiş  xəncərlər 

Həsənli  qızıl  camının  üzərində  təsvir  edilmiş  xəncərlərə  bənzəyir.  Döymə  üsulu  ilə 

dəmirdən hazırlanan "açıq aypara" tipli iri xəncərlər və qılınclar da geniş yayılmışdı. 

Bəzi xəncərlərin dəstəkləri məharətlə bəzədilmiş sümük və ağacla naxışlanmış, metal 

məftillə köbələnmişdir. 

Həsənli  xarabalıqlarında  iki  tip  -  sivri  və  şırımlı  döyüşçü  dəbilqələri 

tapılmışdır. Sivri, konusvari dəbilqələr Aşşur və Urartu üçün səciyyəvi idi. 

Güman etmək olar ki, şırımlı dəbilqəni yerli əhalinin döyüşçüləri qoyurmuşlar. 

Bunu ondan da yəqin etmək mümkündür ki, III Salmanasarın Balavat darvazasındakı 

təsvirdə  şırımlı  dəbilqəli  dağ  camaatı  ilə  vuruşan  sivri  dəbilqəli  aşşurlular 

göstərilmişdir. 

Marlikdə nadir bir dəbilqə tapılmışdır. Güman edilir ki, bu dəbilqə hansısa bir 

çara məxsus ola bilərdi və cah-calallı dekorativ görkəminə baxmayaraq ondan əməli 

surətdə  istifadə  olunurdu.  Dəbilqə  özü  tuncdan  idi,  onun  üstünə  çəkilmiş  qızıl  və 

gümüş quramada şərab nəziri vermək ayinini icra edən saqqallı allah, əllərini qaldırıb 

ibadət edən ilahələr və onların  başı üzərində qanadlarını açmış quş təsvir edilmişdir. 

Dəbilqənin arxa tərəfində lələkləri və ya tükdən olan daraqları sancmaq üçün lüləcik 



Yüklə 3,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   186




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə