TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

- 59 - 
Növlərin  rastgəlmə  tezliyi  də  xeyli  müxtəlifdir,  ən  çox  rast  gəlinən  C.  glomerata  L.,  C. 
rapunculoides  L.,  C.  stevenii  Bieb.,  A.  pulchellum  (Fisch.  &  C.  A.  Mey.),  M.  laevigata  Vent. 
növləridir.  Toplanılan  herbari  nümunələri  Bioresurslar  İnstitutunun  herbari  fonduna  təhvil 
verilmişdir. 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Babayev  S.Y. Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  coğrafiyası.  Bakı,  Elm,  1999,  s. 226  
2.
 
Hacıyev  S.Ə.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  torpaqlarının  eko-coğrafi  şəraiti.  Bakı,  2009,  s. 
107 
3.
 
Talıbov  T.H.,  İbrahimov  Ə.Ş.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  florasının  taksonomik  spektri.  
Naxçıvan,  Əcəmi,  2008,  349  s. 
4.
 
Флора  Азербайджана.  Баку:  Издв-во АН Азерб. ССР, 1961,т.8,  645с. 
5.
 
Флора  Армении.  Ереван:  Изд АН Арм. ССР, 1995,  т.9, 674с. 
6.
 
Флора  Грузии.  Тбилиси:  Мецниереба,  2001,т.13,  283с. 
7.
 
Флора  СССР. Москва-Ленинград:  Изд-во АН СССР, 1957,  т. 24, 503  с. ( с. 222-325) 
 
ABSTRACT 
Afruz  Nasirova 
The spread appropriately  on vertical zones the plants of the family  Campanulaceae juss. - 
bellflowers, spread in Nakhchivan  Autonomous Republic 
We  have  been  identified  prevalence  frequency,  distribution  appropriately  on  altitude  zones, 
prevalence  rates  in  low  mountainous,  middle-mountainous  and  high  mountainous  zones  of  Bellflower 
spread  in  Nakhchivan  Autonomous  Republic.  During  the  research  it  was  determined  that,  the  quantity  of 
species  found  in  only  one  zone  has  been  in  low  mountainous  zone  2  [Campanula  massalskyi  Fomin,  M. 
Laevigata  Vent.]  and  in  high  mountainous  zone  2  [C.  tridentata  Scherb.,  A.  Amplexicaule  (Willd.) 
Hand.  –  Mazz.].  İn  addition,  have  been  identified  3  common  species  [C.  glomerata  L.,  C. 
karakuschensis  Grossh.,  C.  propinqua  Fisch.  &  C.  A.  Mey.]  to  the  low  mountainous  -  middle 
mountainous,  7  common  species  [C.  latifolia  L.,  C.  bononiensis  L.,  C.  coriaceae  P.  H.  Davis,  C. 
zangezura  (Lipsky)  Kolak.  &  Serdyuk.,  C.  bayerniana  Rupr.,  A.  campanuloides  (Bieb.  ex  Sims) 
Boenm.,  A.  rigidum  (Willd.)]  to  the  middle  mountainous  –  high  mountainous,  1  common  species  [C. 
daralaghezica  (Grossh.)  Kolak.  &  Serdjukova.]  to  the  low  mountainous  –  high  mountainous  and  3 
common  species  [C.  rapunculoides  L.,  C.  stevenii  Bieb.,  A.  pulchellum  (Fisch. & C. A. Mey.)] for the 
three zones. 
РЕЗЮМЕ 
Афруз  Насирова 
Закономерности распространения растений, входящих в состав семейства  Campanulaceae 
juss. – колокольчиковые во флоре Нахчыванской Автономной Республики  
Установлено  частота  встречаемости,  закономерности  распространених    Campanulaceae 
Juss.-  в  территории  Нахчыванской  Автономной  Республики  по  высотным  зонам,  степень  их 
расселения  по  нижнегорному,  среднегорному  и  высокогорному  поясам.  В  ходе  исследований 
число  встречаемых  только  в  одном  поясе  видов  в  нижнегорном  поясе  составило  2  [Campanula 
massalskyi  Fomin,  M.  Laevigata  Vent.]  и  в  высокогорном  2  [C.  tridentata  Scherb.,  A. Amplexicaule 
(Willd.)  Hand.  –  Mazz.].  Кроме  этого,  установлено,  что  3  [C.  glomerata  L.,  C.  karakuschensis 
Grossh.,  C.  propinqua  Fisch.  &  C.  A.  Mey.]  вида  являются  общими  для  нижнегорного  – 
среднегорного,  7  [C.  latifolia  L., C. bononiensis L., C. coriaceae P. H. Davis, C. zangezura (Lipsky) 
Kolak. & Serdyuk., C. bayerniana Rupr., A. campanuloides (Bieb. ex Sims) Boenm., A. rigidum (Willd.)] 
видов  для  среднегорного  –  высокогорного  и  1  [C.  daralaghezica  (Grossh.)  Kolak.  &  Serdjukova.] 
вид  для  нижнегорного  –  высокогорного  поясах.  3  [C.  rapunculoides  L.,  C.  stevenii  Bieb.,  A. 
pul
chellum (Fisch. & C. A. Mey.)] вида Колокольчиковых встречены во всех 3 поясах. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Biologiya  üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
Ə.İbrahimov 
 
 

---

- 60 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
ELŞAD ƏHMƏDOV 
MAHİRƏ MƏMMƏDOVA  
Azərbaycan Milli  Elmlər Akademiyası Zoologiya institutu
 
[e-mail] 
UOT  576.893.192.1 
 
BAYKOKSUN  EİMERİA TENELLA (Apicomplexa, Coccidia, Eimeriidae)  
OOSİSTALARINA  İN VİTRO  TƏSİRİ 
 
Açar  sözlər: cücələr, parazit, eymerioz, invaziya, baykoks, oosista, sporlaşma. 
Key words:  chickens, parasite, eimeriosis,  invasion, oocytes, sporulation, baycox. 
Ключевые слова: цыплят, паразит, эймериоз, инвазия, байкокс, ооциста, споруляция. 
 
Hüceyrə  daxili  parazit  ibtidailər  olan  eymeriyalar  tərəfindən  törədilən  eymerioz  heyvanlar  və 
quşlar  arasında  ən  geniş  yayılan  xəstəlik  olub,  onun  törədicisinə  bütün  iqlim  şəraitinə  malik 
ərazilərdə  təsadüf  edilir.  Xəstəlik  quşlar  arasında  kütləvi  ölüm  hallarının  meydana  çıxmasına  səbəb 
olmaqla  yanaşı,  onların  inkişafına  da  mənfi  təsirini  göstərməklə  böyük  iqtisadi  itkilərə  səbəb  olur 
[15, 16]. 
Eymeriozun  profilaktikasında  ətraf  mühitə  düşmüş  oosistaların  məhv  edilməsi  əsas 
problemlərdən  biridir.  Bu  məqsədlə  müxtəlif  kimyəvi  maddələrdən  istifadə  etmək  lazım  gəlir.  Lakin 
oosistaların  qılafının  demək  olar  ki,  tam  keçilməzliyi  bu  maddələrin  oosistalara  daxil  olub  onları 
məhv  edə  bilməsinə  imkan  vermir,  ona  görə  də  yüksək  keçirici  xassəyə  malik  və  oosistaları  məhv 
edə bilən  maddələrin  axtarılması  istiqamətində  tədqiqatlar  davam  edir. 
Oosistaların  qılafı  əsasən  iki  qatlıdır,  xarici  qat  lipidlərdən,  daxili  qat  isə  əsasən 
qlikoproteidlərdən  təşkil  olunub,  müxtəlif  kimyəvi  maddələrin  oosistaya  daxil  olmasına  qarşı  sədd 
rolunu  oynayır  [8].  Aşındırıcı,  dağıdıcı  və  yandırıcı  xassəli  bir  çox  kimyəvi  maddələr  oosistaların 
məhv  olmasına  səbəb  olur.  Oosistalar  əvvəlcə  deformasiya  olunur,  plazmolizə  uğrayır,  onların  qılafı 
partlayır  və  məhv  olurlar.  Plazmoliz  oosistaların  quruması  və  bir  çox  kimyəvi  maddələrdə 
saxladıqda  baş verir.    
Prinsip  etibarilə  bütün  kimyəvi  maddələrdən  koksidilərin  oosistalarının  ətraf  mühitdə  məhv 
etmək  üçün  istifadə  etmək  mümkündür,  lakin  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  bu  maddələr  yüksək 
qatılıqda  təsir  göstərir,  onların  əksəriyyəti  kəskin  iyə,  bəziləri  isə  yüksək  toksiki  təsirə  malikdir. 
Heyvanların  və  quşların    saxlanıldıqları  yerlərdə  heyvanları  və  insanları  zəhərləyə  və  ətraf  mühiti 
çirkləndirə  bilər.  Bu  səbəbdən  də  göstərilən  maddələrin  dezinfeksiyaedici  təsirə  malik  olmasına 
baxmayaraq  onlardan  təsərrüfatlarda  geniş  istifadə  olunmur  [9].  Bir  çox  dezinvaziya  vasitələrinin 
istehsalı  baha  başa  gəldiyindən  eymeriyaların  oosistalarını  məhv  etmək  üçün  ucuz,  ətraf  mühiti 
çirkləndirməyən  preparatların  axtarılması  aktual  bir  problem  olaraq  qalır.  Eymerioza  qarşı  effektli 
mübarizə  profilaktika  tədbirlərinin  həyata  keçirilməsi  üçün  parazitin  oosistalarına  xarici  mühit 
faktorlarının,  o  cümlədən  profilaktika  məqsədilə  istifadə  edilən  kimyəvi  maddələrin  təsir 
mexanizmini  dəqiq bildikdə  mümkündür. 
 Tədqiqatlarda  məqsəd  baykoksun  müxtəlif  qatılıqlı  məhlullarının  E.tenella  oosistalarına  in 
vitro təsirini  müqayisəli  şəkildə  müəyyənləşdirməkdir. 
MATERİAL  VƏ METODİKA 
Lazım  olam  miqdarda  oosistalar  almaq  üçün  10  günlük  steril  cücələr  Eimeria  tenella  –nın 
(Railliet  et  Lucet,  1891),  5000  sporlaşmış  oosistaları  ilə  oral  yola  yoluxdurulmuş  və  patent  dövrün 
ilk  3  günü  toplanmışdır.  Oosistaların  ayılmasında  flotasiya  metodundan  istifadə  edilmişdir  [3]. 
Tərkibində  sporlaşmamış  oosistalar  olan  zılın  üzərinə  1:10  nisbətində  su  əlavə  edildikdən  sonra 
qarışdırılaraq  bir  qat  tənzifdən  süzülmüşdür.  Filtirat  2000  dövr/dəqiqə  sürətlə  2  dəqiqə  müddətində 

---