TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/86
tarix10.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#9622
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   86


- 3 - 
 
 
     İSSN 2223-5124 
ELMİ ƏSƏRLƏR 
 
TƏBİƏT ELMLƏRİ VƏ TİBB SERİYASI 
          SERIES OF NATURAL SCİENCES AND MEDİCİNE
 
SCIENCES 
 
          СЕРИЯ ЕСТЕСТВЕННЫХ  НАУК МЕДИЦИНЫ 
№3(68) 
NAXÇIVAN,  NDU, “QEYRƏT”-2015 
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ 
SCIENTIFIC  WORKS 


- 4 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
BİOLOGİYA 
SALEH  MƏHƏRRƏMOV 
AMEA-nın müxbir üzvü                                                                                                                                                                
                                                                                 Naxçıvan Dövlət Universiteti    
                                                                                  salehmaharramov@mail.ru     
UOT:  581.1 
 
YOVŞAN  ÜZƏRLİK  QARIŞIĞININ SELİKLİ  QİŞALARA  YERLİ  TƏSİRİ 
 
Aparılan  tədqiqat  işində  antihelmint  səmərəyə  malik  yovşan-üzərlik  qarışığının  selikli 
qişalara  təsirini  öyrəndik.  Təcrübədə  qarışıqdan  hazırlanan bişirmənin dəri səthində, ağız boşluğu, 
udlaq,  qida  borusu,  mədə-bağırsaq  selikli  qişalarında  iltihab  xarakterli  reaksiya  yaratmadığını 
müşahidə etdik.   
 
Açar  sözlər: yovşan, üzərlik, toksiki təsir, yerli təsir, selikli qişalar 
Key words:  wormwood, rue,, toxic affect, local affect, mucous membrance. 
Ключевые  слова:  полынь,  гармала,  токсическая  действия,  местная  действия, 
слизистые оболочки 
 
  Preparatın  müalicə  və  toksiki  təsiri  onun  hansı  miqdarda  orqanizmə  daxil  edilməsindən  də 
asılıdır.  Hətta  müalicə  əhəmiyyətli  bitki  və  kimyəvi  mənşəlli  preparatlarla  zəhərlənmələr  zamanı 
heyvanların  ürək-damar,  tənəffüs,  həzm,  sinir  sistemində,  maddələr  mübadiləsində,  humoral 
sistemdə  disfunksiyalar  əmələ  gəlməklə,  temperatur  aşağı  enir,  ümumi  halsızlıq  yaranır,  immunitet 
zəifləyir,  diri  çəkiləri  azalır.  Qanın  formalı  elementlərinin  sayında,  fiziki-kimyəvi  xassələrində 
leykositlər  formulunda  normadan  kənara  çıxmalar  müşahidə  edilir  [11,  s.  191-194].  Daxili 
orqanlarda  histopatoloji  dəyişikliklər  qeydə alınır  [2, s. 1-5]. 
Otlaqlarda  yayılan  bəzi  zəhərli  bitkilər  həm  də  müalicəvi  əhəmiyyətə  malikdir.  Buna  görədə 
hətta  yüksək  səmərəliliyə  malik  bitkilər  praktik  olaraq  tətbiq  edilməmişdən  əvvəl  toksikoloji 
cəhətdən  qiymətləndirilməlidir.  Az  miqdarda  müalicəvi    əhəmiyyətə  malik  bitkilər  heyvan 
tərəfindən  artıq  yeyildikdə  toksiki  təsir  göstərir.  Zəhərli  bitkilər  heyvanlar  üçün  toksiki  maddələri 
həyat  fəaliyyətləri  dövründə  hazırlayaraq  yarpaqlarında,  köklərində  və  b.  vegetativ,  generativ 
orqanlarında  saxlayırlar.  Bitkiləri  tərkibindəki  zəhərli  maddələrin  təbiətinə  görə 4 qrupa  ayırırlar: 
         1) alkaloidləri  sintez  edən bitkilər; 
         2) tərkibində  qlikozidlər  çox olan  bitkilər;   
         3) efir  yağları  və fitonsidlərin  üstünlük  təşkil  etdiyi  bitkilər; 
         4) fotosensibilizasiya  edici  maddələrə  malik  bitkilər  [3, s. 221-223]. 
Heyvanların  zəhərli  bitkiləri  yemə  səviyyəsi  eyni  olmur.  Gövşəyənlər  qlikozid  tərkibli 
maddələri  daha  çox  yeyir.  Bitkilərlə  zəhərlənmiş  keçilərin  südünü  başqa  heyvanlara  içirtdikdə  də 
toksikoz  yaranır.  Zəhərli  bitkilərin  hətta  yemlə  heyvan  orqanizminə  düşməsi  hallarında  da 
toksikozlara  təsadüf  edilir.  Bitkilərin  toksikliyi  vegetasiya  dövründən,  yaşından,  qidalanma 
şəraitindən,  onların  inkişafını  sürətləndirmək  üçün  səpilən  kimyəvi  gübrələrin  verilmə  miqdarından 
və b. amillərdən  asılıdır  [4].  
Baldırğanın  ağ  siçanlar  üzərində  çiçəkləmə  və  meyvələrin  yetişmə  fazasında  maksimal  keçid 
həddi  müvafiq  olaraq  5200,  5050  mq/kq,  orta  öldürücü  dozası  hər  iki  fazada  7390  mq/kq,  100% 
öldürücü  dozası  isə  10030  və  10050  mq/kq-dır.  Onun  çiçəkləmə  və  meyvələrin  yetişmə 
mərhələsində  Kaqan  və  Stankoviç  metodu  ilə  müxtəlif  dozalarda  uzun  müddət  verilməsinə 
baxmayaraq  heyvanların  50%-i  ölmədiyindən  kumulyasiya  əmsalını  təyin  etmək  mümkün 


- 5 - 
olmamışdır.  Baldırğanın  boğaz  siçovullara  müalicə,  müalicə  dozasının  3,  5  dəfə  artırılmış 
miqdarları  verilən  tədqiqatlarda  embriotoksik,  teratogen  təsir  qeydə  alınmamışdır  [7, s. 96].  
Baldırğanın  müalicə  (0,9  q/kq),  müalicə  dozasının  3  və  5  dəfə  artırılmış  miqdarları 
yedizdirilmiş  qoyunların  bədən  temperaturu  normal  dərəcədə  olmuşdur.  Heyvanların  hərəkət 
koordinasiyasında,  davranışında,  selikli  qişaların  rəngində  patoloji  dəyişikliklər  görünməmiş,  ürək 
vurğularının  taxikardiya  və  bradikardiyasına,  tənəffüs  hərəkətlərinin,  işgənbənin  peristaltikasının 
sayında  tezləşmə  və  seyrəkləşmə  hallarına  təsadüf  edilməmişdir.  Təcrübədə  olan  heyvanların 
qanında 
eritrositlərin,  leykositlərin,  trombositlərin  sayı,  hemoqlobinin  miqdarı,  eritrositlərin 
hemoqlobinlə  doyma  dərəcəsi  normal  ölçüdə  olmuşdur.  Həmin  heyvanlardan  götürülən  sidiyin 
fiziki-kimyəvi  xassələrində  patoloji  dəyişiklik  əmələ  gəlmir.  Baldırğan  qəbul  edən  heyvanların 
ürək,  dalaq,  qara  ciyər  və  böyrəklərindən  götürülən  nümunələrin  mikroskopiyasında  histopatoloji 
dəyişiklik  görünməyib.  Buna  görə  də  baldırğan  praktik  olaraq  həzm  sistemi  strongilyatlarına  qarşı 
yüksək  antihelmint  səmərəyə  malik,  lakin    toksiki  təsiri  olmayan  bitki  kimi  qəbul  edilməlidir  [6,  s. 
51-52; 8, s. 168-171]. 
Orlyak  ayı  döşəyinin  dəmləməsini  4  ay  ada  dovşanlarına  verdikdə  qanda  eritrositlərin, 
hemoqlobinin,  leykositlərin,  trombositlərin  miqdarı  azalır,  eritrositlərin  çökmə  sürəti  artır, 
eritrositlər  sidiklə  ixrac  olunur.  Mədə-bağırsaqda  hemorargik  kataral  iltihab,  sidik  kisəsinin  selikli 
qişasında  hemorargiyalı  şişkinlik,  eroziya  və papillomatoz  əmələ  gəlir  [10, s. 121-125].  
Andız,  propolisdən  hazırlanan  dəmləmə,  sarımsağın  şirəsi,  şirin  biyanın  kökündən 
hazırlanan  ekstrakt  yüksək  dərəcədə  bioloji  fəal  maddələrə  malik  olmaqla  bakteiosid,  bakteriostatik, 
sidik  qovucu  və b. istiqamətlərdə  orqanizmə  stimuledici  təsir  göstərir  [9]. 
Antihelmint  təsirləri  müəyyənləşdirilən  bitkilərin  qarışıq  formada  heyvanlara  verilməsi 
zamanı  yüksək  səmərənin  alınması  onların  toksikoloji  xüsusiyyətlərinin  araşdırma  zərurətini 
yaradır. 
Apardığımız  tədqiqatlarda  yovşan-üzərlik  qarışığının  nematodlara  qarşı  səmərəli 
antihelmint  təsirə  malik  olduğunu  sübut  etmişdik.  İki  bitki  qarışığının  verilməsi  sinergizm  zamanı 
bir- birinin  təsirini  qüvvətləndirir.  Bitkilərin  tərkibindəki  maddələrin  antaqonist  olması  onların 
helmintosid  təsirini  azaltmaqla  yanaşı  heyvan  orqanizmində  toksiki  əlamətlərin  yaranmasına  səbəb 
olur.   
Həzm  sistemi  strongilyatları  ilə  yoluxmuş  heyvanlarda  yovşanın  və  üzərliyin  yerüstü  yaşıl 
kütləsindən  hazırlanmış  bişirmələrin  antihelmint  təsirini  öyrəndikdən  sonra  onları  müxtəlif 
formalarda  yedizdirməklə  səmərəliliyini  yoxlamışdıq.  Yüksək  antihelmint  təsir  göstərən  yovşan-
üzərlik  qarışığının  heyvanlara  qüvvəli  yemlə  verilməsi  təcrübəsində  ən  yüksək  səmərəlilik 
hemonxuslara  qarşı  alınmışdır  [1,  s.  10-25].  Yovşanın  heyvanlar  tərəfindən  sərbəst  şəkildə 
yeyilməsi  onun  toksikologiyasının  öyrənmək  zərurətini  bir  daha  artırır.  Toksiki  təsir  göstərən 
bitkilər  olan  otlaq  sahələrində  heyvanların  fasiləsiz  otarılması  kütləvi  zəhərlənmələrə  səbəb olur. 
Yovşan-üzərlik  qarışığının  təcrübə  heyvanları  üzərində  dəri  və  selikli  qişalara  toksiki 
xüsusiyyətlərini  bitkilərin  topladığımız  yaşıl  yerüstü  kütləsindən  hazırladığımız  bişirmə  formasında 
öyrəndik.   
Preparatın  yerli  təsiri  onun  sürtüldüyü  bədən  hissəsində  yerli  olaraq  dəyişikliyin  əmələ 
gəlməsi  ilə  ölçülür.  Bu  zaman  həmin  nahiyyədə  qızartı,  infiltrasiya,  şişkinlik,  yerli  temperatura  kimi 
iltihab  tipli  reaksiyaların  yaranmasına  diqqət  edilir.   
  Helmintosid  təsirə  malik  yovşan-üzərlik  qarışığının  yerli  təsirini  həm  bədən  səthinə 
sürtməklə,  həm  də  həzm  sisteminə  yeritməklə  öyrəndik.  Təcrübəni  ağ  siçovullar  üzərində  apardıq. 
Bişirmənin  təsirini  hər  qrupda  6  baş  təcrübə  heyvanı  olmaqla  V  qrupda  öyrəndik.  Yovşan-üzərlik 
qarışığından  hazırlanmış  bişirmənin  dəri  səthinə  təsirini  öyrənmək  üçün  təcrübədə  olan  I  qrup 
siçovulların  qarın  nahiyyəsinin  tükünü  təmizləyib  1:5  nisbətində  hazırlanmış  məhluldan  gündə  bir 
neçə  dəfə  olmaqla  həmin    nahiyəyə  sürtürdük.  II  qrup  siçovullara  bişirmənin  müalicə  (6  q/kq),  III 
qrupa  isə  onun  3  dəfə  artırılmış  miqdarını  (18  q/kq)  qida  borusuna,  ağız  selikli  qişasına 
toxundurmaqla  mədəsinə  yeritdik.  IV  və  V  qrupda  olan  siçovullar  isə  nəzarətdə  olmaqla  həmin 
proseslərdə  adi distillə  sudan  istifadə  etdik  [5].  
Müayinə  etdiyimiz  məhlulun  dəri  səthinə  təsirini  adi  gözlə  həmin  gün  və  24  saat  sonra 
nəzarət  etməklə  izləyirdik.  Yerli  təsirini  öyrəndiyimiz  preparatın  sürtüldüyü  dəri  nahiyəsində  iltihab 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   86




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə