Tashkent university of information technologies named after muhammad al-kharezmi independent work

1
Filiallar
2	Talaba
3	Dekanat
4	Fakultet
5	Hodimlar

1.2 Jadval

Filiallar obyektining hususiyatlari

ID	Filiallar	Hududi	Tizimi	Guruhlar soni	Talabalar soni
1
2

1.3 Jadval

Talaba obyektining hususiyatlari

ID	F.I.Sh	Hududi	Telefon raqami	Kursi	Guruhi
1
2

1.4 Jadval

Dekanat obyektining xususiyatlari

^ID	Xodimlari soni	Yo’nalishlar taqsimoti	Dekanat hududi	Xodimlar maoshi
1
2

1.5 Jadval

Fakultet obyektlari xususiyatlari

ID	Xodimlari soni	Fakultet tartib raqami	Fakultet hududi	Fakultet nomi
1
2

1.6 Jadval

Xodimlar obyektlari xususiyatlari

ID	F.I.Sh	Yoshi	Yashash manzili	Lavozimi	Telefon raqami
1
2

Quyidagi rasmda aloqalar (obyektlar orasidagi munosabatlar)ning korinishi keltirilgan

“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida VAQT” tashkil etuvchisi faqat oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.

1.1 rasm “Oliy ta’lim muassasasi” obyektli modeli elementlari orasidagi obyektli munosabatlar.

Modelni qurishda “aloqa mavjud obyektni, jarayonni yoki hodisani,

abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bolib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar toplamidan qiymatlar qabul qilinadi.

“Mohiyat – aloqa modelidagi boglanishlarga, ikki mohiyat ortasidagi har bir boglanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar.., n-nar).

Loyiha haqidagi axborot diagramma korinishida rasmiylashtiriladi, buning uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – tortburchak bilan, atributlar-ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yonalishsiz qirralar bilan boglanadi.

“Mohiyat – aloqa modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida tola axborotga ega bolish uchun uni etarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini toldiradigan local modellar qurish kerak. Shundan song lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.

Misol tariqasida supermarket PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan.

Bu model diagramma ko„rinishda bo„lib, unda quyidagi belgilashlar ishlatiladi.

Vazifalar

1.Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variantga muvofiq mavzu uchun mohiyat aloqa diagrammasini yarating.

2.Predmet soha bo`yicha ob‘yektlarni aniqlang.

3.Tanlangan ob'ektlarining atributlarini aniqlang.

4.O`b‘yektlar o'rtasidagi bog`lanishni aniqlang.

5.Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).

Nazorat savollari:

1. Predmet soha tushunchasiga tarif bering.

2. Mohiya-aloqa modeli deganda nimani tushunasiz?

3. Mohiyat-aloqa modelida asosiy elementlar tushunchasini aniqlang.

4. Mohiyat-aloqa modeli ma`lumot bazasi strukturasi qanday aniqlanadi?

5. Mohiyat-aloqa modeli diagrammasi qanday tasvirlanadi?

2-Laboratoriya ishi.

Mavzu: Relyatsion ma`lumotlar bazasini loyihalash.

Ishdan maqsad: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modeli uchun jadvallar tizimini ishlab chiqishni o`rganish va ob`yektlarni bog`lanish munosabatlarini tahlil qilish.

Masalani qo`yilishi: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidagi barcha ob`yektlarni relyatsion modelini ishlab chiqish.

Uslubiy ko`rsatmalar: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modelini qurishda bog`lanish munosabatlari muhim ahamiyatga ega. Aslida ma`lumotlar bazasi munosabatlarga qarab ob`yektlari bog`laydi. Asosan ma`lumotlar bazasida quyidagi munosabatlar mavjud:

1. Birga – bir (1:1)munosabat. A va V ob`ektlar to`plami orasida 1:1 munosabat o`rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa.

2. Birga – ko`p (1:n) munosabat. A va V ob`ektlar to`plamida A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bittadan ko`p bo`lmagan nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil bo`ladi.

3. Ko`pga – bir (n:1) munosabat A va V ob`ektlar to`plami orasida o`rnatilsa, unda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning ko`pi bilan bitta nusxasi mos keladi. V ob`ektning nushalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A ob`ektning bir nechta nusxasi mos keladi.

4. Ko`pga – ko`p (m: n) munosabat. A va V ob`ektlar orasida shunday munosabat o’rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha.

Yuqoridagilarga tayangan holda ob`yektlarni yaratib olamiz (PS bo`yicha).

Relyatsion yondashuv asosiy tushunchalari:

1.Ma’lumotlar toifasi – relyasion MB saqlanadigan ma‘lumot qiymatlari;

2.Domen – domenlar ma‘lumotlarni ayrim asosiy turlarini aniqlash orqali o‗rnatiladi;

3.Atributlar – jadval ustunlar nomlari;

4.Bog’lanish – relyation so’zidan olinib munosabatni bildiradi; 5.Birlamchi kalit – bu kalit tashqi MB bilan bog’lanishni o’rnatish uchun xizmat qiladi. Relyatsion MB munosabatlarni o`zaro bog`langan to`plamidir. Har bir munosabat kompyuterda fayl ko`rinishida tasvirlanadi.Vanihoyat shunday qilib quyida ko’rib chiqqan barcha o’rganganlarimizni pastdagi misollar orqali ko’rib chiqamiz.

1.1 Jadval

“TATU” predmet sohasining obyektlari

No	Obyektlari
1	Filiallar
2	Talaba
3	Dekanat
4	Fakultet
5	Hodimlar

1.2 Jadval

Filiallar obyektining hususiyatlari

ID	Filiallar	Hududi	Tizimi	Guruhlar soni	Talabalar soni
1	Farg’ona	Farg’ona	Kredit-modul	100	1400
2	Samarqand	Samarqand	Kredit-modul	120	1500

1.3 Jadval

Talaba obyektining hususiyatlari

ID	F.I.Sh	Hududi	Telefon raqami	Kursi	Guruhi
1	Turobxonov T.S	Farg’ona	[phone]	2	120-20
2	Anvarov B.H	Samarqand	[phone]	2	620-19

1.4 Jadval

Dekanat obyektining xususiyatlari

^ID	Xodimlari soni	Yo’nalishlar taqsimoti	Dekanat hududi	Xodimlar maoshi
1	56	1	B blok	5000000
2	34	1	C blok	5000000

1.5 Jadval

Fakultet obyektlari xususiyatlari

ID	Xodimlari soni	Fakultet tartib raqami	Fakultet hududi	Fakultet nomi
1	43	5	A blok	Telekommunikatsiya
2	49	7	C blok	DIF

1.6 Jadval

Xodimlar obyektlari xususiyatlari

ID	F.I.Sh	Yoshi	Yashash manzili	Lavozimi	Telefon raqami
1	Soliyev D.S	35	Toshkent	Dekan	[phone]
2	Hamidov H.O	42	Toshkent	Qorovul	[phone]

Nazorat savollari:

1. Relyatsion boglanish nima?

2. 1:1 munosabatning mohiyati.

3. 1:n munosabat boglanishda nimalarga etabor qaratish zarur?

4. m:n munosabat boglanishga misol keltiring.

5. Ierarxik ma`lumotlar tuzilishi nima?

3 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: SQL tilida jadvallar yaratish, o’zgartirish va o’chirish

Ishdan maqsad: predmet soha ma‘lumotlar bazasini so`rovlar orqali yaratishni va so`rovlar orqali oddiy jarayonlarni bajarishni o`rganish, hamda ko`nikmaga ega bo`lish. Talabalarda DDL komandalaridan foydalanish va shu orqali relyasion MB yaratish ko‘nikmasini hosil qilish.

Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasini SQL so`rovlari orqali yaratish. Mavjud ob`yektlarni so`rovlar orqali ma`lumotlar bilan to`ldirish, o`zgartirish va keraksiz ma`lumotlarni o`chirishni ko`rib chiqish.

Uslubiy ko`rsatmalar: SQL tilida quyidagi asosiy ma‘lumotlar turlari ishlatilib, ularning formatlari har xil MBBT lar uchun farq qilishi mumkin:

1.1-rasm. “Tuitim” jadvali yaratilishi va ma’lumotlarning kiritilishi.

1.2-rasm. “Tuitim jadvalini yaratish va ma’lumotlarni kiritish. Endi esa bu jadvalimizning yuqoridagi ikki obyektlarning barcha elementlarini qo’shib chiqamiz.Natijani pastdagi rasmda ko’rishimiz mumkin:



Vazifalar

1.Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variyantga muvofiq mavzu uchun

MySQL da DDL buyruqlari bilan ishlaymiz.

2.MySqlda baza, jadval yaratish.

3.Jadvallar atributlarini kiritih.

4.O`b‘yektlar o'rtasidagi bog`lanishni aniqlang.

5.Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).

Nazorat savollari

1.CREATE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?

2.ALTER buyrug`iga misol keltiring.

3.DROP va DELETE buyruqlarining farqi nimada?

4.DELETE buyrug`ining strukturasini ko`rsating.

4 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Ma‟lumotlarni tanlash va ular ustida amallar.

Ishdan maqsad: Talabalarda DML komandalaridan foydalanish va shu orqali relyatsion

MB da ishlash ko‘nikmasini hosil qilish.

Masalaning qo‟yilishi: Avvalgi laboratoriya mashg‘ulotida yaratilgan futbol klubining MB ustida amallar bajarish.

Uslubiy ko`rsatmalar:Ma‘lumotlar bazasiga axborotlar qo'shish, yangilash, o'chirish va chiqarib tashlash imkonini beradi, odatda ma‘lumotlami boshqarish tili (DML – Data Manipulation Language) yordamida amalga oshiriladi. Barcha ma‘lumotlarning markazlashtirilgan saqlanishi mavjudligi va ulaming tavsifi ba‘zan so'rovlar tili (querylanguage) deb ataluvchi so'rovlarda tashkil etilgan umumiy uskunasi sifatida DML tilidan foydalanish imkonini beradi. So'rovlar tilining mavjudligi o'ziga xos faylli tizimlarni cheklanishlardan yo'qotish imkoniyatini beradi, unda foydalanuvchilarning fiksirlangan so'rovlar to'plami ustida ish olib borishlari yoki dasturiy ta‘minotni boshqarishda ko'proq murakkab muammolar uchun doimiy ravishda yaratilayotgan dasturlar sonining oshishi nazarda tutiladi.

DML tilining ikki xil turi mavjud - protsedurali va protsedurali bo'lmagan tillar. Ular bir-biridan ma‘lumotlardan ko'chirma olish usullari bilan farqlanadi. Ular o'rtasidagi asosiy farq, protsedurali tillar odatda MB da ketma-ket ravishda axborotlarni qayta ishlaydi, protsedurali bo'lmagan tillar butun yozuvlar to'plamiga birdan operatsiyaga kirishadi.

DML tili so‟rovlari:

SELECT – Amal bajaradigan jadvalimizni tanlash, ekranga chiqarish komandasi. Sintaksisi esa quyidagicha:

SELECT *FROM // jadvalni to’liq chiqarish

SELECT FROM // jadval ustunlarini chiqarish

INSERT – SQL da barcha satrlar ushbu buyruq yordamida kiritiladi. Sintaksisi esa quyidagicha:

INSERT INTO VALUES (“ustun_info”, “ustun_info”, … );

DELETE – satrlarni jadvaldan o‘chirish buyrug‘i. Sintaksisi esa quyidagicha:

DELETE FROM WHERE qidiruv_sharti;

UPDATE – Maydon qiymatlarini o‘zgartirish buyrug‘i. Sintaksisi esa 2 hil:

UPDATE SET column=expression;

O’tgan darsda yaratgan jadvalimizni chaqirib olamiz va alter yordamida unga yangi jadval qo’shamiz va UPDATEdan foydalanib maydonga qiymat beramiz.

So’rov: Alter table tuitim add dekanat varchar(30);

Update tuitim set dekanat =’rahbar’ where id=1;

Natija: ⇓⇓⇓



1.3-rasm. Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish.

Ana endi huddi shunday qilgan holda yana bitta ‘fakultet’ obyektini qo’shib olamiz.

So’rov: Alter table tuitim add fakultet varchar(40);

Update tuitim set dekanat =’hodimlar soni’ where id=1;

Natija: ⇓⇓⇓



1.4-rasm. Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish.

Ana endi huddi shunday qilgan holda yana bitta ‘hodimlar’ obyektini qo’shib olamiz.

So’rov: Alter table tuitim add hodimlar varchar(50);

Update tuitim set dekanat =’F.I.SH’ where id=1;

Natija: ⇓⇓⇓



1.5-rasm. Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish, hodimlar obyektini qo’shib olish.

Vanihoyat barcha obyekt elementlarini jadvalga qo’shib uni to’ldirib chiqamiz.

Yakuniy natija:⇓⇓⇓



1.6-rasm Tuitim jadvalida UPDATE operatori orqali mavjud ma’lumotni o’zgartirish va yakuniy natijani olish.

Vazifalar

1.Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variyantga muvofiq mavzu uchun MySQL da DML buyruqlari bilan ishlaymiz.

2.MySqlda jadval ma‘lumotlar kiritaming.

3.Jadvallar atributlarinini o`zgartiring.

4.Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).

Nazorat savollari

1.SELECT buyrug`iga misol keltiring.

2.(*) nima vazifani bajaradi.

3.INSERT buyrug`ining barcha imkoniyatlarini ko`rsating.

4.AUTO_INCREMENT bo`lgan atribut INSERT buyrug`iga e`lon qilinishi shartmi?

5.UPDATE buyrug`i imkoniytalari.

6.WHERE buyrug`idan nima uchun foydalaniladi?

7.REPLACE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?

8.UPDATE buyrug`ining vazifalari nimalardan iborat?

9.SQL tilida jadval nomlarini o‘zgartirish.

10.SQL tilida jadval yozuvlarini o‘zgartirish.

11.SQL tilida jadvaldan yozuvlarini olib tashlash.

12.SQL tilida jadvalga yangi yozuvlarini qo‘shish uchun qanday buyruq beriladi?

13.SQL tilida jadvaldan ustunlarni olib tashlash uchun qanday buyruq beriladi?

5 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: AND, OR, NOT mantiqiy standart so’zlardan foydalanish.

Ishdan maqsad: Talabalarda AND, OR, NOT mantiqiy stanndart so‗zlardan foydalanish va shu orqali relyatsion MB da ishlash ko‘nikmasini hosil qilish.

Masalaning qo‟yilishi: AND, OR, NOT, IN, BETWEEN, LIKE operatoridan foydalanib avvalgi mashg‘ulotlarda yaratilgan jadvallar ustida amallar bajarish.

Uslubiy ko`rsatmalar:SQL tilida shart ifodalarini tuzish uchun solishtirish va mantiqiy operatorlardan tashqari yana bir qator maxsus operatorlar qo‗llaniladi. Bu operatorlar dasturlash tillarida mavjud emas. Bu operatolar:

SELECT id_st, mark

FROM mark_st 26

WHERE mark IN (2,3)

BETWEEN amali maydon qiymatini berilgan intervalga kirganligini tekshirish uchun ishlatiladi.

Yuqoridagi natijani BETWEEN operatoridan foydalanib olish mumkin:

SELECT id_st, mark

FROM mark_st WHERE mark

BETWEEN 2 AND 3 Birorta xam 2,

3 olmagan talaba haqidagi ma‘lumotlar olish uchun NOT IN yoki NOT

BETWEEN ishlatiladi. Misol: Familiyalari A xarfi bilan boshlanuvchi talabalar ro‘yxatini tanlab olish. Bunday xolatda LIKE operatoridan foydalanish qulay hisoblanadi.

LIKE operatori faqat simvolli maydonlar uchun qo‗llaniladi va maydon qiymati operatorda ko‗rsatilgan namunaga mosligini tekshirish imkonini yaratadi.

Namuna quyidagi maxsus simvollardan tashkil topadi: _ (tagiga chizish belgisi) bitta ixtiyoriy simvolni bildiradi; % (foiz belgisi) – ixtiyoriy miqdordagi simvollar ketma – ketligini bildiradi.

SELECT id_st, surname FROM student

WHERE surname LIKE 'A%'

O’tgan darsda yaratgan database va jadvalimizni bir nechta xossalarni qo’llash

orqali chaqirib olamiz, quyidagi rasmda ko’rishimiz mumkin.



1.7-rasm.Dastlabki jadvalimiz ko’rinishi.

Endi esa unga yangi “maosh” deb nomlangan ustun qo’shib olamiz va son qiymatlar berib chiqamiz.

1.7-rasm.Yangi ‘maoshlar’ jadvalini qo’shish.

Natija esa pastda:

1.8-rasm. “Maoshlar” ustuni to’liq ko’rinishi.

Endi esa bu darsda o’tgan yangi xossalar yordamida bir necha marta jadvalimizga xar-hil qiymat beramiz:

Dastlab BETWEEN va IN yordamida bajarilgan jadvalimizni ko’rinishi:



1.9-rasm. BETWEEN va IN ning qo’llanilishi.

Endi esa AND yordamida bajarilgan natijani ko’ramiz.

2.0-rasm. AND yordamida o’zgartirilgan jadval.

6-Labaratoriya ishi

Ishdan maqsad: Ma`lumotlar bazasiga so`rovlar tizimini yaratish, saralash va WHERE standart so`zidan foydalanishni o`rganish va ko`nkmaga ega bo`lish.

Masalani qo`yilishi: Loyihalanayotgan ma`lumotlar bazasiga so`rovlar tizimini tuzish va uni relyatsion sxema ko`rinishida tasvirlash. So`rovlar tizimi orqali kerakli ma`lumotlarni ajratib olish va saralash.

Uslubiy ko`rsatmalar: Ma`lumotlar bazasi(MB) buyurtmachisi bilan birgalikda, ma`lumotlar bazasiga so`rovlar tizimini ishlab chiqish zarur. Ishlab chiqilgan so`rovlar tizimi relevant yaratilgan ―Mohiyat-aloqa‖ modeliga va buyurtmachi talablarini maksimal darajada qondirish kerak. Agar buyurtmachi qo`ygan talablarga qurilgan ―Mohiyat-aloqa‖ modeli so`rovlar tizimi to`la qanoatlantirmasa, unda predmet sohani qo`shimcha o`rganib va tahlil qilib, ―Mohiyat-aloqa‖ modeli kerakli elementlar, bog`lanishlar va munosabatlar bilan to`ldiriladi. So`rovlar tizimini ma`lumotlar bazasidan foydalanuvchiga beriladigan axborot bo`yicha standart va nostandart so`rovlarga sinflanadi. Ma`lumotlar bazasiga reglamentlanmagan so`rovlar deb foydalanuvchilarni joriy ehtiyojlariga qarab, lekin qurilgan model imkoniyatlari chegarasida va bu so`rovlarni unga relevantligini saqlangan holda o`zini ta`rifini o`zgartirish imkonini beradigan so`rovlarga aytiladi.

Ishni bajarish

1.Avvalgi laboratoriyada yaratgan bazamizning jadvallarini ko‘ramiz;

So’rov : show tables from tuitfm;

Natija:



6.1-rasm.Bazada mavjud jadvallarni ko’rish.

2.Bu jadvallarning har birini desc buyrug‘i yordamida ko‘rib chiqamiz ( batafsil 3-4-laboratoriyada ko‘rgan edik);

So’rov:

Desc tuitim;



6.2-rasm. Malumotlar bazasidagi tuitim jadvali.

So’rov:

desc fanlar;

Natija:

6.3-rasm.Bazada fanlar jadvalini yaratish va ko’rish.

4. Insert buyrug‘i yordamida mavjud jadvallarga ma‘lumotlar

kiritamiz va select buyrug‘i yordamida natijani ko‘ramiz. ( batafsil 3-4- laboratoriyada ko‘rgan edik);



6.4-rasm. Insert operatoridan foydalanish.

5.Update va alter table add buyruqlari yordamida mavjud jadvallarni to‘ldiramiz; ( batafsil 3-4- laboratoriyada ko‘rgan edik.



6.5-rasm. Alter operatoridan foydalanish.



6.6-rasm.UPDATE operatoridan foydalanish.

Endi laboratoriyamizning asosiy amallariga o‘tamiz.

7.Fanlar jadavalimizning oxirgi yachaykasini NULL qilamiz va ko‘ramiz.

So`rov: Update fanlar set vaqt=NULL where id=5;

Select *from fanlar;

Endi korpus_id ustunining NULL qiymati joylashgan jadval satrini o‘chiramiz va ko‘ramiz.

So`rov: Delete from fanlar where vaqt is NULL;

Select *from fanlar;



6.7-rasm.Delete operatoridan foydalanish.

8. Fanlar jadvalidan birinchida turgan fan nomi va IDsini chiqaramiz; So`rov: Select min(id) as „eng yuqoridagi fan‟, fanlar_nomi from fanlar;

Natija:



6.8-rasm. MIN() funksiyasining qo’llanilishi.

9. Fanlar jadvalidan oxirida turgan fan IDsini chiqaramiz;

So`rov: Select max(id) as „eng oxirida turgan qurilma‟ from fanlar;

Natija:



6.9-rasm.MAX() funksiyasining qo’llanilishi.

10. Fanlar jadvalidan id si 2 va 4 oralig‘ida bo‘lgan fanlar ma‘lumotlarini chiqaramiz;

So`rov: Select *from fanlar where id between 2 and 4;

Natija:



6.10-rasm. Between operatorining qo’llanilishi.

11. Fanlar jadvalidagi fanlar sonini aniqlaymiz:

So`rov: Select count(*) as „fanlar soni‟ from fanlar;

Natija:



6.11-rasm. COUNT() funksiyasining qo’llanilishi.

12. Fanlar jadvalidagi fanlar id larining o‘rta arifmetigini aniqlaymiz. So`rov: Select avg(id) as „fanlar id lari orta arifmetigi ‟ from fanlar;

Natija:



6.12-rasm. AVG() funksiyasining qo’llanilishi.

13. Kiberxavfsizlik haqida ma‘lumotlarni chiqaramiz;

So`rov: Select * from fanlar where fanlar_nomi=‟kiberxavfsizlik‟; Natija:



6.13-rasm.SELECT() va WHERE() qo’llanilishi.

14. Fanlar jadvalida barcha fanlar id lari yig‘indisini topamiz;

So`rov: Select sum(id) as „ fanlar id lari yig’indisi ‟ from fanlar; Natija:



6.14-rasm.SUM funksiyasining qo’llanilishi.

15. Fanlar jadvalidagi fanlar nomlarini bosh harflarini va fanlar nomini chiqaramiz;

So`rov: Select mid(fanlar_nomi, 1, 1) as „bosh harflar‟, fanlar_nomi from fanlar;

Natija:



6.15-rasm.MID() funksiyasining qo’llanilishi.