- 4 -
НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТ ЕТ И.
ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 3 (68)
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
С ЖЫЕНТЫФЫЖ WО РКС , 2015, № 3 (68)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ УНИВЕРСИТ ЕТ .
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 3 (68)
BİOLOGİYA
SALEH MƏHƏRRƏMOV
AMEA-nın müxbir üzvü
Naxçıvan Dövlət Universiteti
salehmaharramov@mail.ru
UOT: 581.1
YOVŞAN ÜZƏRLİK QARIŞIĞININ SELİKLİ QİŞALARA YERLİ TƏSİRİ
Aparılan tədqiqat işində antihelmint səmərəyə malik yovşan-üzərlik qarışığının selikli
qişalara təsirini öyrəndik. Təcrübədə qarışıqdan hazırlanan bişirmənin dəri səthində, ağız boşluğu,
udlaq, qida borusu, mədə-bağırsaq selikli qişalarında iltihab xarakterli reaksiya yaratmadığını
müşahidə etdik.
Açar sözlər: yovşan, üzərlik, toksiki təsir, yerli təsir, selikli qişalar
Key words: wormwood, rue,, toxic affect, local affect, mucous membrance.
Ключевые слова: полынь, гармала, токсическая действия, местная действия,
слизистые оболочки
Preparatın müalicə və toksiki təsiri onun hansı miqdarda orqanizmə daxil edilməsindən də
asılıdır. Hətta müalicə əhəmiyyətli bitki və kimyəvi mənşəlli preparatlarla zəhərlənmələr zamanı
heyvanların ürək-damar, tənəffüs, həzm, sinir sistemində, maddələr mübadiləsində, humoral
sistemdə disfunksiyalar əmələ gəlməklə, temperatur aşağı enir, ümumi halsızlıq yaranır, immunitet
zəifləyir, diri çəkiləri azalır. Qanın formalı elementlərinin sayında, fiziki-kimyəvi xassələrində
leykositlər formulunda normadan kənara çıxmalar müşahidə edilir [11, s. 191-194]. Daxili
orqanlarda histopatoloji dəyişikliklər qeydə alınır [2, s. 1-5].
Otlaqlarda yayılan bəzi zəhərli bitkilər həm də müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Buna görədə
hətta yüksək səmərəliliyə malik bitkilər praktik olaraq tətbiq edilməmişdən əvvəl toksikoloji
cəhətdən qiymətləndirilməlidir. Az miqdarda müalicəvi əhəmiyyətə malik bitkilər heyvan
tərəfindən artıq yeyildikdə toksiki təsir göstərir. Zəhərli bitkilər heyvanlar üçün toksiki maddələri
həyat fəaliyyətləri dövründə hazırlayaraq yarpaqlarında, köklərində və b. vegetativ, generativ
orqanlarında saxlayırlar. Bitkiləri tərkibindəki zəhərli maddələrin təbiətinə görə 4 qrupa ayırırlar:
1) alkaloidləri sintez edən bitkilər;
2) tərkibində qlikozidlər çox olan bitkilər;
3) efir yağları və fitonsidlərin üstünlük təşkil etdiyi bitkilər;
4) fotosensibilizasiya edici maddələrə malik bitkilər [3, s. 221-223].
Heyvanların zəhərli bitkiləri yemə səviyyəsi eyni olmur. Gövşəyənlər qlikozid tərkibli
maddələri daha çox yeyir. Bitkilərlə zəhərlənmiş keçilərin südünü başqa heyvanlara içirtdikdə də
toksikoz yaranır. Zəhərli bitkilərin hətta yemlə heyvan orqanizminə düşməsi hallarında da
toksikozlara təsadüf edilir. Bitkilərin toksikliyi vegetasiya dövründən, yaşından, qidalanma
şəraitindən, onların inkişafını sürətləndirmək üçün səpilən kimyəvi gübrələrin verilmə miqdarından
və b. amillərdən asılıdır [4].
Baldırğanın ağ siçanlar üzərində çiçəkləmə və meyvələrin yetişmə fazasında maksimal keçid
həddi müvafiq olaraq 5200, 5050 mq/kq, orta öldürücü dozası hər iki fazada 7390 mq/kq, 100%
öldürücü dozası isə 10030 və 10050 mq/kq-dır. Onun çiçəkləmə və meyvələrin yetişmə
mərhələsində Kaqan və Stankoviç metodu ilə müxtəlif dozalarda uzun müddət verilməsinə
baxmayaraq heyvanların 50%-i ölmədiyindən kumulyasiya əmsalını təyin etmək mümkün