TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 3,9 Mb.
|
174
Subinin ucqarında yerləşən böyük Uşkayya qalası (görünür, müasir Uski nəzərdə tutulur, Təbrizdən qərbdə Səhənd dağının şimal yamacındadır - məsul red.)" döyüşsüz ələ keçirildi. Mannanın bir az əvvəl urartulular tərəfindən işğal edilmiş Subi vilayəti haqqında "Relyasiya"da məlumat verilir ki, "bu vilayətdə yaşayan adamların... süvari qoşun üçün at təlimində misli yoxdur". Uşkayya haqqında deyilir: "Mən (Sarqon - məsul red.) onun qayada 8 qulac qalınlığında bünövrə üzərində tikilmiş möhkəm divarını diş-diş olan üst hissəsindən ta hündür özülünədək birdəfəyə söküb yerlə yeksan etdim. Qalanın içindəki evləri alova bürüdüm, evlərin uzun tirlərinə od vurdum. Qalanın ətrafındakı 115 məskəni tonqal kimi yandırdım, tonqalların tüstüsü qasırğa şiddəti ilə göyün üzünü bürüdü. Qalanın ərazisini bir kökə saldım ki, elə bil tufan qopub onu məhv etmiş, yaşayış məskənlərini daş-torpaq altında qoymuşdu. Mən Aniaştanianı, onun (Urartu çarının - məsul red.) Sanqibutu sərhədində Uşkayya ilə Tarmakisa arasında tikilmiş ilxılar evini ətrafındakı 17 məskənlə birlikdə dağıdıb yerlə yeksan etdim, damların uzun tirlərinə od vurdum. Zəmilərin məhsulunu, küləşi yandırdım, dolu-dolu anbarları açdım və qoşunuma o ki var arpa yedirtdim. Onun otlaqlarına mənim mal-qaramı çəyirtgə sürüsü kimi buraxdım. Mal-qara onun ümid yeri olan ot-ələfi yeyib zəmilərini viran qoydu". Bundan sonra Sarqon Bari "ölkəsinə" soxulur. Əvvəllər mannalılara məxsus olmuş bu ərazi, görünür, hələ Menua zamanında urartulular tərəfindən işğal edilmişdi. Belə bir məlumat verilir ki, "Tarui və Tarmakisa dalaylar ölkəsində, onun (yəni Rusanın) zəngin arpa evinin (görünür, "dən anbarının") ətrafında tikilmiş güclü istehkamlardır - divarları möhkəmləndirilmiş, sədləri davamlı, xəndəkləri dərin idi, dövrəsinə hasar çəkilmişdi, orada çar alayının ehtiyat atları tövlələrə salınmışdı. Hər gün yemlənirdi; bu vilayətdə yaşayan adamlar mənim ətraf məskənlərdə törətdiyim əməlləri gördükdə canlarına titrətmə düşdü, məskənlərini atıb səhraya qaçdılar... Bu vilayətin hər yerini tor kimi bürüdüm, onların möhkəmləndirilmiş şəhərləri arasında müharibə qızışmasına imkan verdim. Onların möhkəm divarlarını (diş-diş olan yuxarı hissəsindən başlayıb) bünövrəsinədək dağıdıb yerlə yeksan etdim, onların içində olan evləri alova bürüdüm, uzun tirlərinə od vurdum. Onların bol məhsulunu alışdırdım, dolu-dolu anbarları açdım, qoşunuma o ki var arpa yedirtdim. Onların 30 ətraf məskənini tonqal kimi yandırdım, tonqalların tüstüsü ilə göyün üzünü tozanaq kimi örtdüm". Çox keçmədən Ulxu şəhəri (görünür, Mərənddən şimaldadır) işğal edildi. Urartu çarının sarayı bu şəhərdə idi. "Relyasiya"da deyilir ki, orada çiçək açan bağlar, üzümlüklər, kanallar və i.a. vardı. Bütün bunlar qılıncdan keçirildi və yandırıldı. Darmadağın edilib ruhdan düşmüş Rusanın ordusu qaçdı. Sarqon Qərbə tərəf hərəkət edərək Kətur aşırımı rayonunda Urartu ərazisinə soxuldu.
175
Aşşurlular bütün Urartu ərazisindən qılınc və odla keçdilər. Sarqon öz ölkəsinə qayıdanda Urartunun dini mərkəzinə - Urmiya gölündən cənub-qərbdə indiki Rəvanduz rayonunda yerləşən Musasirə basqın etdi. Musasir işğal və qarət olundu, Urartu çarı I Rusa özünü öldürdü. Mannanın ən təhlükəli düşmənlərinin darmadağın olunmasından istifadə edərək, Manna çarı urartulular tərəfindən tutulmuş torpaqlar üzərində öz suverenliyini bərpa etdi. Aşşur çarının özü bu işdə ona kömək göstərdi, "Ursadan və Metattidən alınan 22 qalanı və 2 möhkəmləndirilmiş şəhəri" Ullusunuya qaytardı, "Mannalılar ölkəsinin Uişdiş vilayətini" ona verdi. Görünür, urartuluların "Mannalılar ölkəsi adlandırdıqları" Subi vilayəti də qaytarılmışdı. Lakin, çox ehtimal ki, mannalılar bununla kifayətlənməmiş və öz hakimiyyətlərini Urmiya gölündən şimaldakı rayonlarda urartuluların əvvəllər tutduqları başqa torpaqlara da yaydılar. Təsadüfi deyildir ki, "Mannalılar ölkəsinin adamları" Sarqonun "Relyasiya"sında onun Sanqibuti vilayətində qalaları tutması ilə əlaqədar olaraq xatırladılır; Sanqibuti vilayətindən sonra Urartunun öz ərazisi başlanırdı. Sarqon Andianı, Zikertunu və Urartunu darmadağın edəndən sonra, Manna Cənubi Azərbaycan ərazisinin az qala hər yerində və ya böyük bir hissəsində hakimiyyəti yenidən ələ keçirir. II Sarqon Mannanın itaətkarlığını dönə-dönə qeyd etsə də, mannalılara "öz yurdlarında arxayın yaşamaq" imkanı verdiyini bildirsə də, "Mannalılar ölkəsini sakitləşdirmişəm", "səpələnmiş mannalılar ölkəsini bir yerə toplamışam" desə də, Manna əslində Aşşurun tabeliyindən çıxır. Maraqlıdır ki, Ullusunu Aşşura 714-cü ildə iki dəfə bac verdiyi halda, 713-cü ildə ancaq bircə dəfə, necə deyərlər, "pay" verməklə kifayətlənmişdi. Həm də Sarqon Manna çarının müttəfiqliyini xüsusi qeyd edir, ona kətan və yun paltarlar, xəncər və üzüklər bağışlayır. Manna o zamanın qüdrətli dövlətlərindən birinə çevrilir, tezliklə cürətlənib Aşşur torpaqlarına basqın etməkdən çəkinmir. E.ə. VIII əsrin lap sonunda tarix meydanına yeni bir qüvvə - kimmerlər çıxır. Düşünmək olar ki, Asarxaddon zamanında kimmerlərin şəxsində mannalılar özlərinə müttəfiq qazanmışdılar. Kimmerlər Aşşur ilə Manna arasında gedən mübarizəyə fəal surətdə qarışır, bu mübarizədə Mannanın tərəfini saxlayırdılar. E.ə. VIII əsrin sonunda - VII əsrin əvvəlində Mannanın həm aşşurlular, həm də urartulularla münasibətləri qatı düşmənçilik münasibətləri idi. Artıq Sarqonun varisi Sinaxxerib (e.ə. 705-681) mannalıların, onun hakimiyyətinə itaətkarlıqla boyun əyməməsindən şikayətlənir və öyünür ki, boyun əyməyən mannalıları əsir aparıb kərpic daşımağa məcbur etmişdir. Keçıniş müttəfiqlərin sonradan bir-birinə düşmən kəsilməsi o zamanın sənədlərində dəfələrlə xatırladılır. Sənədlərin birində deyilir ki, zalipilərin bac olaraq Aşşura apardıqları Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|