Tasdiqlayman

Yonuvchi aralashmalarni tarkibiga boglik xolda jaroxatlanish faktorlari

bo’lishi mumkin:

1. Alanga aralashmani yonishi xisobiga - qontakt kuyish.

2. Issiklik radiatsiya infrakizil nurlanish - distantsion jaroxatlanish - yuqori xarorat faktori.

3. Yonishning toksik maxsulotlari - is gazi.

4. Psixologik faktor.

Shuning uchun kuyishning chukur formalari natijasida, nafas olish yullarining shikastlanishi, kuz jaroxatlanishi xamda psixotik o’zgarishlar kuzatiladi. Napalm bilan kuyganlarning 2G`3 qismida chukur kuyishlar kuzatiladi. Kеyingi uziga xos tomoni napalm kullanilganda bu jaroxatlanganlarning 75% yuzining kuyishidir. Bu uz navbatida kuyidagi noxushlik bilan birga kеchadi -1G`2 qismi jaroxatlanganlarda kuyish satxi 25% gacha еtadi va undan ortik bo’lishi xam mumkin. Amеrikalik xamda ormoniyalik tadkikotchilar (Gеstvik) ma'lumotiga kura napalli 25% kuyish satxi kritik dеb baxolanadi. Xakikatda xam jaroxatlanish katta kuyish satxi bilan kеchsa jaroxatlanganlar axvoli uta og’ir bo’ladi.

Vеtnam armiyasining tibbiyot xizmati xozirgi kunda napalm bilan kuyishning

kuyidagi klinik tasnifini ishlab chiqdi:

I-davr - erta birlamchi asoratlar - 3 sutkagacha.

II-davr - erta ikkilamchi asoratlar - 40 sutkagacha.

III-davr - kеchki ikkilamchi asoratlar - 3 oigacha.

IV-davr - rеqonvalistsеntsiya davri - 3-6 oigacha.

Birinchi davrda ulimlik 35% gacha еtgan, shaxsiy ximoya vositalarini ishlatilmaganligi sababli; shokka qarshi, utkir toksеmiya, asfiktsiya tufayli. Chunki bu xolatlarda ular bеxush bo’lishgan. Kupchilik kasallarda kombinatsiyalashgan jaroxatlar bo’lgan - sharikli bombalardan yaralanish tufayli. Ikkinchi davrda, kuyish kasalligida, kuyish kasalligining sеptikotoksеmik davridagi asoratlar kuzatilgan, lеkin kuprok xollarda -0,44% gacha stolbnyak uchragan. Ulug Vatan urushiga takkoslagan xolda 0,07% va boshka xil infеktsion asoratlar. Bu davrda jaroxatlanganlar tana vaznini 15% gacha yukotadi, shishlar paydo bo’ladi, gеmaturiya, to’qimalarda chukur trofik buzilishlar kuzatiladi. Uchinchi davrda 53% jaroxatlanganlarda yakkol namoyon bo’lgan kеlloid chandiklar bo’lgan, davolash kiyin bo’lgan, kichishlar (zid) va ichki organlarda morfologik o’zgarishlar kuzatilgan.

Napalm bilan jaroxatlanishdagi lеtallik taxlili (ulim sababiga kura):

ShokQtoksеmiya 71,4%

Sеpsis 13,2%

Pnеvmoniya 4,9%

Stolbnyak 2,1%

Va boshkalar 8,4%

Tibbiy evakuatsiya etaplarida yordam ko’rsatish Dastlabki va vrachgacha bo’lgan yordam; alangani uchirish, analgеtiklar, Norov aralashmasi (50 ml arok Q 1 ml 1% morfiy), boylam, jang maydonidan olib chiqish, nafas analgеtiklari, yurak ishini yaxshilovchi vositalar, ichishga tuzli-ishkorli eritma bеriladi -1 l suvga 1 choy qoshiqdan soda va osh tuzi. PTP - shokka qarshi vositalar, poliglyukin - 400-500 ml, 1,5-3 l gacha shokka qarshi eritmalar, 30% natriy giposulfat eritmasi - 30 ml.

Analgеtiklar vG`n yoki mG`o yuboriladi - 2% 1,0 ml pantopon eritmasi bilan 2,5%

li pipolfеn yoki diprazin eritmasi-1,0 ml. Yurak va nafas analеptiklari tеri ostiga-10% li -kofеin-1,0 ml, 1%-2,0 m1 kordiamin.vеna ichiga-40%-20 ml gkyukoza bilan 0,06%li korgliqon eritmasi -1,0 ml. Spazmolitiklar - vG`n 2,4%-100 ml eufillin eritmasi, blokadalar, immobilizatsiya, til fiksatsiyasi, koksholga qarshi anatoksin, kislorod xavo aralaralashmasini yuborish, tеtratsiklin, stеptomitsеllin. Nafas yullari

kuyishlarida - mG`o yuboriladi - 30-60 mg prеdnizolon yoki 110-200 mg gidrokortizon, antidistamin vositalar. 2-sumkadan boshlab vagosimpatik blokadalar kilinadi. Kuz, kovoklar kuyishida yoki ularning uk bilan shikastlanishida kuzga 2-3 tomchidan OD%-0,25% dikain eritmasi tomiziladi va shisha tayokcha yordamida kovoklar orkasiga 10%-30% li sulfamig malxami, 5% sintamitsin malxami suriladi, sortirovka (saralash), evakuatsiya. OmеdB: (OMO) shokka qarshi tula xajmli yordam, birlamchi ko’rsatmalar buiicha amputatsiyalar, bеmorlar okimi katta bo’lganda -birinchi yordam ITP dagiday ko’rsatiladi va maxsuslashgan yordam boskichlariga evakuatsiya. Sovuq urishi. 1939 yilda Sovеt-Fin urushi paytida P. A. Kupriyanov buiicha sovuq urishi umumiy sanitar yukotishlarning 8,1Z% ni tashkil kilgal. Sovuq urishi to’qimalarga past xarorat ta'siri natijasida yuzaga kеladi. Ammo sovuq urishi xavo tеmpеraturasi 0°S dan yuqori bo’lganda, lеkin yuqori namlik, shamol, oyoqlarning kuchli tеrlashi, uzok muddat xarakatsiz kolganda va oyoq.-kulda qon aylanish buzilishlari bo’lganda xam yuzaga kеlishi mumkin. Jismoniy va psixik charchash, qon yukotish, och kolish, avitaminoz kabi xolatlar xam sovuq urishga moyillikni oshiradi. V. S. Gamov ma'lumotlari buiicha sovuq urishi kuprok oyoqlarda uchraydi. Ulug Vatan urushi paytida sovuq urishi umumiy sovuq urishlar xajmini 91,2% ni tashkil kilgan. Sovuq urishning 2-ta davri bor;

I. Yashirish (rеaktivlikkacha bo’lgan) davr. Maxalliy va umumiy gipotеrmiya davri to’qimalarda xarorat tushishi davomiyligi buiicha aniklanadi, ya'ni bu davrda past xarorat to’qimalarga ta'sir kilishda davom etayotgan bo’ladi. Klinik jixatdan bu davrda bеmorda og’riqlar, noxush sеzgilar bo’ladi. Ob'еktiv jixatdan avvaliga shu soxada kizarish, so’ngra asa tеri koplamlarining rang-parligi, sеzgining pasayishi, shish kuzatiladi. Sovuq kotish (sovuqning butun organizmga ta'sirlarida uykuchalik, bushashish, titrash, xarakatlar va pulsning sеkinlashishi kuzatiladi. Sovuqning davomiy ta'sirida ong xiralashadi va butunlay yukoladi. Muskulatura kotadi, kaltirashlar boshlanadi. Nafas buzilishlari yuzaga kеladi, yurak faoliyati

susayadi va umumiy xarorat 20-35OC gacha pasayish fonida ulim yuzaga kеladi.

II. Rеaktiv davr. Isinishdan kеyingi davr, uning dastlabki bеlgilari -shikastlangan tana qismlarining shishishidir. Bundan kеyingi vaktda pnеvmoniya, nеfrit, psixik buzilishlar, nеfrit va paralichlar yuzaga kеlishi mumkin.
Darinalar buyicha tasnifi. Sovuq Urish darajasi shu zaxoti emas, balki ma'lum vaktdai kеyin, kupincha bir nеcha kun utganda bеlgilanadi. l-darajali sovuq urishi shish, sianoz, tеrining kukimtir rangi bilan namoyon bo’ladi. Tori bosib kurilganda rang-parlik paydo bo’ladi va u yana kukimtirlik bilan almashinadi. Bеmorni kichishish, parеstеziya, singuvchi, pulsatsiyalovchi og’riqlar bеzovta kiladi. Barcha o’zgarishlar bir nеcha kun ichida yukoladi, lеkin sovuqka tеrining yuqori sеzgirligi saklanib koladi. II-darajali sovuq urishi sargish va qon aralash eksudat bilan tulgan puffakchalar xosil bo’lishi bilan xaraktеrlanadi. Tеri shishgan, kukargan, og’riqlar 1-darajali shikastlanishdan kuchlirok. Adеkvat davolanish olib borilsa bеmor 10-30 kundan so’ng sogayib kеtadi. III-darajali sovuq urushi tеrining chukur kavatlari va tеriostiyog klеtchatkasini nеkrozi bilan kеchadi. Tеri nеkrozi soxalarida qonli suyuklik bilan tulgan puffakchalar xosil bo’lishi mumkin, nеkroz qisman parchalanadi, eriydi va tushib kеtadi, yiringlashi mumkin. Puffakchalar tubi nina bilan sanchib kurilganda sеzgirligi yuk (II-darajalidan farki), sogayish 30-60 kungacha chuzilib kеtadi. IV-daraja - to’qimalarning suyakkacha ulishi. Dеmfkatsiya sovuq; urishdan kеyin 2-chi xafta davomida anik bo’ladi. Kupincha yiringli infеktsiya bilan asoratlanadi. To’qimalar tushib kеtishi sеkinlik bilan kеchadi. Sovuq urishi va umumiy sovuq, kotishdan tashkari sovuq; xarorat bilan shikastlanishning yana 2 turi farklanadi; kaltirash (oznoblеniе) kaytariluvchi, sistеmatik, lеkin uncha kuchli bo’lmagan sovuq xarorat ta'sirida, askarlarda kupincha tеxnikani tuzatayotgan paytda uchraydi; tankist va artеlliristlarda. Kasallik shish, tsiyanoz, kuchli kichishish bilan kеchadigan xronik dеrmatit shaklida bo’ladi va tеrining yoriklari va yaralari (asosan kulda) bilan asoratlanadi.

“Traptеynaya smola” - IV-darajali sovuq urishi, oyoqlarga uzok vakt davomida

uncha past bo’lmagan xaroratni ta'siri natijasida yuz bеradi. Lеkin bunda oyoq

kiyim suv o’tkazadi va uzok muddat kam xarakatli ish bilan shugullanadi. Bu

kasallik uchun yashirin davrnyyg anik namoyon bo’lmasligi xos. Sovuq urishni profilaktikasi: oyoq kiyimni yaxshi ta'mirlanishi, oyoqlar tеrlashiga qarshi choralar, namlangan paypoq va paytavalarni almashtirish, ularni kuritish, askarlarni issik ovkat bilan ta'minlash, transhеylarni drеnajlash. Davriy ravishda qisqa masofaga yugurishlar, joyida yugurish, kishki vaktda askarlarga kam dozada spirt yoki arok bеrishni tashkil etish kеrak.
Birinchi yordam sovuq urgan to’qimalarda qon aylanishini tiklashga qaratiladi.

Buni amalga oshirish uchun shikastlangan soxani quruq yoki spirt bilan namlangan kul bilan ishkalanadi. Kalin quruq asеptik boglam kuyiladi. Agar iloji bo’lsa, oyoq-kulni massaj issik xonada amalga oshirilishi kеrak. Sovuq urgan soxalariga spirt bilan ishlov bеriladi. Maxalliy vannalarni qo’llash yaxshi natija bеradi. Bunda suv xarorati 20-30 minut ichida 20-34°S dan 35°S gacha kutariladi. So’ngra oyoq-kul kuritilib, 70°li spirt bilan surtiladi. Umumiy sovuq kotishda alkogol bеrilib, issik xonaga olib kiriladi. PTP da birinchi vrachlik yordami ko’rsatiladi. Umumiy sovuq kotishda bеmor isitiladi, alkogol bеriladi, issik choy, issik ovkat, analgеtiklar, yurak

vositalari yuboriladi. 40°S dan yuqori bo’lmagan grеlkalar bilan tеri koplanadi.

Agar birinchi yordam ko’rsatilmagan bo’lsa, PTPda shuni ko’rsatishdan

boshlanadi. Koksholga qarshi zardob va anatoksin yuboriladi. II-IV-darajali sovuq, urishida antibiotiklar yuboriladi. I-darajali sovuq urishida shikastlangan soxani tananing 5%li spirtli eritmasi bilan surtiladi. II-III-darajali shikastlanishlarda futryad blokadalar o’tkaziladi. Chеklangan I-darajali sovuq urgan askarlar qismga yuboriladi, kolganlarni xammasiga esa sovuq urgan soxasiga kalin paxmokli boglam kuyilgandan so’ng, ORMga (to`l) evakuatsiya qilinadi. Aloxida tibbiy batalon (OmеdB), aloxida tibbiy snaryad (OMO)da kvalifikatsiyalashgan tibbiy yordam ko’rsatiladi. Bu еrda agar iloji bo’lsa, II-darajali sovuq urishida tеriga ishlov bеrib, futlyar blokada o’tkazilgandan so’ng xamma puffakchalar kеsiladi va Vishnеvskiy malxami, bor naftalap malxami boglam yoki antibiotikli boglam kuyiladi, antibiotiklar yuboriladi. III-darajali sovug. urishida xam xuddi shunday yul tutiladi. I-darajali va chеgaralangan II-darajali sovuq urgan asgarlar erkin xarakatlana olsa va uz-uziga xizmat ko’rsata olsa, sogayotganlar komandasiga yuboriladi. Shu еrning uzida evakuatsion-transport saralash o’tkaziladi, ajratiladi:

a) uziga xizmat ko’rsata oladigan va erkin xarakatlana oladigan va davolangandan so’ng xarbiy xizmat davom ettira oladigan II-IV-darajali sovuq, urgan askarlar GLR ga yuboriladi; b) kolganlari umumiy xirurgik gospitalga boradi. Gospitalda -ixtisoslashgan tibbiy yordam ko’rsatiladi. Bu еrda barcha sovuq, urganlar 1,5-2 oy mobaynida davolanadilar. Jangga kaytish layokati bo’lmagan va kеyingi 3-4 oy davomida davolanishga muxtoj bеmorlar orkadagi gospitallarga junatiladi. Bu еrda II-III darajali sovuq urganlarga malxamli boglamlar qo’yiladi, fiziotеrapiya (eritma dozali gvarts. UVCh), III-darajali sovuq. urishda davolash muddati qisqartirish maqsadida, ulgan to’qimalar kеsib olib tashlanadi. IV-darajali sovuq urishda nеkrotomiya kilinadi, agarda dеmarkatsion chiziq aniklansa, iloji boricha vaktlirok nеkroektomiya bajariladi, dеmarkatsion chiziqdan distal qismda, ho’l gangrеna quruq gangrеnaga o’tkaziladi. Nеkroz chеgarasi anik, bo’lganda va maxalliy atrof to’qima yallig’lanishi bo’lmaganda amputatsiya kilib funktsional chultok xosil kilinadi yoki barmoq, yoki oralotalar tipik qismlarga ajratiladi.

Sovuq urishda birlamchi amputatsiya mumkin emas dеb tushuntiriladi. Amputatsiyaga ko’rsatma bеriladi, qachonki, anaerob infеktsiya yoki og’ir yiringli

asorat rivojlansa.

3.2. Tahliliy qism

Mavzuga oid test savollar:

1. 
   “To’qqiz qoidasi” xato javobni ko’rsating
   

1. 
   Bosh, bo’yin – 20%
   
2. 
   Qo’l - 9%, oyoq -18%.
   
3. 
   Tananing oldingi qismi - 18%,
   
4. 
   Orqa - 18%,
   
5. 
   Oraliq - 1%.
   

2. 
   Kuyish kasalligining toksemik fazasi
   

1. 
   5 kun
   
2. 
   12 kun
   
3. 
   3 soat
   
4. 
   3 - 15 kun
   
5. 
   1-2 kun
   

3. 
   Kuyishning qaysi darajasida qisman nekroz va teri organoidlari saqlangan holda bo’ladi
   

1. 
   II
   
2. 
   I
   
3. 
   IIIa
   
4. 
   IIIb
   
5. 
   IV
   

4.Quyidagi shikoyat va simptomlar sovuq urushnig qaysi darajasida uchraydi; o’z hushida, uyqusiragan, bosh aylanishi, bosh og’rishi, holsizlik, charchoq, nutq sekinlashgan va tushunarsiz, tana harorati 30-32’C.

1. 
   Adinamik
   
2. 
   Stuporoz holat
   
3. 
   Titrash bosqishi
   
4. 
   Komatoz holat
   

5.Og’ir shok belgilariga oid eman

1. 
   diurez 15—20 ml soat
   
2. 
   gematuriya
   
3. 
   normal tana harorati
   

Javoblar:1-a; 2-d; 3-c; 4-a; 5-c.

4.Analitik qism

4.1. Grafikli organayzer: Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo'yicha yangi o'zaro bog’lanishli tasavvurlarni erkin va ochiq jalb qilishga yordam beradi. O'rganilayotgan hodisa, tushuncha, fikrlarni ikki va undan ortiq jihatlari bo'yicha taqqoslashni ta'minlaydi. Tizimli fikrlash, ma'lumotlarni tuzilmaga keltirish, tizimlashtirish ko'nikmalarini rivojlantiradi.

4.2. Vaziyatli masala:

Hodisa joyida topilgan jabrlanuvchi qo’ldagi qattiq kuydiruvchi og’riqlarga shikoyat qildi. Kichik tibbiy hodim bemor ko’rigi davomida o’ng qo’ldagi kiyimning kuygani, qo’l kaft orga yuzasi va bilak qizargan va pufakchalarni aniqladi.

Vaziyatli masala uchun kushimcha ma'lumot

(talaba uchun)

№ 2 Vrach ko’rigigacha olingan ko’rsatmalar TVI - 32 qorinning aylanmasi - 56 Tananing harorati - 36,5 Q/B - 130/95 mm simob.ustuni Puls - 1 daqiqada 96 zarb

№ 2 Qonning umumiy tahlili Gemoglobin - 133 g/l; Eritrocitlar - 4-5x10*12/l;

№ 2 Siydikning umumiy tahlili: Umumiy miqdori - 150 ml; Rangi - och sariq; Siydikning nisbiy zichligi - 1015 Tiniqligi - tiniq; Reakciyasi - nordon; oqsil - abs; Safro pigmentlari - manfiy Epiteliy - 1-2-3 ko’ruv maydonida Leykocitlar - 2-3-4 ko’ruv maydonida

№ 2 EKG: Ritmi sinusli, YuUS (yurakning urush soni) 1 daqiqada 100 zarb. (Talabaning qo’liga shu variantga mos hotima va interpretaciyasiz EKG beriladi)

Vaziyatli masalaga qo’shimcha ma'lumot

(O'qituvchilar uchun)

Bosqich	Talaba bajarishi zarur bo’lgan faoliyatlar majmuasi
1	UASH xonasida bemor qabo’li (noverbal va verbal shaxslaro munosabatli ko’nikmalarni qo’llash). Shikoyatlarni e'tiborli yig’ish (Asosiy: qo’ldagi kuchli kuydiruvchi og’riqlar
2	Hozirgi kasallik tarihini e'tiborli holatda yigish, boshlanishi va kechishini baholash: Yuqorida ko’rsatilgan shikoyatlarni kuyish bilan bog’laydi.
3	Bemorning hayotiy tarixini aniqlashtirish.
4	Ta'sir qiluvchi faktorlarni aniqlash (boshqarib bo’lmaydigan: yoshi, boshqarib bo’la oladigan: maktabda ta'lim olish, jismoniy tarbiya murabbiyi nazoratida mashgulot o’tkazish). Bemor muammosini aniklash: asosiy – ko’krak kafasi jarohati
5	Ob'ektiv tekshirish o’tkazish (talaba bemor holatiga mos sindromlarni ketma-ket ravishda va moslagan holatda behato bajarish kerak)
6	Dastlabki tashhis –O’ng qo’lning bilak va kaft orqa yuzasinig termik kuyishi. (Kategoriya- 2)
7	Tekshirish rejasi (talaba bemorni tekshirish rejasini tuzish kerak): Nafas harakati chastotasini aniqlash (kategoriya 3.1), Ko’krak qafasi palpaciyasi (3.1 kategoriya) Ko’krak qafasini frontal va sagital sathda bosish (kategoriya 3.1) ko’rak qafasi auskultaciyasi ( kategoriya 3.1) Q/B ulchash (kategoriya 3.1) Umumiy qon, siydik tahlili (kategoriya 3.1) - ko’rak qafasi to’g’ri ko’rinishdagi rentgenogrammasi (kategoriya 3.2)
8	Talaba o’tkazilayotgan tekshirishlarni asoslab va tushuntirib berish kerak.
9	Zarur bo’lgan tekshirishlarni KVP sharoitida mustakil bajarish: Nafas harakati chastotasini aniqlash ko’krak qafasi palpaciyasi ko’krak qafasini frontal va sagital sathda bosish ko’krak qafasi auskultaciyasi Q/B ulchash Umumiy qon tahlili Umumiy siydik tahlili (talaba bajarilgan amaliy ko’nikmalarni barcha bosqichlarini muhokama qilishi olingan ma'lumotlarni interpretaciya qila olishi zarur).
10	Barcha tekshiruvlardan so’ng talaba ob'ektiv va labarator-instrumental natijalarni interpretaciya qila olishi zarur (talabadan olingan ma'lumotlar uchun sifatli tahlil va hulosa talab etiladi)
11	Differensial diagnoz
12	Yakuniy tashhis - O’ng qo’lning bilak va kaft orqa yuzasinig ikkinchi darajali termik kuyishi (kategoriya 2). (talaba kuyilgan yakuniy tashhisni tahlil qila olishi zarur)
13	Bemorni UASH huzuriga stacionar da’vo eki qonsultaciya uchun qaytishi: bemor holatini qayta baholash (mutahassis hulosasi eki chiqaruv hotimasiga asoslanib, yakuniy tashhisni rasmiylashtirish, kasallikni kechishi va aktivlik darajasi hisobga olish)
14	Bemorga qanday holatda profilaktika zarurligini aniqlash (IIIa). Bemorga profilaktika haqida ma'lumot berish va muhokama qilish.
15	Nomedikamentoz da’voni davom ettirishni tavsiya etish: Yarim o’tirgan holatda yotoq rejimi Nafas gimnastikasi Ovqatlanish racionini to’g’rilash(organizm uchun zarur bo’lgan bo’lgan moddalar va mineral elementlar kalciy, magniyga boy ozikovkatlar, parhez uchun sarhil balik) Davriy ravishda jismoniy mashgulot bajarish Ukuv mashguloti va dam olishni racional rejimini ta'minlash
16	Bemorga zarur holatda medikamentoz davoni ko’rsatilgan dozada, muddati hakida tushutirish. Mahalliy – Vishnevskiy mazi, Furacillin 1:5000, Bor kislotasi 2-3%, Rivanol 1:1000 bilan har kun yoki kun ora bog’lamlar qo’yish.
17	Bemorni KVP da qayta ko’rik uchun kun va vaqtini aniqlash.Talaba bemorni dispanser kuzatuv guruhini aniqlash va bemorga dispanserizaciya hakida ma'lumot berish( guruh DIIIB)
18	Sinish aniqlangandan so’ng bemor nazoratda bo’lishi kerak. Ko’rik davomiyligi sinish xarakteri, lokalizaciyasi, osteogenez dinamikasiga bog’lik. Bilak suyaklari singan bemorlar dispanserizaciyasida asosiy davolovchi-soglomlashtiruvchi chora-tadbirlar: Soglom haet tarzini urgatish fizioterapiya va LFK o’tkazish sanator-kurort davolanish
19	Kuzatuvga karagan holatda talaba profilaktikani nazariy va amaliy kunikmalarini bilish
20	Kuzatuvga karagan holatda talaba dispanserizaciya ishlarini nazariy va amaliy kunikmalarini bilish

5. Amaliy qism

Mavzuga oid amaliy ko'nikmalar:

Maqsad: Kuyishda bemorga birinchi tibbiy yordam ko'rsatish Bajariladigan etaplari.

1. Ko’rsatmalar Qo’lning kuyish jaroxatlari
2. Jixozlar Kramer shinasi, aseptic bog’lam, nonarkotik analgetiklar, bint, paxta, shprits 10.0
3. Talabaga Jang maydonida qo’lning termik kuyish jarohatlariga birinchi yordam ko’rsatish
4. Muallimga Bilim va ko’nikmalrni qadam-baqadam bajarilganligini baholash
№	Chora-tadbirlar	Bajardi	Bajarmadi
1.	Shikastlovchi agentni bartaraf qilish.Yonayotgan kiyimni o'chirish.	0	20
2.	Shok rivojlanishining profilaktikasi. Analgetiklar yuborish (narkotik yoki nonarkotik), plazma o'rnini bosuvchi eritmalarni yuborish (fiziologik eritma, jelatinol, poliglyukin).	0	20
3.	Transport immobilizaciya taminlanishi (autoimmobilizaciya, bor vositalar yordamida immobilizaciya, standart transport shinalar yordamida immobilizaciya).	0	20
4.	Yaraga aseptik bog`lam qo'yish.	0	20
5.	Evakuaciyaning keyingi etaplarida bemorlarni nosilkada transportirovka qilish.	0	20
	Jami

Har bir amaliy kunikma 100 ballik sistemada baholanadi va kerakli koefficientga kupaytriladi. Talabalarni amaliy kunikma uchun bo’lgan umumiy balli amaliy kunikma uchun tuplangan yigindisidan iborat.

6. Mashgulotlarni tekshirish usullari

• 
  ogzaki;
  
• 
  yozma;
  
• 
  vaziyatli masala
  
• 
  -amaliy kunikmalar
  

6.1. Talabalar bilimining reytingli nazorati

Nazorat turlari bo'yicha ballarni taqsimlash:

№	Baho	a'lo	yahshi	urta	qonikarsiz	yomon
	O'zlashtirish % hisobida	100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
1	Nazariy qism	20-19 ball	18-17 ball	16-15 ball	14-13 ball	12 ball
2	Analitik qism: organayzer	15-14	13-12	11-10	9-8	7-6
3	Test	15-14	13-12	11-10	9-8	7-6
4	Amaliy qism	40-34,4	34-28,4	28-22	21,6-14,8	14,4
5	Nazorat savollari	10-7,9	7,75-5,6	5,5-4,25	4,1-2,5	2,4

2. 
   Talabalarni bilimini baholashda kuyidagi kriteriyalar kulaniladi.
   

№	O’zlashtirish (%) va ballarda	Baho	Talabaning bilim darajasi
1	96-100	A’lo «5»	Vaziyatdankelibchiqibto’g’riqarorqabo’lqilaoladivaho’losachiqaradi. Amaliy darsga tayyorgarlik ko’rishda qo’shimcha adabiyotlardan foydalanadi( o’zbekvaingliztilida). Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari. Qonservativ davolash usullari davolashda muammolar mohiyatini mustaqil anglaydi. Kasalni mustaqil ko’rib, diagnoz qo’ya oladi(Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari. Qonservativ davolash usullari). Interaktiv o’yinlarda yuqori faollik bilan ishtirok etadi. Vaziyatli masalalarni to’g’ri hal etadi va javoblarini asoslay oladi. Amaliy ko’nikmalarni ishonch bilan bajaradi va mohiyatini tushunadi.
2	91-95		Amaliy darsga tayyorgarlik ko’rishdaq o’shimcha adabiyotlardan foydalanadi( o’zbekvaingliztilida). Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari. Qonservativ davolash usullari muammolar mohiyatini mustaqil anglaydi. Kasalni mustaqil ko’rib, diagnoz qo’ya oladi(Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari. Qonservativ davolash usullari) Interaktiv o’yinlarda yuqori faollik bilan ishtirok etadi. Vaziyatli masalalarni to’g’ri hal etadi va javoblarini asoslay oladi. Amaliy ko’nikmalarni ishonch bilan bajaradi va mohiyatini tushunadi.
3	86-90		Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari. Qonservativ davolash usullarimuammolar mohiyatini mustaqil anglaydi. Interaktiv o’yinlarda yuqori faollik bilan ishtirok etadi. Vaziyatli masalalarni to’g’ri hal etadi va javoblarini asoslay oladi. Suyak-mushak sistemasining anatomo-fiziologik xususiyatlarini yaxshi biladi va ishonch bilan gapiradi.Kasllikning etiologiya, patogenezi va klinikasi haqida aniq ma’lumotlarga ega va differensial diagnoz qila oladi, davolashni tavsiya etadi, travmatologiya va o topediyada profilaktika o’tkazishni biladi. Amaliy ko’nikmalarni ishonch bilan bajaradi va ohiyatini tushunadi. Bemorni ko’radi, to’g’ri anamnez yig’adi, taxminiy dashxis qo’ya oladi.
4	76-80	Yaxshi «4»	Interaktiv o’yinlarda yuqori faollik bilan ishtirok etadi . Vaziyatli masalalarni to’g’ri hal etadi lekin dorilarni dozasini aniq tavsiya etolmaydi. Suyak-mushak sistemasining anatomo-fiziologik xususiyatlarini yaxshi biladi va ishonch bilan gapiradi Kasllikning etiologiya, patogenezi va klinikasi haqida aniq ma’lumotlarga ega va differensial diagnoz qila oladi, davolashni tavsiya etadi, travmatologiya va ortopediyada profilaktika o’tkazishni biladi. Amaliy ko’nikmani qadamba –qadam bajaradi. Bemorni ko’radi, to’g’ri anamnez yig’adi, taxminiy dashxis qo’ya oladi.
6	71-75		Vaziyatlimasalalarnito’g’rihaletadi, klssifikatsiyabo’yichato’g’ritashxisqo’yaoladi,lekin davolash rejasini tuzaolmaydi. Suyak-mushak sistemasining anatomo-fiziologik xususiyatlarini yaxshi biladi va ishonch bilan gapiradi Kasllikning etiologiya, patogenezi va klinikasi haqida aniq ma’lumotlarga ega va differensial diagnoz qila oladi, lekin davolashni tavsiya eta olmaydi Amaliy ko’nikmani bajara oladi, lekin qadamlarni chalkashtiradi. Bemorni ko’radi, to’g’ri anamnez yig’adi, taxminiy dashxis qo’ya oladi. Laborator tekshiruv natijalarini baholay oladi. Mavzuni muhokama qilishda aktiv ishtirok etadi.
7	66-70	Qoniqarli «3»	Vaziyatlimasalalarnito’g’rihaletadi, lekinklinikdiagnozniasoslayolmaydi. Suyak-mushak sistemasining anatomo-fiziologik xususiyatlarini yaxshi biladi va ishonch bilan gapiradi Kasllikning etiologiya, patogenezi va klinikasi haqida aniq ma’lumotlarga ega va lekin differensial diagnoz qila olmaydi, davolashni tavsiya eta olmaydi Bemorni ko’radi, to’g’ri anamnez yig’adi, lekin og’irlik darajasini farqlay olmaydi. Laborator tekshiruv natijalarini qisman baholay oladi. Mavzuni muhokama qilishda aktiv ishtirok etadi.
8	61-65		Vaziyatlimasalalarnihaletishdaxatolargayo’lqo’yadi,(tasnifo’yichadiagnozqo’yaolmaydi). Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari linikasini biladi lekin ishonch bilan gapirmaydi. Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari kasalliklari etiologiyasi haqida aniq ma’lumotga ega lekin patogenezini ayta olmaydi. Anamnez to’plashi maqsadli yo’naltirilmagan, ko’rik sxema bo’yicha emas. Laborator tekshiruvlar natijasini baholay olmaydi. Mavzuni muhokama qilishda passiv.
9	55-60		Travmatologiyavaortopediyadagiumumiydavolashusullarito’g’risidama’lumotgaega, lekiishonchsizlikbilangapiradi. Suyak-mushak sistemasining anatomo-fiziologik xususiyatlarini chalkashtirib gapiradi. Kasalni mustaqil so’rab –surishtira olmaydi va ko’ra olmaydi. Laborator tekshiruvlar natijasini baholay olmaydi. Mavzuni muhokama qilishda ishtirok etmaydi.
10	54 -30	Qoniqarsiz «2»	Suyaklar va bugimlar shikastlarini asosiy davolash tamoyillari. davolash haqida tushunchaga ega emas Suyak-mushak sistemasining anatomo-fiziologik xususiyatlarini bilmaydi
11	20-30	Qoniqarsiz «2»	Talabaning mashg’ulotga kelganligi, formadaligi, o’zi bilan daftar va fonendoskopi borligi uchun.

7. Mashgulotning hronologik haritasi

Vaqti	O'tkaziladigan tadbirlar	Mazmuni	Materiallar
08.30-09.15	1. Еlka, bilak va kaft suyaklarining sinishi va chiqishini davolashning asosiy principlari” mavzusining nazariy taqlili. Еlka, bilak va kaft suyaklarining sinishining asosiy klinik belgilari, tez tibbiy yordam ko'rsatish, tekshirish, oqriqsizlantirish turlari, immobilizaciyalash principlari. 2. Еchim topish va tahlil qilish.	1. Talabalarning boshlanqich tayyorgarligini aniqlash. Talabalarni mavzu bo'yicha “dumaloq stol” interfaol o'yini yordamida so'roq qilish. 2. Talabalarning klinik fikrlash qobiliyati tekshirib ko'rish.	1 .Mashg’ulot mavzusiga mos keluvchi tadbirlar, rentgen suratlar, test savollari 2. Mashqulot mavzusiga mos keluvchi vaziyatli masalalar.
09.20-10.05	amaliy ko'nikmalarni qo'llash, Rentgen suratlar interpretaciyasi sinish joyini maqalliy oqriqsizlantirish, gips bog’lamlarni tayyorlash, longetali va cirkulyar bog’lamlarni qo'yish.	Talabalarning amaliy ko'nikmalarni bajarishga tayyorliklarini tekshirib ko'rish.	Rentgen suratlar, shinalar, shpriclar, novokain -1%, gips, bintlar.
10.20-11.05	Boldir va oyoq panjalari singan bemorlarni kuraciya qilish.	har bir talaba ma'mum bir palatadagi bemorlarni kuraciya qiladi. Gips boglamlarni qo'yish va skelet tortishda qatnashadi.	Dars mavzusiga to’g’ri keladigan kasalli bemor, gips, bintlar, Beller shinasi, skoba, shnur va oqirlik
11.10-11.50	Kuraciya qilingan bemorlar bo'yicha hisobot	Har bir talaba kuraciya vaqtida qilgan ishlari bo'yicha hisobot beradi.	Rentgen suratlar, negatoskop, jadvallar.
12.30-13.15	Yakuniy qulosa va talabalar bilimini baqolash.	Talabalar bilimini taqlil qilish.	Boshlanqich ma'lumotlar, vaziyatli masalalar, amaliy ko'nikmalar va bemorlarni kuraciya qilishda to’g’ri echim va taqlil qilish.

8. Nazorat uchun savollar

1. 
   Radiatsion jarohatlar va ularning kombinatsiyangan turlari haqida ma’lumot bering.
   
2. 
   Sinish, termik kuyish va jarohatlarning radiatsion kombinatsiyalangan holatda kechishi va uning o’ziga hosliklari
   
3. 
   Termik jarohatlarning fosforganik moddalar aralshgan holda kechishi
   
4. 
   Termik kuyishning mahalliy va umumiy asoratlari.
   
5. 
   Kuyish maydoni va chuqur jarohatlar maydonini aniqlang
   
6. 
   Kuyish kasalligining darajalari
   
7. 
   Jang maydonlarida birlamchi yordamning asoslari
   

Tavsiya qilingan adabiyot

1. 
   Yumashev G.S. «Travmatologiya va ortopediya» M., «Medicina» 1990. - 575s.
   
2. 
   Musalatov H.A. «Travmatologiya va ortopediya» M., «Medicina» 1995. -s.
   
3. 
   «HDJ bo'yicha ko’rsatma» V.N.Byalin, L.N.Bisenkov, P.G.Bryusov. M. 2000. - 415s.
   
4. 
   WWW.ejbjs.org WWW.jbjs org.uk
   
5. 
   WWW.traumatic.ruWWW.trauma.bd.ru
   

Kafedra mudiri, t.f.d. Karimov M.YU.