Teatr: Seyr və sehr

alimlə  ünsiyyətdə  ,  birgə  yaradıcılıqda  olan    günlərimiz  ,  görkəmli    rejissorumuz  
Tofiq Kazımovun  tamaşaları yenidən canlandı...... 
Mücərrəd anlayışlardan  qorxmamalıyıq : teatr aləmində  hər mücərrədliyin  
arxasında  insan  durur,  sənətkar  yaşayır.Bu  zaman-  məkanda    ölüm    heç  zaman  
sevinmir : ömür qısa  olduğu halda , sənət əbədidir......... 
Bəlli  tarixi    səbəblərdən    bütün    başqa  sahələrdə    olduğu  kimi  mədəni-
mənəvi    tariximizə  də  parçalanmış  halda    mövvcuddur.70-il  ərzində    tariximizi 
“inqlabdan  əvvəlki    və  inqlabdan  sonrakı”  mərhələlərə    bölərək    bütün  müsbət 
halları    yalnız  “  sosialis  dövrü  “ndə  götürürük.İndi  bəziləri    tələm-tələsik    təftiş 
əməliyyatını    bitmiş  hesab  edir  və    yaşadığımız  dövrün  bütün  nəticələrini  tam  
mənfi  adlandıraraq  ,  onu  tariximizdən  silməyə    cəhd  edirlər.Bu  hal  teatr  səətində  
də    müşahidə    olunur  ,  amma  Məryəm  Əlizadə  bu  meyillərə    uymayıb  elmi  
obyektivliklə   teatr prosesinin   hərəkətini izləyir.Bu  baxımdan   meyar    aylnız    və 
yalnız  hərəkətin səviyyələridir ki, bu da önəmli sayılır.Bu mövqe  həm də ondan 
ötrü  faydalıdır ki,  proses davam edir və yalnız  onların vəhdəti inkişaf meyllrini , 
gələcək  problemləri  dürüst işıqlandıra bilər..... 
Unutmamalıyıq  ki  ,  tariximizin    bütün  çağlarına    sahib  bizik    və  deməli 
məsuliyyətini  də  biz  daşıyırıq.Ən  asanı  isə  “  manqurta”  dönüb  istədiyimiz  tarixi  
dövrü  unutmaq və məsuliyyətdən boyun qaçırmaqdır. 
Bir  alim  kimi  ,bir  mədəniyyət  və  incəsənət    təəsübkeşi    kimi  Məryəm 
Əlizadə  teatr prosesinin  bütün çağlarına görə  məsuliyyəti qəbul edir və məhz bu 
mənəvi  mövqedən  məntiqi təhlilini aparır. 
...””Teatr  nəyə  və  kimə  lazımdır?”  sualı  vaxtaşırı  ictimai  düşüncəmizdə  
kəskin formada  qızğın mübahisələrə səbəb olur.Görünür ki bu hal təbiidir, görünür 
ki, bu sual “olum  ya ölüm?” məsələsi qədər əbədidir və hər dövrdə  öz cavabını 
tələb edir. 
Məryəm Əlizadənin  kitabını oxuyub  teatr prosesini  zamanın hərəkəti , teatr 
sənətinin  məhsulu olan tamaşanı isə  hərəkətin zamanı  kimi  qavrayandan sonra  
cürət edib sualı dəyişdirərdim: 

---

“  Teatra  nə  və  kim  lazımdır?”-  məncə    məsələnin  bu  cür    qoyuluşu    daha 
faydalı olar. 
....Alimlər üçün , sənətçilər üçün , tamaşaçılar üçün faydalı olar... 
....Dövlət üçün , cəmiyyət üçün , millət üçün  faydalı olar.... 
....Bəlkə də bu maraqlı , aktual , tutarlı və mübahisəli  kitabı yazan  Məryəm 
Əlizadə üçün də... 
Çünki zaman öz hərəkətindədir və bu hərəkət zamanı yaranan suallara cavab 
axtarmaq  ziyalılarımızın əbədi borc və vəzifələridir. 
 
HƏSƏNAĞA  TURABOV 
 
Xalq artisti , Dövlət mükafatları 
 laureatı, 
ATXİ-nin  prezidenti  , 
 
Akademik  Milli Teatrın  bədii rəhbəri 
 
 
 
 
 

---

Ön söz 
 
Prosesin  uzaq  proqnozu 
 
 
 
Mən istəyirəm ki , gözəllər, bütün gözəlliklər 
  uzaq uzaq , çox uzaq bir üfüqdə  əylənsin  
.Uzaq və incə təbəssümləri ilə  şamu səhər,  
həyatə nuri səfa  sərpərək çiçəklənsin. 
 
Hüseyn Cavid 
 
Milli teatrımızın  tarixi keçmişi , onun çağdaş durumu , inkişaf səmtləri  və yaxın-
uzaq  gələcəyi  haqqında  düşünməyə  və  fikir  yürütməyə  ,  təbii  ki  ,  hamının  haqqı 
var.Vətəndaş  cəmiyyətinin    başlıca  şərti    olan  pluralizm    ictimai  varlığımızın  hər 
hansı fakt  və hadisəni açıq , geniş və müxtəlif  mövqelərdən  müzakir etmək  üçün 
olduqca  səmərəli  şərait  yaradır.Aydın  məsələdir  ki,  fikir,  üsul  ,  metodlar 
müxtəlifliyi    araşdırılan  predmeti    daha  mürəkkəb  ,  çoxaspektli  görməyə  imkan  
yaradaraq    bir  fikrin,  bir  doktrinanın  inhisarını    dağıdır,  əsl    elmi    qənaətlərə  
gəlmək  üçün münbit zəmin  hazırlayır. 
Bununla    yanaşı  yeni  dövrün  düşüncəsi    mürəkkəb,  ictimai  şüur  və 
varlığımızda  baş  verə  hər  hansı  proseslərə  son  dərəcədə  həssas  olan    araşdırma  
predmeti  haqqında  müzakirə  və    mübahisələrdə  ilkin    meyarların  daha  dəqiqi 
təqdimatını  və əsaslandırılmasını tələb edir. 
Bu  tələb  boş    yerdə    yaranmayıb.Son  illərin  köklü      tarixi  hadisələri 
humanitar  düşüncəmizi bir sıra təxirəsalınmaz problemlərin həlli  önündə  qoydu 
ki,  bunlardan  bəlkə  də    ən  ümdəsi  nümunəvi    tariximizin    gerçək    mənzərəsini  
bərpa etmək zərurətidir. 

---

Tarix  elə  gətirib  ki,    Azərbaycan  mədəniyyət    və  incəsənətin  yaranma  , 
inkişaf mərhələləri , problem və kəşfləri  , uğur və uğursuzluqları  bir qayda olaraq 
yadellilər    tərəfindən  işıqlandırılıb,  ya  da  ki,    son  tarixi  dövrdə  olduğu  kimi  , 
müdaxilə  edilmiş  ideoloji  konsepsiyaların    diktəsi  altında    araşdırılıb.Aydın 
məsələdir  ki,    hər  iki  halda  əldə    olunan  qənaətlər  sözün  dəqiq  mənasında  elmi 
sayıla bilməz , çünki bu cür “ tədqiqatçıların” məqsədi heç vaxt  obyektiv mənzərə 
yaratmaq  deyildi,  əksinə  çoxəsirli    mədəniyyətimizi  müvafiq  nəzəriyyələrin  sərt 
çərçivələrinə    salmaqla    “mədəniyyət    təəssübkeşlərimiz”  həqiqəti  özlərinin  
xeyrinə  əyib, tariximizi saxtalaşdırmaqla  məşğul olublar. 
İctimai  həyatımızın    bütün  sahələrində    olduğu  kimi  ,  mədəniyyət  və 
incəsənətimizdə  də köklü  dəyişikliklər baş verir  və təbii ki, sənətşünaslığımız bu 
mürəkkəb  prosesdən  kənarda deyil. 
Xüsusilə  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  yalnız  ideoloji    basqı  ucbatından 
sənətşünaslığımız    Azərbaycan  sovet  mədəniyyəti  və  incəsənətində    gedən 
prosesləri  obyektiv  işıqlandırmaqdan  məhrum  idi.Amma  demək  olar  ki, 
bütövlükdə sənətşünaslığımız  bu və ya digər dərəcədə  prosesləri izləyir , araşdırır 
və  qeyri-rəsmi  formada  onları  dəyərləndirməyə  müvəffəq  olurdu.Bu  qeyd  yalnız  
sənətşünaslığımıza bəraət  qazandırmaqdan ötrü  etmirik :son 20-30 il ərzində  baş 
verən  hadisələr    elə  qabarıq  və    anlaşımlı    idi  ki,  onları  görməmək  mümkün 
deyildi.Başqa  məsələ ki, informasiya  qıtlığı və ideoloji nəzarət  şəraitində doğru 
nəticələrə  gəlmək olduqca  çətin bir iş idi, odur ki,  sənətşünaslığımızda  ümumi 
bədii  yaradıcı prosesin  istiqaməti və  irəlidəki problemləri  haqqında  rəy  və fikir  
birliyi  yox idi. 
Buna 
baxmayaraq 
mədəniyyətimizin 
tarixi, 
ayrı  –ayrı  sahələri 
araşdırılırdı.Ona  görə  də  yeni  dövr    başlananda    yeni  problemləri    tam  yeni 
rakursdan  təhlil etmək üçün  sənətşünaslığımızın  təməli bazası  var idi və məhz 
buna  əsaslanıb müxtəlif  bədii –yaradıcı sahələrin müstəqil analizi  başlanmışdı. 
Məlum  olduğu  kimi  institussional    mədəniyyətimizin  ən  zəngin  və    parlaq 
tərkib    hissəsi    musiqidir.”Azərbaycan  musiqi  elminin  bədii  kökləri    və  qədim 
tarixi  vardır.(qabartma  mənimdir-M.Ə.).Azərbaycan  müstəqilliyini    və 

---