TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

- 23 - 
15.
 
Джафаров  Й.М.  Особенности  развития яблонной плодожорки в Нахичеванской А.Р.и 
научные    обоснования  разработки  прогнозов  и  сигнализации  сроков  борбы  с  ней. 
Автореферат.  канд. диссс. Баку,  1995, стр 3-27 
16.
 
 Джафаров  Ш.М.  Новые  виды  мокричы  (Diptera,  Heleidae)  из  Нахичеванской 
АССР“ДАН   Азерб.ССР” 1958, стр 14 
17.
 
 Криченко А.Н. Настояшие  полужесткокрылые  насекомые (Hemipterei) 
Нахичеванской АР, тир.зоол.ин-та Аз.ФАН СССР, 1938, VIII/42,  стр 75 
18.
 
Курбанов  Т.Т.,  Кулиев  Т.А.  К  биологии  и  хозяйственному  значению  некоторых 
паразитов и хишников мольвовой моли в Нахичеванской АССР. Из-во АН Азерб.ССР 
(сер.биол. и мед.наук)  1963, № 5, с.62-62 
19.
 
Мамедов  З.М.  Паразиты  вредителей  плодовых  култур  в  условиях  Нахичеванской 
АССР. Автореферат.  канд.дисс..., Баку,  1969, стр 3-20 
20.
 
Эфенди  Р.Е.  Высшие  чещуекрылые  Азербайджана  их  биология,  экология, 
зоогеография  и  хозяйственное  значение.  Автореферат.  канд.дисс...,  Баку,  1971,  стр  3-
20 
 
ABSTRACT 
 
Yaver  Mamedov, Ali  Tahirov,  Aynure  Mamedova   
On the study of entomofauna  in  the territory  of the Nakhchivan  Autonomous  Republic 
In  the  article  the  history  of  the  entomological  researches  carried  out  in  the  territory  of  the 
Nakhchivan  Autonomous  Republic  is  studied.  It  was  determined  that  the  entomological  researches 
were  carried  out  on  a  scientific  level  since  the  second  half  of  the  19
th
  century  and  continued  by  the 
Azerbaijani  scientists  since  the  second  half  of  the  20
th
  century.  Basically  these  researches  were 
carried  out  in  the  direction  of  studying  the  faunstic,  beneficial  and  harmful  insects.    Species 
diversity  and endemic  sorts  of the insects  spread in  the  territory  have  been determined.   
 
РЕЗЮМЕ 
 
                                                                    Явер Мамедов, Али Тахиров, Айнуре Мамедова 
об исследования энтомофауны на территории Нахичиванской Автономной Республики 
В  статье  рассматриваются  энтомологические  исследования  на  территории 
Нахичиванской Автономной Республики. Выяснилось что, энтомологические исследования в 
научном  направлении  начались  с  середины  IX  века,  а  позже,  велись  Азербайджанскими 
учёным  с  середины  XX  века  и  в  основном  были  направлены  на  изучение  фаунистический 
вредных 
и 
полезных 
насекомых. 
Были 
выявлены  разновидности  насекомых 
распространённых на данной территории. 
 
                                         
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Baytarlıq üzrə fəlsəfə doktoru Y.Rüstəmli
 
 
 
 
 
 
 
 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 

---

- 24 - 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
HİLAL  QASIMOV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
E-mail: [e-mail] 
UOT   616.2:615.5  
 
 
MƏİŞƏTDƏ VƏ TİKİNTİDƏ İSTİFADƏ  OLUNAN BİTKİLƏRİN 
ETNOBOTANİKİ  VƏ FLORİSTİK   TƏHLİLİ 
 
Açar  sözlər:  Populus tremula, Ulmus
 
glabra, palıd, yemişan, cəhrə, xış, oxlov, nehrə. 
Key words:  Populus tremula, Ulmus
 
glabra, oak, hawthorn, spinning wheel, wooden plow, 
a rolling  pin, churn. 
Ключевые слова: Populus tremula, Ulmus
 
glabra, дуб, боярышник, прялка, деревянный 
плуг, скалка, маслобойки. 
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  hələ  qədim  zamanlardan  sənətkarları  ilə  Yaxın  Şərqdə  şöhrət 
tapmışdır.  Qədim  xalq  sənəti  sahələri  olan  dulusçuluq,  daşişləmə,  ağacişləmə,  toxuculuq,  zərgərlik 
və  sair  Eneolit  və  İlk  Tunc  dövrlərindən  muxtar  respublikada  inkişaf  etmişdir.  Əkinçiliyin  və 
maldarlığın  intensiv  inkişafı  sənətkarlığın  təkamülünə  şərait  yaratmışdır.  Mədəni  tələbatın  artması 
bəzək  əşyalarının,  hətta  əmək  alətlərinin,  məişət  avadanlıqlarının,  silahların  müəyyən  hissəsinin 
gözəl  bədii  tərtibatla  hazırlanması  ilə  nəticələnmişdir. 
Arxeoloji  qazıntılar  nəticəsində  qədim  yaşayış  yerlərindən  (I  və  II  Kültəpə,  Sədərək,  Maxta, 
Ovçular  təpəsi,  Daşarx,  Qızılburun,  Şahtaxtı,  Qarabağlar,  Külüs,  Kolanı  və  s.)  müxtəlif  əmək 
alətləri,  məişət  və bəzək  əşyaları  aşkar edilmişdir  [4].  
Respublikamızda  ağacın  inşaat  materialı  kimi  rolu  hələ  lap  qədim  dövrlərdən  müxtəlif 
təyinatlı  olmuşdur.  Ağacişləmə  cənəti  qədim  tarixə  malikdir.  XVII  əsrdə  Azərbaycanda  olmuş 
fransız  səyyahı  J.Şarden  burada  yerli  ustaların  naxışlı  qapı,  pəncərə  və  tavan  düzəltdikləri  haqqında 
məlumat  vermişdir.  Bu  işlərdə  ən  çox  qoz  və  çinar  ağaclarından  istifadə  edilirdi.  Bu  sənətin  geniş 
yayılması  zəngin  meşə  sərvətlərinin  olması,  yerli  əhalinin  ağacdan  hazırlanan  məişət  avadanlığı  və 
istehsalat  alətlərinə  olan  tələbatı  ilə  bağlı  olub  kənd  yerləri  üçün  daha  səciyyəvidir. 
Respublikamızın  meşələrində  bitən  qoz,  fındıq,  qarağac,  palıd,  göyrüş,  vələs,  zoğal,  yemişan,  əzgil 
və  s.  növlərindən  ev  əşyaları,  məişət  qabları,  təsərrüfat  alətləri  və  nəqliyyat  vasitələrinin 
hazırlanmasında,  həmçinin  inşaat  işlərində  geniş  istifadə  olunmuşdu.  Keçmişdə  hər  bir  ailənin  ev 
məişətində  istifadə  edilən  mətbəx  ləvazimatı  –  çömcə,  qaşıq,  təknə,  tabaq,  yayımaxın  (dördayaq), 
çanaq,  oxlov,  həvəngdəstə;  toxuculuq  alətləri,  -  cəhrə,  daraq,  hənaağacı,  kirkə;  təsərrüfat  alətləri  – 
xış,  kotan,  mala,  tapan,  vəl,  bel,  kürək,  yaba,  şana,  dırmıq;  nəqliyyat  vasitələri  –  araba,  kirşə,  xizək; 
musiqi  alətləri  –  saz,  ud,  tar,  qaval,  nağara  və  s.  yerli  ustalar  tərəfindən  hazırlanırdı.  Ağacişləmə 
ustaları  tərəfindən  düzəldilən  məmulatlar  yerli  əhalinin  tələbatını  ödəyirdi.  Əhalinin  keçmiş 
məişətində  beçik,  miz,  taxt,  ağac  çarpayı  və  c.  ev  əşyaları  da  az  yer  tutmurdu.  Dağətəyi  kəndlərdə 
yerli  ustalar  müxtəlif  ağac  qablar  və alətlər  hazırlayaraq  həftə  bazarlarında  satırdılar  [2] .  
Adətən,  şana,  kürək,  bel  sapı  söyüd,  qovaq,  quşarmudu  ağaclarından,  təknə,  tabaq  qozdan, 
saz  tutdan,  araba  təkərləri,  kotanın  çarxları,  vəl  palıd  və  qarağacdan,  çömçə,  qaşıq  yabanı  armud, 
yemişandan  düzəldilirdi.  Xəmir  təknəsi  əsasən  qovaq  ağacından  hazırlanırdı.  Qovaqdan  hazırlanan 
təknə  südü  qıcqırtdığına  gərə bu ağacdan  istifadə  edilmirdi. 
Tədqiqatlar  zamanı  müəyyən  edilmişdir  ki,  xışın  kötüyü  üçün  ən  yaxşı  material  yabanı 
armud  və  yabanı  tut  ağaclarıdır.  Bu  ağaclardan  hazırlanan  xış  kötüyünün  səthi  çox  hamar 
olduğundan  palçıq  tutmur.Nəm  torpaqları  bu  xışla  şumlayırdılar.  Bələliklə,  ağac  növü  seçilərkən 
onların  istehsal  xüsusiyyətləri  ilə  yanaşı,  həm  də fiziki-bioloji  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınırdı.   

---