TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/86
tarix10.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#9622
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   86

- 34 - 
8. Баь силвиsi – Сйлвиа борин Бодд.  
Нахчыван  фаунасына  номинал  йарымнювц  дахилдир.  Ареалы  Авропада  йерляшир. 
Гышда  Тропик  вя  Жянуби  Африкайа  кючцр.  Нахчыванда  йувалайан гуш щесаб едиля биляр, 
чцнки чохалма дюврцндя мцшащидя  едилир.  
Апрелдя  эялян  гушлар  mухтар  rеспубликанын  баь  вя  мешяляриндя йайылыр. Йувалама 
дюврцндя ися бир гисми чай кянары коллуглара кючцр. Май айында от эювдяляри цзяриндя 
йува тикирвя йумурта  гойурлар. Августuн  сонунда кючцб эедирляр.  
9. Боз силви – Сйлвиа жоммунис Латщам.  
Полиморф  нювдур.  Нахчыван  фаунасына  Сйлвиа  жоммунис  истеропс  йарымнювц 
дахилдир.  Ареалы  Qярби  авропа,  Кичик  Асийа,  Иран,  Яфганыстан,  Пакiстан,  Орта  Асийа, 
Гафгаз,  Загафгазийа  вя  Шимал-Qярби  Африкада  йерляшир.  Гышда  Жянуб-Гярби  Асийа 
(Щиндистанын  Шимал-Гярбиня  гядяр)  вя  Aфрикайа  кючцр.  Нахчыванда  йувалайан  гуш 
сайыла биляр. Она эюря ки, чохалма дюврцндян сонра яразинин щеч бир йериндя мцшащидя 
едилмир.  
Апрел  айында  яразийя  эялян  гушлар  Нахчыванын  даь  мешяляриня  гядяр  галхырлар. 
Ясасян  коллуг,  мешя  вя  баьларда  юзляриня  йува  гуруб  чохалырлар.  12  ийун  2014-жц  ил 
тарихдя  Шащбуз  районунда  мцшащидя  апараркян  боз  силвинин  юз  балаларына  йем 
вердийинин шащиди олдуг. Пайыз кючмяси дюврцндя бу гушлар мцвяггяти олараг Аразбойу 
дцзянлийя енир вя бир нечя эцндян сонра кючцб эедирляр.  
10. Аьбыь силви – Сйлвиа мустажеа Менетр.  
Нахчыван  фаунасына  номинал  йарымнювц  дахилдир.  Ареалы  Кичик  Асийа  вя  Орта 
Асийанын  Шярг  щиссяси,  Ирак,  Иран  вя  Яфганыстанда  йерляшир.  Гышда  Ярябистан 
йарымадасынын гярбиня вя Сомали йарымадасына кючцр. Нахчыанда йувалайан гуш сайыла 
биляр, йалныз чохалма дюврцндя мцшащидя  олунур.  
Мартын  сонунда  эялян  гушлар  яразинин  аран  зонасында  олан  коллуг  вя 
йашыллыгларда  йерляшир  вя  апрелин  ахырларында  йува  тикирляр.  Бу  вахта  гядяр 
эюстярилян  ядябиййат  мялуматларына  ясасян  аьбыь  силвинин  Нахчыванда  йувалама 
биолоэийасына  даир  мялумат  олмамышдыр.  Она  эюря  биз  онун  чохалма  биолоэийасыны 
юйрянмяк  цчцн  ятрафлы  мялумат  топламаьа чалыşдыг. Бу мягсядля 2014-жц ил май айында 
Ордубад  районунда  апардыьымыз  тядгигат  нятижясиндя  аьбыь  силвинин  5  йувасыны  тапа 
билдик.  Йувалар  ясасян  коллар  вя  алчаг  бойлу  жаван  тинэляр  цзяриндя  гурулур.  Йуванын 
йердян  щцндцрлцйц  1  метрдян  артыг  олмур.  Йуванын  материалы  бириллик  вя  чохиллик 
биткилярдян,  дюшямяси  ися  йун,  аьаж  габыгалты  лиfляри,  тцк  вя  с.  ибарят  олур.  Йуванын 
кцтляси орта щесабла 5-8 г, харижи диаметри 6-8 см, дахили диаметри 4-5 см, дяринлийи ися 
4,5-5  см  олур.  Кянзя  кянд  ярик  баьы кянарында май айында тапдыьымыз йувалардан икиси 
цзяриндя  мцшащидя  апарыб,  материал  топладыг.  Йуvалар  бир-бириндян  120 метр мясафядя 
йерляшиб  бири  йемишан  колу  цзяриндя,  диэяри  ися  жаван  ийдя  аьажы  цзяриндя 
гурулмушду.  Щяр  ики  йувада  4  йумурта  вар  иди.Yумуртадан  чыхан  балалар  тамамиля 
чылпаг  вя  чох  ажиз  олса  да  йуvада  жями  10-11  эцн  галыр.  Постембрионал  бюйцмянин 
биринжи  5  эцнц  даща  сцрятля  эедир.  Биринжи  эцнц  баланын  димдийи,  дабан  дараьы  вя 
ганады  ейни  узунлугда  олса  да  сонракы  эцнлярдя  димдийинин  бюйцмяси  лянэийир.  Бала 
дюрд  эцнлцк  оланда  ися  даbан  дараьынын  узунлуьу  ганадын  узунлуьундан  эери  галыр. 
Чцнки  бу  заман  чалма  лялякляри  узаныр.  Артыг  май  айынын  сонунда  бу  гушун  тязя  учан 
балаларына  раст  эялмяк  олур.  Балалар  бюйцдцкдян  сонра  октйабр  айында  йашлыларла 
бирликдя яразидян кючцб эедирляр.  
11. Кюлэялик йарпагэцдяни – Пщйллосжопус жоллйбита Виеилл.  


- 35 - 
Полиморф  нювдцр.  Нахчыван  фаунасына  Пщйллосжопус  жоллйбита  лорензии 
йарымнювц  дахилдир.  Эениш йайылмыш нювдцр. Ареалы Авропа, Канар адалары, Шимал-
Гярби  Африка,  Тцркийя,  Иран,  Яфганыстан,  Щималай,  Чин  вя  Гафгазда  йерляшир.  Гышда 
Африка,  Юн  асийа  вя  Щиндистана  кючцр.  Нахчыванда  йуvалайан  гуш  щесаб  едиля  биляр, 
чцнки чохалма дюврундян сонра яразинин щеч бир йериндя мцшащидя едилмир.  
Апрелдя  эялян  гушлар  аран  зонадан  башламыш  йцкsяк  даьлыг  зонайа  гядяр  коллуг  вя 
мешялярдя  йайылыр.  Май  айында  адятян  йердя,  бязян  ися  коллар  цзяриндя  йува  гуруб 
чохалырлар.  Бу  заман  даьлыг  зонада  аран  зонайа  нисбятян  онларын  сайы  чох  олур.  Август 
айында  ися  аран  зонада  йарпагэцдянин  сайы  чохалыр.  Бир  мцддят  йемляндикдян  сонра 
сентйабр айында кючцб эедирляр.  
12. Сарыгарын йарпагэцдян – Пщйллосжопус нитидус Блйтщ. 
Мономорф  нювдцр.  Ареалы  Tüркийя,  Иранын  Шималы,  Яфганыстан,  Гафгаз  вя 
Загафгазийада  йерляшир.  Гышда  Щиндистанын  жянуб  щиссяси,  Шри-Ланка  вя  Батумийя 
кючцр.  Нахчыванда  йуvалайан  гуш  щесаб  едиля  биляр,  чцнки  йалныз  чохалма  дюврцндя 
мцшащидя  едилир.  Йазда  эялян  гуşлар  бир  нечя  эцнлцйя  Аразбойу  дцзянликдя  тез-тез 
мцшащидя едилир. Сонра тамамиля сайлары азалыр. Фярдлярин яксяриййяти алп гуршаьына 
гядяр  даьлыг  зонайа  гядяр  галхыр. Май вя ийун айында аьаж вя коллар цзяриндя йува гуруб 
нясил верирляр. Пайыз кючмяси сентйабрын ахырында тамамланыр.  
13. Ала милчякгапан – Мусжижапа щйполеужа  Палл.  
Нахчыван фаунасына номинал йарымнювц дахилдир. Ареалы Гярби Авропа (Балкан вя 
Апенnин  йарымадасындан  башга)  вя  Шимал-Гярби  Африкада  йерляшир.  Гышда  Африка 
саванналарына  кючцр.  Нахчыванда  кючяри  гуш  щесаб  едиля  биляр,  чцнки  пайыз  вя  йаз 
кючмяси дврцндя мцшащидя  едилир.  
Ала  милчякгапанын  йаз  кючмяси  апрел  айына,  пайыз  кючмяси  ися  сентйабр, октйабр 
айларына  тясадцф  едир.  Бу  заман  аразбойу  дцзянликдя  кичик  йашыллыгларда  мцвяггяти 
мяскян салырлар. Чохалма  дюврцндя вя гышда мцшащидя  едилмямишдир.  
14. Аьбойун милчякгапан – Мусжижапа албижоллис Темм. 
Нахчыван  фаунасына  номинал  йарымнювц  дахилдир.  Ареалы  Авропада  йерляшир. 
Гышда  Африканын  тропик  саванналарына  кючцр.  Нахчыванда  кючяри  гуш  щесаб  едиля 
биляр.  Она  эюря  ки,  йазда  вя  пайызда кючмя дюврц бу гушлара орта даь гуршаьындан Араз 
вадисинядяк  олан  сащядя  сейряк  шякилдя  тясадцф  олунур.  Пайыз  кючмяси  сентйабр  айы 
олса  да  бязян  йубанан  фярдляриня  дя  раст  эялмяк  олур.  Гышда  вя  чохалма дврцндя бу гуша 
яразинин щеч бир йериндя раст эялмядик.  
15. Боз милчякгапан – Мусжижапа стриата Палл. 
Нахчыван  фаунасына  номинал  йарымнювц  дахилдир.  Ареалы  Гярби  Авропа,  Шимал-
Гярби  Африка  вя  Aсийанын  Жянуб-Гярбиндя  йерляшир.  Гышда  Африкайа  кючцр. 
Нахчыванда  йувалайан  гуш  щесаб  едиля  биляр,  чцнки  чохалма  дюврцндя тез-тез мцшащидя 
олунур.  Апрелин  орталарында  эялян  гушлар  mухтар  rеспубликанын  аран  вя  даь  зонасында 
эeниш  йайылыр.  Щятта  бязян  дяниз  сявиййясиндян  2000  метр  йцксякликдя  мцшащидя 
едилир.  Бу  заман  онлар  мешя,  баь  вя  даьятяйи  коллугларда  йерляшир,  йуваламаг  цчцн 
жцтляря айрылырлар. Бязи фярдляри  икинжи дяфя йумурта  гойуб чохалырлар.   
Топладыьымыз  материллара  ясасян  демяк  олар  ки,  Силвиляр  фясилясиня  дахил  олан 
гушларын  щамысы  йувалайан  гушлар  олуб,  чохалмадан  сонра  яразини  тамамиля  тярк 
едирляр.  Милчякгапанлар  фясилясиня  аид  олан  гuшлардан  ися  йалныз  бири  йувалайан, 
икиси иsя кючяри гушлардыр.   


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   86




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə