TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

- 67 - 
7.
 
Talıbov  T.H., İbrahimov  Ə.Ş., İsmayılov  A.H. Ələkbərov  R.Ə. Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında 
rəsmi  dərman  bitkilərinin  taksonomik  spektri  / “Faydalı  bitkilərdən  istifadənin  aktual  problemləri”  (26-
28 oktyabr  2011),  Bakı,  s.189-195 
8.
 
Алекперов  Р.А. Биоморфологические,  экологические  и лечебные свойства  видов,  входящихся 
и роды Осimum  L. и Origanum L. семейства Lamiaceae Lindl.  флоры  Нахчыванской  Автономной 
Республики.  Современное  общество,  образование  и наука,  Тамбов, 30 июня  2014  года,  часть 4, с. 
13-17   
9.
 
Борисова  А. Г. Род черноголовка   Prunella  L. // Флора  СССР. М.; Л., 1954.  Т. 20. С. 494–498. 
10.
 
Виноградова  Т. А., Гажев Б. Н. Практическая  фитотерапия.  М.: Эксмо-Пресс,  2001.  С. 39-46 
c. 
11.
 
Георгиевский  В. П. Биологически  активные  вещества растений.  Новосибирск  :Наука,  1990. 
110  c. 
12.
 
Ибадуллаева С.Д., Алекперов  Р.А., Гасымов Г.З.. Thymus hyemalis Lange  (Lamiaceae) - Новый   
вид для флоры  Азербайджана.  Санкт-Петербург,  Бот. жур.,  2014,  т. 99,  №7,  с. 825-827. 
13.
 
Мамаев С.А. Основные  принципы  методики  исследования  внутривидовой  изменчивости 
древесных  растений  // Индивидуальная  эколого-географическая  изменчивость  растений.  Вып. 94. 
Свердловск,  1975.  с. 9–14. 
14.
 
Флора  Азербайджана.  Баку,  1957,  т. VII, c. 283-284 
15.
 
Fang  X, Chang  R., Yuen W., Zee S. Immune  modulatory  effects of  Prunella vulgaris L. // Mol 
Med. 2005.  № 15 (3).P. 491-  496. 
16.
 
Phenolicsrich  extracts from  Silybum  marianum  and  Prunella vulgaris reduce a high-sucrose  diet 
induced  oxidative  stress in  hereditary  hypertriglyceridemic  rats // Pharmacol  Res. 2004.  № 50 (2). P. 
123–130. 
17.
 
Shin  T., Kim  Y., Kim  H. Inhibition  of immediate  type allergic  reaction  by  Prunella vulgaris in  a 
murine  model  // Immunopharmacol  Immunotoxicol.  2001.  № 23  (3). P. 423–435. 
 
ABSTRACT 
RamizAlakbarov 
Biomorphological, environmental  and medical properties of certain  members of the genus 
prunella  l., family  lamiaceae lindl.  Distributed, in flora  Nakhchivan  Autonomous Republic  
The  article  describes  bio  morphological,  environmental  characteristics,  habitat  types  and 
prospects  of  the  species  belonging  to  the  genus  Prunella  L.,  family  Labiate  (Lamiaceae  Lindl.), 
Common  in  the  flora  of  Nakhchivan  Autonomous  Republic.  Also  provides  information  about  the  areas 
of  dissemination  of  existing  species  in  the  world,  Azerbaijan  and  in  the  redistribution  of  the 
Nakhichevan 
Autonomous 
Republic,  their  timing  of  flowering  and  fruiting,  chemical  and 
pharmaceutical  properties  of the action  and therapeutic  areas 
 
РЕЗЮМЕ 
Рамиз Алекперов 
Биоморфологические, экологические и лечебные свойствавидов, входящих в состав рода 
prunella l., семейства lamiaceae  lindl., распространенных, во флоре Нахчыванской 
Автономной Республики 
 
В  статье  изложены  биоморфологические,  экологические  характеристики,  типы  ареалов  и 
перспективы  использования  видов,  входящих  в  состав  рода  Prunella  L.,  семейства  Губоцветные 
(Lamiaceae  Lindl.),  распространенных  во  флоре  Нахчыванской  Автономной  Республике.  Также 
представлены  сведения  о  зонах  распространения  существующих  видов  вмире,  Азербайджане  и  в 
переделах  Нахчыванской  АР,  их  сроках  цветение  и  плодоношения,  химическом  и 
фармакологическим  свойстве  действиях  и лечебных  направлениях. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Biologiya  üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  
M.Piriyev
 
 
 

---

- 68 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
SURƏ RƏHİMOVA 
AMEA NaxçıvanBölməsi 
E-mail:[e-mail] 
UOT:  58 
 
NAXÇIVAN  MUXTAR RESPUBLİKASI  ƏRAZİSİNDƏ YAYILAN  CAPPARACEAE JUSS.  
FƏSİLƏSİNƏ DAXİL OLAN  CAPPARIS HERBACEA L. NÖVÜNÜN FİTOKİMYƏVİ 
TƏDQİQİ VƏ MÜALİCƏVİ  XÜSUSİYYƏTLƏRİ 
 
Məqalədə  Capparis  L.  cinsinə  daxil  olan  Capparis  herbacea  L.  növünün  meyvələrinin 
fitokimyəvi  cəhətdən  tədqiq  edildiyi  haqqında  məlumat  verilir.  Bir  neçə  həlledicilərdən  istifadə 
edilərək  meyvələrin  ekstraktları  alınmış  və  spektrləri  çəkilmişdir.  Müxtəlif  metodlardan  istifadə 
edilərək  ekstraktların  tərkibində  flavonoid,  karotinoid  və  xlorofil  piqmentlərinin  olduğu  müəyyən 
edilmişdir.  Bundan  başqa  Capparis  herbacea  L.  növünün  tibbi  xüsusiyyətləri  və  müalicəvi 
istiqamətləri haqqında da ətraflı məlumat verilmişdir. 
 
Açar  sözlər:  capparis,  flavonoid, karotinoid, heksan,  fitokimyəvi 
Key words:  capparis, flavonoid, carotenoid, hexan, phytochemical
 
Ключевые слова: каппарис, флавоноиды, каротиноиды,гексан,фитохимическое 
 
Qədim  zamanlardan  insanlar  bitkilərdən  müxtəlif  məqsədlər  üçün  əvvəlcə  qida,  sonralar  isə 
tibbi,  kosmetik  və  digər  məqsədlər  üçün  istifadə  etmişlər.  Hal-hazırda  bitkilər  müxtəlif  təsirlərə 
malik  təbii  dərman  xammal  maddələrinin  əvəzedilməz  mənbəyidir.  Son  illərdə  bir  çox  sahələrdə 
istifadə  etmək  məqsədilə  təbii  vasitələrin  axtarışı  vacib  məsələlərdən  hesab  edilir.  Bioloji  fəal 
maddələrlə  zəngin  olan  bitki  növlərinin  öyrənilməsi  və  tərkibindəki  maddələrin  tədqiqi  hal-hazırda 
müasir  elmin  aktual  problemlərindəndir.  Bu  məqsədlə  bitkilərdən  bioloji  aktiv  maddələrin  alınması 
və  öyrənilməsi,  istehsalatın  müxtəlif  sahələrinə  tətbiqi  mühüm  əhəmiyyətə  malik  vacib 
məsələlərdən  hesab  edilir.  XX  əsrin  əvvəllərindən  sənaye  inqilabının  başlanması  ilə  sürətli 
sənayeləşmənin  nəticəsi  olaraq  yeraltı  və  yerüstü  qaynaqlar  yararsız  vəziyyətə  düşmüşdür.  Xüsusilə 
də  atmosferə  buraxılan  zərərli  qazlar  ozon  təbəqəsinin  incəlməsində  və  hətta  deşilməsində  böyük  rol 
oynamışdır.  Bununla  bərabər  kimya  sənayesinin  inkişafı  ilə  əlaqədar  müxtəlif  məhsulların  istehsalı 
artmışdır  ki,  bu  da  orqanizmin  immun  sisteminə  təsir  edən  və  insanlarda  xərçəng  xəstəliyi,  tez 
yaşlanma  və  ürək  xəstəlikləri  yaratmışdır.  Belə  zərərli  təsirlərə  malik  sərbəst  radikalların  əmələ 
gəlməsi  günü-gündən  artmaqdadır.  Buna  görə  də  son  20  ildə  xüsusən  təbii  antioksidantlı  dərman 
bitkilərinə  tələbat  daha  çox yaranmışdır. 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  ərazisi  müxtəlif  dərman  və  faydalı  bitkilərlə  zəngin  olsa 
da,  heç  də  indiyə  qədər  fitokimyəvi  cəhətdən  ətraflı  tədqiq  olunmamışdır.  Buna  görə  də 
respublikanın  tükənməz  bitki  ehtiyatlarından  məqsədyönlü  və  səmərəli  istifadə  olunması,  bitkilərin 
fitokimyəvi  cəhətdən  tədqiq  edilməsi,  tərkibindəki  bioloji  aktiv  maddələrin  və  tətbiq  sahələrinin 
müəyyən  edilməsi  mühüm  məsələlərdən  hesab  edilir.  Bu  kimi  məsələləri  nəzərə  alaraq 
Capparaceae  Juss.  fəsiləsinə  daxil  olan  Capparis  herbacea  L.  növünün  fitokimyəvi  aspektdən 
öyrənilməsi  məqsədilə  tərəfimizdən  bir  sıra  tədqiqat  işləri  aparılmışdır. 
Capparaceae  Juss.  fəsiləsinin  nümayəndələri  əsasən  tropik  və  subtropik  ölkələrdə  yayılmış 
ot  və  kol  bitkiləri  olub,  əsasən  yarımsəhra,  çay  vadiləri,  gilli-çınqıllı  yamaclarda,  sıldırımlarda  və 
köhnə  tikililərdə  daha  çox  yayılmışdır.  Bu  fəsiləyə  daxil  olan  Capparis  L.  cinsinin  dünyada  350-dən 
çox  növü  yayılmışdır.  Demək  olar  ki,  37  cinsə  daxil  olan  400-dən  çox  növü  dünyanın  bir  çox 
ölkələrinin  əksər  ərazilərində  becərilir.  Azərbaycanda  və  o  cümlədən  Naxçıvan  MR  ərazisinin 
xüsusən  aran  və  dağətəyi  rayonlarında,  çöllərdə,  çay  kənarlarında,  gilli-çınqıllı  torpaqlarda, 

---